DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Didi-Huberman, Georges; Loba, Mirosław [Übers.]: Obraz jako rozdarcie i śmierć wcielonego Boga
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28185#0256
254
GEORGES DIDI-HUBERMAN
sztuki wzniesc si§ na poziom interpretacji systemu filozoflcznego”65.
I tym sposobem prawda o symptomie wediug Panofsky’ego zostala ode-
slana do potrôjnej wladzy gnoseologicznej „spôjnego sensu”, „ogôlnej hi-
storii” i „fïlozoflcznego systemu” - podczas gdy symptom, ktôry Freud
zgiçbial teoretycznie od ponad trzydziestu lat, zostal stworzony po to, aby
narzucic sensowi heterogenicznosc jego sposobu istnienia, wszelkiej chro-
nologii „ogôlnego” wyjgtkowosc jego zdarzenia, a wszelkiemu systemowi
myslowemu to, co nie daje siç pomyslec jako jego nieprzewidywalnosci.
Symptom, wediug Panofsky’ego, moze jeszcze zostac wytlumaczony ja-
ko sposôb bycia bardziej podstawowy niz wyglgd, a ktôry (byc moze jak
Idea) ujawnia siç mniej. To w tym znaczeniu do tekstu z 1932 r. wprowa-
dzil cytat z Heideggera dotyczgcy „niewyrazonego”66. Tak z pewnoscig
jest zrozumiany - termin „symptom” - jesli zostal wyartykuiowany -
w dziedzinie historii sztuki: jest prostg i zwykig dialektykg widzialnego
i mniej widzialnego. „Prosty rozum” czyni z symptomu, hipotetycznie lub
raczej postulatywnie, dostçpnq rzeczywistosc, dostçpng w kazdym razie
wiedzy, pod warunkiem, ze siç ona wysubtelni. Opierajgc siç ostatecznie
na „dostçpnym” przykiadzie mçzczyzny uchylajgcego kapelusza, Panof-
sky zaproponuje w swych dwôch duzych tekstach metodologicznych z
1939 i 1940 roku syntetyczna, ide^ symptomu, rozumianego jako „wewnp-
trzne znaczenie”, sytuujgce si§ z pewnoscig „ponad sferg swiadomych in-
tencji” (above the sphere of conscious volition), ale w pewnym miejscu na-
zywajgcym si^ „podstawowg mentalnoscig (basic attitude) narodu,
okresu, klasy, religijnych i filozoficznych przekonan - nieswiadomie okre-
slonych (unconsciously qualified) przez cechy wlasciwe osobowosci i zgp-
szczone w jedynym dziele”67.
Gdyby nalezalo za wszelkg cen^ szukac w problematyce Panofsky’ego
„nieswiadomosci”, znalezlibysmy zatem cos podobnego do rzeczywistosci
wyzszego poziomu, wynik hierarchii wjorazajgcej si^ czy to w postaci „ba-
zy” i „fundamentu”, czy to w postaci terminôw „poza” oraz „ogôlnosc”.
Jest to zjawisko, ktôre Pierre Bourdieu nazwal „obiektywng intencjg”, „sy-
stemem schematôw myslowych”, „wspôlnym nieswiadomym” - sïowem, cos,
co mogioby zblizyc si§ do „pierwotnych form klasyfikacji” onegdaj zdefînio-
wanych przez Maussa i Durkheima i co, jak môwi, mialoby moc „wprowa-
dzania nas w gr^ strukturalnej interpretacji” danej kultury68. Czy jest to
65 Tamze, s. 252-253.
66 Tamze, s. s. 248. Por. supra, s. 126-127.
67 E. Panofsky, Introduction, Essais d’iconologie, s. 17. Tenze, L’histoire de l’art est
une discipline humaniste, L’oeuvre d’art et ses significations, s. 41, gdzie Panofsky cytuje
„peinego humoru Amerykanina”, ktôrym jest nie kto inny, jak C. S. Peirce.
