DOI Artikel:
Beēs, Nikos A.: Meteōrou pinax aphierōtheis hypo tēs basilissēs Palaiologinēs
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0194
184 Μετεώρου πίνα'ξ αφιερωθείς νπυ τής βασιλίσσης Παλαιολογίνης· υπό Ν. Βέη.
τήν έλευθέρωσιν αύτοΰ ή Αγγελική, διασώζουσα
ετι τον άθέμιτον έρωτα καΐ άμα εις τάς μετ' άλ-
λων δυναστών συγγενείας αποβλέπουσα, άπετόλ-
μησε τελευταΐον έκ συνθήματος προς τον έραστήν,
και τον θάνατον τοΟ συζύγου και τον νέον αυτής
γάμον». "Οπωσδήποτε εύθΰς μετά τήν δολοφονίαν
του Θωμά ΡΓθ1ϊυΙ)ονϊο οί Ίωαννΐται συναθροι-
σθέντες έν τή άγια αυτών μητροπάλει ομοφώνως
άνηγόρευσαν δέσποιναν τήν Μαρίαν Άγγελίναν ί.
Αύτη δε μετά των λοιπών Ίοοαννιτών έντίμως τον
θωμάν θάψασα μετακαλεί σύμβουλον και συνέ-
ριθον τον άδελφόν αυτής βασιλέα Ιωάσαφ, πιθα-
νώτατα έν Μετεώρω τότε διατρίβοντα 2.Επειδή δέ
οί Αλβανοί, ηγουμένου του Σπάτα, έπολιόρκησαν
τά Ιωάννινα, ή βασίλισσα Μαρία έν κοινή συνόδω
μετά τοΟ άδελφοΟ βασιλέως Ίωάσαφ και των έγ-
κριτων άρχάντων τόν προμνημονευθέντα έκ του
οίκου ΒαοηάβΙΐΏοηίΐ Φλωρεντΐνον «άδελφον τής
έν Κεφαλληνία δουκέσσης, τον ΊζαοΟ, δντα και
αυτόν έν Κεφαλληνία, αΰθέντην και μνήστορα εις
τήν βασίλισσαν προσκαλοΰσιν» 3. Πράγματι δέ τη
λα' Ιανουαρίου τοΟ 1385 ό Ίζαοΰ έλθών εις Ιω-
άννινα έγένετο δεκτός νπτίαις δλαις χερσιν ύπό
τών πολιτών καΐ δεσπότης παρά τούτων έπευφη-
μηθεις στέφεται μετ' ού πολύ σύζυγος τής βασι-
λίσσης Μαρίας έν μέσω γενικής χαράς και άγαλ-
λιάσεως τής πόλεως τών Ιωαννίνων 4.
Κατά μάϊον τοΰ έτους ^ω^ο' [ = 1386] εχομεν
άπολελυμένον ύπό τής βασιλίσσης Μαρίας έκδο-
τήριον και έξισαστικόν και αποδεικτικών εγγραφον
(έναποκείμενον τανΟν έν τώ άρχείω τής μονής Με-
τεώρου ύπ άριθ. ημετέρας κατατάξεως 5) προς τόν
«γλυκύτατον» αυτής «αΰθέντην καΐ γνήσιον άδελ-
φον » κΟρ Ίωάννην τον Δούκα, τόν διά τοΟ θείου και
άγγελικοΰ σχήματος μετονομασθέντα Ίωάσαφ μο-
ναχόν, καΐ προς τοΰς ευρισκομένους ίερομονάχους
και μονα/ούς,τούς κατοικοΟντας εντώ Μετεώρω » Β.
1 Ιστορικόν Κομνηνού και Πρόκλου τών μοναγών σ. 27 κέ,.
2 Προ. Νικ. Ά. Βέην «Βυζαντίς» του.. Λ' (1909) σ. 236 κθ'κέ..
8 Ιστορικόν Κομνηνού και Πρόκλου τών μονα/ών σ, 28 κέ..
