Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (3.1986)

126

P. PIOTROWSKI

gardą”, wyprzedza życie i jak latarnia morska wskazuje na właściwy
kierunek jego rozwojuis. Symptomy nowego, „abstrakcyjno-realnego”
życia były już zdaniem Mondriana widoczne. Jego synonimami miały
być: nowoczesna technologia, precyzyjna organizacja pracy, fabryka, no-
woczesny taniec, sport, komunikacja itp. Ogólnie jego świadectwem jest
miasto. Ono w swej strukturze stanowi „dowód” historycznego przełomu,
jaki świat przechodzi.
„Miasto” funkcjonuje jako synonim nowoczesności także w pismach
Malewicza. Jest ono symbolem nowej kultury, kultury eliminującej
„świat zielony”, świat „mięsa i kości”, symbolem kultury fabryk, aero-
planu, kolei żelaznych etc. To no\ve otoczenie człowieka staje się dla
niego nowym „środowiskiem naturalnym”. Różni się jednak od dawnego
nie tyle formami, gdyż pociąg przypomina węża, samolot ptaka etc.46,.
co znacznie bardziej ekonomicznym wykorzystaniem energii. Ekonomika
energii była u Malewicza pojęciem uniwersalnym — dotyczyła zarówno
organizacji wizualnej obrazu, jak Kosmosu i świata naturalnego. Stąd
też artysta mógł utożsamiać suprematystyczno-ekonomiczną rewolucję
w sztuce z ekonomiczno-polityczną rewolucją roku 191747.
Wizualnym wyrazem metropoli był „Czarny kwadrat na białym tle”,
symbol największej kondesacji energii. Rozładowaniem nagromadzonego
tam napięcia miał być „Biały kwadrat”, świadectwo jedności absolutnej,
złączenia człowieka z Uniwersum, roztopienia „bytu” w „niebycie”. „Bia-
ły kwadrat” to odbicie jądra Kosmosu, lecz jednocześnie model najwięk-
szej oszczędności energii, bezruchu absolutnego, a tym samym wzór or-
ganizacji przyszłego społeczeństwa. „Czarny kwadrat” jest symbolem
aktualnej, nowoczesnej i antagonistycznej kultury. „Biały kwadrat” na-
tomiast ukazuje przyszłą kulturę, kulturę zbudowaną w oparciu o ma-
ksymalnie ekonomicznie wykorzystaną energię. Z kolei jego realizacją,
przeniesieniem w przestrzeń plastycznie wyrażonego na płaszczyźnie ob-
razu odczucia Kosmosu, były „planity” i „architektony” 48. Stanowiły one
projekty przyszłej architektury, architektury budowanej według rzeczy-
wistego. absolutnego porządku, a nie porządku przypadkowego i prowi-
zorycznego. Architektura, czyli organizacja przestrzeni, miała leżeć
u podstaw organizacji społecznej; budowana według wskazówek Absolu-
tu, miała przyczyniać się do powstania bezkonfliktowego społeczeństwa.
„Sztuka, która dzięki suprematyzmowi odznalazła siebie, swą czystą, nie-

45 H. L. C. J a f f e, Mondrian..., op. cit., oraz tenże, De Stijl, op. cit.
40 K. Malevich, On New Systems..., op. cit. s. 86 n.
47 Ibidem, s. 94. Por. też J. C. Mar ca de, op. cit., s. 232.
48 Na temat „planitów” i „architektonów” por. M. Bliznakov, Suprema-
tism in Architecture, Soviet Union ..., s. 245 - 250.