DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kiepuszewski, Łukasz: Fizjologia malowania: recepcja materii obrazu Cézanne'a
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0108
106
ŁUKASZ KIEPUSZEWSKI
Apollo, pośrednio, w kontemplacji malarskiego obrazu; Dionizos, bezpośrednio,
w odtworzeniu, w muzycznym symbolu woli. Dionizos jest niczym materia, na
której Apollo wyszywa piękny pozór...
Nietzsche, choć początkowo odmawiał plastyce aspektu dionizyjskie-
go, przekonany o wyłącznie przedstawieniowym charakterze malarstwa,
zastanawiał się jednak nad „procesem wyładowywania się muzyki w ob-
razach”: Obraz szuka wyrazu odpowiadającego muzyce, doznając na sobie
przemocy muzyki54. Muzyki, która „w zwierciadle obrazów zjawia się jako
wola” będąca mocą nie poddającą się przedstawieniu, stanowiącą zewnę-
trzną stymulującą siłę.
Spór okazuje się poróżnieniem sił aktywnych i pasywnych, w którym,
jak pokazuje Deleuze, wyobrażenie wchodzi w kontakt z materią. W kon-
tekście obrazu oznaczałoby wyróżnienie apolińskiego operowania formą
przedstawieniową oraz dionizyjskich sił wkraczających w świat mimetycz-
nych odniesień i energii go rozsadzających. Wykorzystany przez Deleuze’a
w odniesieniu do Nietzschego opis powraca, kiedy ten w wiele lat później
snuje swoje rozważania o malarstwie, podejmując „to bardzo skondenso-
wane i trudne pytanie, dlaczego pewien obraz trafia bezpośrednio w sy-
stem nerwowy”55.
Deleuze wychodzi od znanego nam już Cezanne’owskiego terminu do-
znanie, wrażenie (sensations). Wrażenie wyznacza dla Cezanne’a „drogę
ku Figurze”:
Wrażenie jest przeciwieństwem czegoś łatwego i gotowego, banału, ale też czegoś
takiego, jak „robienie wrażenia”, spontaniczności... itp. Wrażenie jedną stroną
zwrócone jest ku podmiotowi (system nerwowy, ruch życia, „instynkt”, „tempera-
ment”, cale słownictwo wspólne Naturalizmowi i Cezanne’owi), a drugą stroną ku
przedmiotowi („fakt”, miejsce, zdarzenie). Albo raczej nie ma ono wcale stron, lecz
jest tymi dwoma rzeczami nierozerwalnie (...) zarazem ja staję się we wrażeniu
i coś jest dane poprzez wrażenie, jedno przez drugie, jedno w drugim. A nawet,
jedno i to samo ciało wytwarza je i odbiera, jest zarazem przedmiotem i podmio-
tem.!...) Lekcja Cezanne’a, ponad impresjonistami: wrażenie jest nie w „wolnej”
(...) grze światła i koloru, lecz przeciwnie, w ciele, choćby ciele jabłka. Kolor jest w
ciele, wrażenie jest w ciele, a nie w wyglądach. Wrażenie to to, co jest namalowa-
ne. W obrazie namalowane jest ciało, nie dlatego, że jest przedstawione jako
przedmiot, lecz o tyle, o ile zostało przeżyte jako odczuwające takie wrażenie, co
Lawrence, mówiąc o Cezannie, nazwał „byciem jabłkowościowym jabłka” (l’etre
pommesąue de la pomme)°(’.
1:1 G. Deleuze, op. cit., s. 16.
°4 F. Nietzsche, Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm., op. cit., s. 61, 60.
G. Deleuze, Malarstwo i wrażenie, tłum. L. Brogowski, „Obieg” 1/2 (45/46), 1993,
s. 11-19; fragment książki F. Bacon, Logiąue de la sensations, Paris 1984, s. 22-38.
56 G. Deleuze, op. cit., s. 11.
ŁUKASZ KIEPUSZEWSKI
Apollo, pośrednio, w kontemplacji malarskiego obrazu; Dionizos, bezpośrednio,
w odtworzeniu, w muzycznym symbolu woli. Dionizos jest niczym materia, na
której Apollo wyszywa piękny pozór...
Nietzsche, choć początkowo odmawiał plastyce aspektu dionizyjskie-
go, przekonany o wyłącznie przedstawieniowym charakterze malarstwa,
zastanawiał się jednak nad „procesem wyładowywania się muzyki w ob-
razach”: Obraz szuka wyrazu odpowiadającego muzyce, doznając na sobie
przemocy muzyki54. Muzyki, która „w zwierciadle obrazów zjawia się jako
wola” będąca mocą nie poddającą się przedstawieniu, stanowiącą zewnę-
trzną stymulującą siłę.
Spór okazuje się poróżnieniem sił aktywnych i pasywnych, w którym,
jak pokazuje Deleuze, wyobrażenie wchodzi w kontakt z materią. W kon-
tekście obrazu oznaczałoby wyróżnienie apolińskiego operowania formą
przedstawieniową oraz dionizyjskich sił wkraczających w świat mimetycz-
nych odniesień i energii go rozsadzających. Wykorzystany przez Deleuze’a
w odniesieniu do Nietzschego opis powraca, kiedy ten w wiele lat później
snuje swoje rozważania o malarstwie, podejmując „to bardzo skondenso-
wane i trudne pytanie, dlaczego pewien obraz trafia bezpośrednio w sy-
stem nerwowy”55.
Deleuze wychodzi od znanego nam już Cezanne’owskiego terminu do-
znanie, wrażenie (sensations). Wrażenie wyznacza dla Cezanne’a „drogę
ku Figurze”:
Wrażenie jest przeciwieństwem czegoś łatwego i gotowego, banału, ale też czegoś
takiego, jak „robienie wrażenia”, spontaniczności... itp. Wrażenie jedną stroną
zwrócone jest ku podmiotowi (system nerwowy, ruch życia, „instynkt”, „tempera-
ment”, cale słownictwo wspólne Naturalizmowi i Cezanne’owi), a drugą stroną ku
przedmiotowi („fakt”, miejsce, zdarzenie). Albo raczej nie ma ono wcale stron, lecz
jest tymi dwoma rzeczami nierozerwalnie (...) zarazem ja staję się we wrażeniu
i coś jest dane poprzez wrażenie, jedno przez drugie, jedno w drugim. A nawet,
jedno i to samo ciało wytwarza je i odbiera, jest zarazem przedmiotem i podmio-
tem.!...) Lekcja Cezanne’a, ponad impresjonistami: wrażenie jest nie w „wolnej”
(...) grze światła i koloru, lecz przeciwnie, w ciele, choćby ciele jabłka. Kolor jest w
ciele, wrażenie jest w ciele, a nie w wyglądach. Wrażenie to to, co jest namalowa-
ne. W obrazie namalowane jest ciało, nie dlatego, że jest przedstawione jako
przedmiot, lecz o tyle, o ile zostało przeżyte jako odczuwające takie wrażenie, co
Lawrence, mówiąc o Cezannie, nazwał „byciem jabłkowościowym jabłka” (l’etre
pommesąue de la pomme)°(’.
1:1 G. Deleuze, op. cit., s. 16.
°4 F. Nietzsche, Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm., op. cit., s. 61, 60.
G. Deleuze, Malarstwo i wrażenie, tłum. L. Brogowski, „Obieg” 1/2 (45/46), 1993,
s. 11-19; fragment książki F. Bacon, Logiąue de la sensations, Paris 1984, s. 22-38.
56 G. Deleuze, op. cit., s. 11.