4 Αυτόθι σ. 29.
6 Ίδε τό γράμμα τούτο έκδεδομένον πλήρως κατά πιστόν άντίγρα-
φον και μετά πανομοιότυπου υπό Νικ. 'Α. Βέη, Σέρβικα και Βυζαν-
τιακά γράμματα Μετεώρου. Έν «Βυζαντίδι», τόμ. Β', (1910-11)
σ. 20-23, ΐδέ και πίνακα Γ'. — Εσφαλμένη και μετα παραλείψεων
έκδοσις τοΰ αύτοϋ γράμματος ΰπό Πορφνρίον Ονσπένοκη, ε. ά.
464-5 (και εν ρωσσικη μεταφράσει σ. 151-2).
Διά του γοάυ.υι.ατος τούτου, έν ώ έουθοώ ιχέλανι
ιδιοχείρως ύποσημειοΰται ή περί ής ό λόγος ήμών:
Μαρία βασίλισα 'Αγγελίνα Αονκενα ή Παλαιολο-
γίνα , βέβαιοι αύτη ό'τι παρέλαβε σώα και ανελ-
λιπή μετά τοΟ ιδίου αυτής συζύγου τοΰ υψηλοτά-
του δεσπότου ΊζαοΟ «μερικά πράγματα», άτινα
χάριν παρακαταθήκης άνέθηκεν εις χείρας τοΟ βα-
σιλέως Ίωάσαφ κατά τον θάνατον τοΰ πρώτου αυ-
τής ανδρός, του Θωμά ΡΓθΙϊαβονίο. Έν τώ αύτώ
γράμματι γίνεται μνεία και τίνων « ιερών σκεβών
. . . έκκλησιαστικών », ών τήν άπάλυτον ίοιοκτη-
σίαν παρέχει ή βασίλισσα Μαρία εις τόν αύτάδελ-
φον βασιλέα Ίωάσαφ τοΰ Μετεώρου. Πλην μνεία
μεγάλων και ούσιωοών ευεργεσιών προς τό Μετέ-
ωρον τής περί ής ό λόγος βασιλίσσης γίνεται έν
τώ γνωστώ κειμένω, ό'περ εχει τίτλον «Σύγγραμμα
ιστορικόν, ώς εν συνόψει συντεθέν, δηλοΰν περί τής
σκήτεως ό'τι τέ έστι τής ύπεραγίας Θεοτόκου τής
Δουπιάνου και Σταγών και πώς σήμερον λέγεται
του Μετεώρου»2. Έν αύτώ άναγινώσκομεν τάδε
κατά λέξιν:
« Έν ύστέροις γοΰν ήλθεν [εις Μετέωρον] Ό κύ-
ρος Ιωάσαφ ό Παλαιολόγος άπο τοΰ Αγίου "Ορους
έκ τής έαυτοΰ φυγής και Ιζήτησεν άπό τής άδελ-
φής αύτοΰ κυράς Άγγελίνης και δεσποίνης τών
Ιωαννίνων βοήθειαν και ηΰςησε τον ναον τοΰ Πλα-
τέος λίθου ήγουν τοΰ Μετεώρου, καθώς υπάρχει
και φαίνεται. Και άλλα τινά σκεύη ή 'Αγγελίνα
έδωρήσατο αύτώ έκ τοΰ μοναστηρίου τών Ίωαν-
1 Έν τη επιγραφή τοΰ πίνακο; ήμών, ίδε άνο> σ. 178, φέρει ή βα-
σίλισσα ήμών Μαρία και τό έπώνυμον Κομνηνή. Εν τώ Ίστορικώ
Κομνηνού καϊ Πρόκλου τών μοναχών καλείται είτε άπλώς Αγγελική
(σ 18-29), ε'ίτε Αγγελική ή Παλαιολόγου (σ. 11), ε'ίτε Αγγελική
Δοΰκαινα ή Παλαιολ-ογϊνα (σ. 33). Έν τω Ίστορικώ περί της σκή-
τειυς Σταγών (ίδε κάτω) καλείται 'Αγγελίνα. Παρά Χαλκοκονδύλη
(εκδοσις Βόννης σ. 211 κ.έ) είναι τελείως ανώνυμος. Παρά Όιι Οαηξ/β
ε. ά. σελ. 346 καλείται Αη^βΐίηα.