68 P. Bourdieu, Postface do E. Panofsky, Architecture gothique et pensée scolasti-
que, s. 142-148, 151-152, 162.
GEORGES DIDI-HUBERMAN
sztuki wzniesc si§ na poziom interpretacji systemu filozoflcznego”65.
I tym sposobem prawda o symptomie wediug Panofsky’ego zostala ode-
slana do potrôjnej wladzy gnoseologicznej „spôjnego sensu”, „ogôlnej hi-
storii” i „fïlozoflcznego systemu” - podczas gdy symptom, ktôry Freud
zgiçbial teoretycznie od ponad trzydziestu lat, zostal stworzony po to, aby
narzucic sensowi heterogenicznosc jego sposobu istnienia, wszelkiej chro-
nologii „ogôlnego” wyjgtkowosc jego zdarzenia, a wszelkiemu systemowi
myslowemu to, co nie daje siç pomyslec jako jego nieprzewidywalnosci.
Symptom, wediug Panofsky’ego, moze jeszcze zostac wytlumaczony ja-
ko sposôb bycia bardziej podstawowy niz wyglgd, a ktôry (byc moze jak
Idea) ujawnia siç mniej. To w tym znaczeniu do tekstu z 1932 r. wprowa-
dzil cytat z Heideggera dotyczgcy „niewyrazonego”66. Tak z pewnoscig
jest zrozumiany - termin „symptom” - jesli zostal wyartykuiowany -
w dziedzinie historii sztuki: jest prostg i zwykig dialektykg widzialnego
i mniej widzialnego. „Prosty rozum” czyni z symptomu, hipotetycznie lub
raczej postulatywnie, dostçpnq rzeczywistosc, dostçpng w kazdym razie
wiedzy, pod warunkiem, ze siç ona wysubtelni. Opierajgc siç ostatecznie
na „dostçpnym” przykiadzie mçzczyzny uchylajgcego kapelusza, Panof-
sky zaproponuje w swych dwôch duzych tekstach metodologicznych z
1939 i 1940 roku syntetyczna, ide^ symptomu, rozumianego jako „wewnp-
trzne znaczenie”, sytuujgce si§ z pewnoscig „ponad sferg swiadomych in-
tencji” (above the sphere of conscious volition), ale w pewnym miejscu na-
zywajgcym si^ „podstawowg mentalnoscig (basic attitude) narodu,
okresu, klasy, religijnych i filozoficznych przekonan - nieswiadomie okre-
slonych (unconsciously qualified) przez cechy wlasciwe osobowosci i zgp-
szczone w jedynym dziele”67.
Gdyby nalezalo za wszelkg cen^ szukac w problematyce Panofsky’ego
„nieswiadomosci”, znalezlibysmy zatem cos podobnego do rzeczywistosci
wyzszego poziomu, wynik hierarchii wjorazajgcej si^ czy to w postaci „ba-
zy” i „fundamentu”, czy to w postaci terminôw „poza” oraz „ogôlnosc”.
Jest to zjawisko, ktôre Pierre Bourdieu nazwal „obiektywng intencjg”, „sy-
stemem schematôw myslowych”, „wspôlnym nieswiadomym” - sïowem, cos,
co mogioby zblizyc si§ do „pierwotnych form klasyfikacji” onegdaj zdefînio-
wanych przez Maussa i Durkheima i co, jak môwi, mialoby moc „wprowa-
dzania nas w gr^ strukturalnej interpretacji” danej kultury68. Czy jest to
65 Tamze, s. 252-253.
66 Tamze, s. s. 248. Por. supra, s. 126-127.
67 E. Panofsky, Introduction, Essais d’iconologie, s. 17. Tenze, L’histoire de l’art est
une discipline humaniste, L’oeuvre d’art et ses significations, s. 41, gdzie Panofsky cytuje
„peinego humoru Amerykanina”, ktôrym jest nie kto inny, jak C. S. Peirce.
68 P. Bourdieu, Postface do E. Panofsky, Architecture gothique et pensée scolasti-
que, s. 142-148, 151-152, 162.