DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Clark, Timothy J.; Czekalski, Stanisław [Übers.]: Bóg nie został strącony
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0424
422
T. J. CLARK
zasadom orientacji. (Mówię „częściowo”, gdyż nawet obraz ze zbiorów
Guggenheim w jednym z ustawień jest po prostu nie do przyjęcia. Zaś
Supremus nr 50 mógł funkcjonować horyzontalnie tylko na lewym boku,
na prawym zaś nie. Powody są podobne w obu wypadkach. Przy orienta-
cji niewłaściwej formy w obrazie stają się za ciężkie i nazbyt stabilne -
opierają się o centralny słup niczym masy w jakimś skomplikowanym
akcie ważenia, albo ustawiają się zbyt porządnie wzdłuż dolnej krawędzi
pola, uzależniając się od niej jako podpory. „Podpora” i „równowaga” to w
sztuce Malewicza jakości zakazane. „Uświadomić sobie przestrzeń - po-
wtórzmy jego samo-pouczenie - możemy jedynie wówczas, jeżeli oderwie-
my się od ziemi, jeżeli zniknie punkt oparcia”.) Moja ocena jest taka, jak
się możecie domyślić, że najlepsze „Malewicze” nie są zależne od relacji
ich części do wbudowanego horyzontu, zaznaczonego czy implikowanego,
czy nawet do kształtu całego obrazu, rozumianego jako skończony, gene-
ratywny, realnie istniejący byt, mający górę i dół, i ostatecznie dyktujący
zachowanie i siłę ciężkości form w nim zawartych. Byłoby to prawdą -
może prawdą nadrzędną - w przypadku Czarnego Kwadratu. Dlatego
właśnie, że Czarny Kwadrat w zupełności powtarza kształt, wewnątrz
którego się zawiera, dochodzi w końcu nie tyle do relacji hierarchicznej
między jednym a drugim, co do oddalenia, czy bezgranicznego wykpienia
samej idei relacji. Ważne jest przy tym, że powtórzony zostaje pozbawio-
ny góry i dołu kwadrat, a nie prostokąt. (Krytycy z lubością mówią nam,
że tak naprawdę to nie jest kwadrat, tylko figura o pewnej subtelnej nie-
równości boków. Ale to tylko rodzaj malarskiej entasis. To jest kwadrat.
Kwadratowość stanowi podstawową przyczynę jego nierozstrzygalności.
To jest czarny kwadrat. Jego czerń to znak, że jest Niczym. „Anarchia ma
barwę czarną...”)
Zmiennymi w malarstwie Malewicza są płaskość, twardość, oddziel-
ność i nieważkość. Tworzenie obrazu polega na doprowadzaniu do koeg-
zystencji tych trudnych do pogodzenia jakości w tym samym układzie
nie-rzeczy. Płaskość, jak powiedziałem przedtem, jest dla Malewicza klu-
czowa, ponieważ oznacza fundamentalne nie-bycie wszystkich widocz-
nych elementów. Malewicz nigdy nie wątpi, że jeśli odbierze światu wy-
miar, wejdzie na drogę pozbawienia go innych pozorów.
Świat jest jak dziura, a sama dziura nie jest próżnią. Mogę wykonać przekrój
przez tę pustkę (...) Nie istnieje pusta przestrzeń. Nie jest także możliwe naryso-
wanie linii czy jakiejkolwiek innej figury, ponieważ wszystko jest już wypełnione,
zajęte; i sam punkt, czy linia, jest już wielością; punkt i linia są nieskończone w
wymiarze szerokości, głębokości, wysokości, a także przestrzeni i czasu. W nie-
skończoności wszystko będzie niczym...146.
146
Malewicz, Bóg nie został strącony, teza 5, w: Andersen, t. 1, s. 192.
T. J. CLARK
zasadom orientacji. (Mówię „częściowo”, gdyż nawet obraz ze zbiorów
Guggenheim w jednym z ustawień jest po prostu nie do przyjęcia. Zaś
Supremus nr 50 mógł funkcjonować horyzontalnie tylko na lewym boku,
na prawym zaś nie. Powody są podobne w obu wypadkach. Przy orienta-
cji niewłaściwej formy w obrazie stają się za ciężkie i nazbyt stabilne -
opierają się o centralny słup niczym masy w jakimś skomplikowanym
akcie ważenia, albo ustawiają się zbyt porządnie wzdłuż dolnej krawędzi
pola, uzależniając się od niej jako podpory. „Podpora” i „równowaga” to w
sztuce Malewicza jakości zakazane. „Uświadomić sobie przestrzeń - po-
wtórzmy jego samo-pouczenie - możemy jedynie wówczas, jeżeli oderwie-
my się od ziemi, jeżeli zniknie punkt oparcia”.) Moja ocena jest taka, jak
się możecie domyślić, że najlepsze „Malewicze” nie są zależne od relacji
ich części do wbudowanego horyzontu, zaznaczonego czy implikowanego,
czy nawet do kształtu całego obrazu, rozumianego jako skończony, gene-
ratywny, realnie istniejący byt, mający górę i dół, i ostatecznie dyktujący
zachowanie i siłę ciężkości form w nim zawartych. Byłoby to prawdą -
może prawdą nadrzędną - w przypadku Czarnego Kwadratu. Dlatego
właśnie, że Czarny Kwadrat w zupełności powtarza kształt, wewnątrz
którego się zawiera, dochodzi w końcu nie tyle do relacji hierarchicznej
między jednym a drugim, co do oddalenia, czy bezgranicznego wykpienia
samej idei relacji. Ważne jest przy tym, że powtórzony zostaje pozbawio-
ny góry i dołu kwadrat, a nie prostokąt. (Krytycy z lubością mówią nam,
że tak naprawdę to nie jest kwadrat, tylko figura o pewnej subtelnej nie-
równości boków. Ale to tylko rodzaj malarskiej entasis. To jest kwadrat.
Kwadratowość stanowi podstawową przyczynę jego nierozstrzygalności.
To jest czarny kwadrat. Jego czerń to znak, że jest Niczym. „Anarchia ma
barwę czarną...”)
Zmiennymi w malarstwie Malewicza są płaskość, twardość, oddziel-
ność i nieważkość. Tworzenie obrazu polega na doprowadzaniu do koeg-
zystencji tych trudnych do pogodzenia jakości w tym samym układzie
nie-rzeczy. Płaskość, jak powiedziałem przedtem, jest dla Malewicza klu-
czowa, ponieważ oznacza fundamentalne nie-bycie wszystkich widocz-
nych elementów. Malewicz nigdy nie wątpi, że jeśli odbierze światu wy-
miar, wejdzie na drogę pozbawienia go innych pozorów.
Świat jest jak dziura, a sama dziura nie jest próżnią. Mogę wykonać przekrój
przez tę pustkę (...) Nie istnieje pusta przestrzeń. Nie jest także możliwe naryso-
wanie linii czy jakiejkolwiek innej figury, ponieważ wszystko jest już wypełnione,
zajęte; i sam punkt, czy linia, jest już wielością; punkt i linia są nieskończone w
wymiarze szerokości, głębokości, wysokości, a także przestrzeni i czasu. W nie-
skończoności wszystko będzie niczym...146.
146
Malewicz, Bóg nie został strącony, teza 5, w: Andersen, t. 1, s. 192.