2 Εξεδόθη τοΰτο κατ* επανάληψιν υπό Σ ΠβϊΙΖβ]/ και δή έν τη
Κβνΐΐβ ΑΓθ1ΐβθ1θ§ί€[ΙΙβ τόμ. Θ' τής νέας σειράς (1864) σ. 153-
169 έν γαλλική μόνον μεταφράσει μετ' εισαγωγής· έν ΑΐΐηΐΙ&ΙΓΘ (1β
ΓΑ83θθίαίϊθη ροιίΓ ΓθηοουΓ3§βιηβη(; άββ Είιιάββ Οτβο-
φΐβ8· 9Θ ειηηββ (1875) έν Παρισίοις 1875, α. 232-251· έν Σ.
Ηβηζβχ/ Η. ΠαηιηβΙ, ΜΐβΒίοη 3Γθ1ιβο1θ£ίς[αβ άβ Μαοβ-
άοίηβ σ. 440 452 (αί δύο τελευταίαι εκδόσεις μετ' εισαγωγής, ΰπο-
μνηαάτων και γαλλικής μεταφράσεως). Επίσης έ£εδόθη τό περί ου ό
λόγος κείμενον και ΰπό τοΰ Πορφνρίον Ονσπένοκη ε. ά. σ. 408-413
(καί έν ρωσσικη μεταφράσει σελ. 414-419) και ύπό Ν. Γιαννοποΰλον
έν «Νεολόγου [Κωνσταντινουπόλεως] Εβδομαδιαία Επιθεωρήσει»,
τόμ. Α' (1892) σ. 540-542. (Πρβ. Νικ. Ά. Βέη έν «Βυζαντίδι»
τόμ. Α' 1909, 196 κέ., 199, 208 κέ.).
•Ετνπ. 3.2.12.
τήν έλευθέρωσιν αύτοΰ ή Αγγελική, διασώζουσα
ετι τον άθέμιτον έρωτα καΐ άμα εις τάς μετ' άλ-
λων δυναστών συγγενείας αποβλέπουσα, άπετόλ-
μησε τελευταΐον έκ συνθήματος προς τον έραστήν,
και τον θάνατον τοΟ συζύγου και τον νέον αυτής
γάμον». "Οπωσδήποτε εύθΰς μετά τήν δολοφονίαν
του Θωμά ΡΓθ1ϊυΙ)ονϊο οί Ίωαννΐται συναθροι-
σθέντες έν τή άγια αυτών μητροπάλει ομοφώνως
άνηγόρευσαν δέσποιναν τήν Μαρίαν Άγγελίναν ί.
Αύτη δε μετά των λοιπών Ίοοαννιτών έντίμως τον
θωμάν θάψασα μετακαλεί σύμβουλον και συνέ-
ριθον τον άδελφόν αυτής βασιλέα Ιωάσαφ, πιθα-
νώτατα έν Μετεώρω τότε διατρίβοντα 2.Επειδή δέ
οί Αλβανοί, ηγουμένου του Σπάτα, έπολιόρκησαν
τά Ιωάννινα, ή βασίλισσα Μαρία έν κοινή συνόδω
μετά τοΟ άδελφοΟ βασιλέως Ίωάσαφ και των έγ-
κριτων άρχάντων τόν προμνημονευθέντα έκ του
οίκου ΒαοηάβΙΐΏοηίΐ Φλωρεντΐνον «άδελφον τής
έν Κεφαλληνία δουκέσσης, τον ΊζαοΟ, δντα και
αυτόν έν Κεφαλληνία, αΰθέντην και μνήστορα εις
τήν βασίλισσαν προσκαλοΰσιν» 3. Πράγματι δέ τη
λα' Ιανουαρίου τοΟ 1385 ό Ίζαοΰ έλθών εις Ιω-
άννινα έγένετο δεκτός νπτίαις δλαις χερσιν ύπό
τών πολιτών καΐ δεσπότης παρά τούτων έπευφη-
μηθεις στέφεται μετ' ού πολύ σύζυγος τής βασι-
λίσσης Μαρίας έν μέσω γενικής χαράς και άγαλ-
λιάσεως τής πόλεως τών Ιωαννίνων 4.
Κατά μάϊον τοΰ έτους ^ω^ο' [ = 1386] εχομεν
άπολελυμένον ύπό τής βασιλίσσης Μαρίας έκδο-
τήριον και έξισαστικόν και αποδεικτικών εγγραφον
(έναποκείμενον τανΟν έν τώ άρχείω τής μονής Με-
τεώρου ύπ άριθ. ημετέρας κατατάξεως 5) προς τόν
«γλυκύτατον» αυτής «αΰθέντην καΐ γνήσιον άδελ-
φον » κΟρ Ίωάννην τον Δούκα, τόν διά τοΟ θείου και
άγγελικοΰ σχήματος μετονομασθέντα Ίωάσαφ μο-
ναχόν, καΐ προς τοΰς ευρισκομένους ίερομονάχους
και μονα/ούς,τούς κατοικοΟντας εντώ Μετεώρω » Β.
1 Ιστορικόν Κομνηνού και Πρόκλου τών μοναγών σ. 27 κέ,.
2 Προ. Νικ. Ά. Βέην «Βυζαντίς» του.. Λ' (1909) σ. 236 κθ'κέ..
8 Ιστορικόν Κομνηνού και Πρόκλου τών μονα/ών σ, 28 κέ..
4 Αυτόθι σ. 29.
6 Ίδε τό γράμμα τούτο έκδεδομένον πλήρως κατά πιστόν άντίγρα-
φον και μετά πανομοιότυπου υπό Νικ. 'Α. Βέη, Σέρβικα και Βυζαν-
τιακά γράμματα Μετεώρου. Έν «Βυζαντίδι», τόμ. Β', (1910-11)
σ. 20-23, ΐδέ και πίνακα Γ'. — Εσφαλμένη και μετα παραλείψεων
έκδοσις τοΰ αύτοϋ γράμματος ΰπό Πορφνρίον Ονσπένοκη, ε. ά.
464-5 (και εν ρωσσικη μεταφράσει σ. 151-2).
Διά του γοάυ.υι.ατος τούτου, έν ώ έουθοώ ιχέλανι
ιδιοχείρως ύποσημειοΰται ή περί ής ό λόγος ήμών:
Μαρία βασίλισα 'Αγγελίνα Αονκενα ή Παλαιολο-
γίνα , βέβαιοι αύτη ό'τι παρέλαβε σώα και ανελ-
λιπή μετά τοΟ ιδίου αυτής συζύγου τοΰ υψηλοτά-
του δεσπότου ΊζαοΟ «μερικά πράγματα», άτινα
χάριν παρακαταθήκης άνέθηκεν εις χείρας τοΟ βα-
σιλέως Ίωάσαφ κατά τον θάνατον τοΰ πρώτου αυ-
τής ανδρός, του Θωμά ΡΓθΙϊαβονίο. Έν τώ αύτώ
γράμματι γίνεται μνεία και τίνων « ιερών σκεβών
. . . έκκλησιαστικών », ών τήν άπάλυτον ίοιοκτη-
σίαν παρέχει ή βασίλισσα Μαρία εις τόν αύτάδελ-
φον βασιλέα Ίωάσαφ τοΰ Μετεώρου. Πλην μνεία
μεγάλων και ούσιωοών ευεργεσιών προς τό Μετέ-
ωρον τής περί ής ό λόγος βασιλίσσης γίνεται έν
τώ γνωστώ κειμένω, ό'περ εχει τίτλον «Σύγγραμμα
ιστορικόν, ώς εν συνόψει συντεθέν, δηλοΰν περί τής
σκήτεως ό'τι τέ έστι τής ύπεραγίας Θεοτόκου τής
Δουπιάνου και Σταγών και πώς σήμερον λέγεται
του Μετεώρου»2. Έν αύτώ άναγινώσκομεν τάδε
κατά λέξιν:
« Έν ύστέροις γοΰν ήλθεν [εις Μετέωρον] Ό κύ-
ρος Ιωάσαφ ό Παλαιολόγος άπο τοΰ Αγίου "Ορους
έκ τής έαυτοΰ φυγής και Ιζήτησεν άπό τής άδελ-
φής αύτοΰ κυράς Άγγελίνης και δεσποίνης τών
Ιωαννίνων βοήθειαν και ηΰςησε τον ναον τοΰ Πλα-
τέος λίθου ήγουν τοΰ Μετεώρου, καθώς υπάρχει
και φαίνεται. Και άλλα τινά σκεύη ή 'Αγγελίνα
έδωρήσατο αύτώ έκ τοΰ μοναστηρίου τών Ίωαν-
1 Έν τη επιγραφή τοΰ πίνακο; ήμών, ίδε άνο> σ. 178, φέρει ή βα-
σίλισσα ήμών Μαρία και τό έπώνυμον Κομνηνή. Εν τώ Ίστορικώ
Κομνηνού καϊ Πρόκλου τών μοναχών καλείται είτε άπλώς Αγγελική
(σ 18-29), ε'ίτε Αγγελική ή Παλαιολόγου (σ. 11), ε'ίτε Αγγελική
Δοΰκαινα ή Παλαιολ-ογϊνα (σ. 33). Έν τω Ίστορικώ περί της σκή-
τειυς Σταγών (ίδε κάτω) καλείται 'Αγγελίνα. Παρά Χαλκοκονδύλη
(εκδοσις Βόννης σ. 211 κ.έ) είναι τελείως ανώνυμος. Παρά Όιι Οαηξ/β
ε. ά. σελ. 346 καλείται Αη^βΐίηα.
2 Εξεδόθη τοΰτο κατ* επανάληψιν υπό Σ ΠβϊΙΖβ]/ και δή έν τη
Κβνΐΐβ ΑΓθ1ΐβθ1θ§ί€[ΙΙβ τόμ. Θ' τής νέας σειράς (1864) σ. 153-
169 έν γαλλική μόνον μεταφράσει μετ' εισαγωγής· έν ΑΐΐηΐΙ&ΙΓΘ (1β
ΓΑ83θθίαίϊθη ροιίΓ ΓθηοουΓ3§βιηβη(; άββ Είιιάββ Οτβο-
φΐβ8· 9Θ ειηηββ (1875) έν Παρισίοις 1875, α. 232-251· έν Σ.
Ηβηζβχ/ Η. ΠαηιηβΙ, ΜΐβΒίοη 3Γθ1ιβο1θ£ίς[αβ άβ Μαοβ-
άοίηβ σ. 440 452 (αί δύο τελευταίαι εκδόσεις μετ' εισαγωγής, ΰπο-
μνηαάτων και γαλλικής μεταφράσεως). Επίσης έ£εδόθη τό περί ου ό
λόγος κείμενον και ΰπό τοΰ Πορφνρίον Ονσπένοκη ε. ά. σ. 408-413
(καί έν ρωσσικη μεταφράσει σελ. 414-419) και ύπό Ν. Γιαννοποΰλον
έν «Νεολόγου [Κωνσταντινουπόλεως] Εβδομαδιαία Επιθεωρήσει»,
τόμ. Α' (1892) σ. 540-542. (Πρβ. Νικ. Ά. Βέη έν «Βυζαντίδι»
τόμ. Α' 1909, 196 κέ., 199, 208 κέ.).
•Ετνπ. 3.2.12.