DOI Heft:
Omówienia i recenzje
DOI Artikel:Bryl, Mariusz: Uwagi na marginesie ostatniego kongresu niemieckich historyków sztuki "Was war Geschichte im 20. Jahrhundert?": (XXVI. Deutscher Kunsthistorikertag, Hamburg 21.-25. März 2001)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0449
UWAGI NA MARGINESIE OSTATNIEGO KONGRESU NIEMIECKICH HISTORYKÓW SZTUKI
447
organizacyjnego kongres cechował również rozmach merytoryczny. Przy czym gwa-
rancją najwyższego poziomu obrad była plejada najwybitniejszych uczonych, których,
jak zobaczymy, nie brakowało tak wśród koordynatorów poszczególnych sekcji, jak
i referentów i dyskutantów. Obrady rozpoczęła - co było ukłonem w stronę najmłod-
szych reprezentantów naszej profesji - prezentacja przygotowana przez „grupę robo-
czą” studentów historii sztuki na berlińskim Uniwersytecie Humboldta na temat: Hi-
storia sztuki w Niemczech w latach 1933-1945. Grupa ta ukonstytuowała się przed
dwoma laty z uczestników seminarium Karen Michels poświęconego historii historii
sztuki w XX wieku. Studenci i studentki stawiają sobie za cel ustalenie podstawo-
wych faktów dotyczących instytucjonalnego funkcjonowania akademickiej historii
sztuki w Niemczech w latach 1930-1950. Ich prezentacja na kongresie (stanowiąca
część tego szerszego projektu) oparta była na kwerendzie archiwalnej. Pierwsza część
referatu poświęcona była komparatystyce kadry nauczającej (jej liczby, przynależno-
ści do NSDAP oraz innych organizacji i formacji hitlerowskich, proporcji profesorów
do pozostałych wykładowców i pracowników technicznych etc.) w dużym (Berlin)
i małym (Halle) ośrodku historii sztuki. W drugiej części referentów interesowały for-
my i treści nauczania historii sztuki w tym okresie (liczba zajęć, proporcje między za-
jęciami ze sztuki niemieckiej a obcej, miejsce sztuki pozaeuropejskiej w ofercie zajęć
etc.), przy czym kontynuowali oni ujęcie komparatystyczne (Berlin, Monachium, Ko-
lonia, Halle).
Kolejne cztery wystąpienia w tej sekcji poświęcone zostały następującym tema-
tom: Czasopisma artystyczne w „Trzeciej Rzeszy” (Kirsten Baumann); Ochrona zabyt-
ków w okresie narodowego socjalizmu: Imerward-Kreuz w katedrze w Brunszwiku
(Christian Fuhrmeister i James van Dykę); Hans Posse - pełnomocnik dla „Muzeum
Fuhrera” w Linzu (Birgit Schwarz); Seminarium historii sztuki na poznańskim Uni-
wersytecie Rzeszy w latach 1941-1945 (Adam S. Labuda). O ile w przypadku prezenta-
cji studentów faktografia zdecydowanie dominowała nad interpretacją, o tyle w przy-
padku wymienionych wyżej referatów proporcje między tymi elementami były
bardziej wyrównane. Fuhrmeister rozpoczął od sproblematyzowania symptomatycz-
nego -jego zdaniem - błędu, jaki zakradł się do tytułu jego wystąpienia w pierwszej
wersji programu kongresu, gdzie wydrukowano Denkmalpflege unter (zamiast im)
Nationalsozialismus. Referent podkreślił, że należy odrzucić powszechnie stosowane
klisze językowe, sugerujące bezwolne podporządkowanie się jednostek lub grup spo-
łecznych narzuconej z zewnątrz presji narodowego socjalizmu i zamiast o „uwikłaniu”
(Verwicklung) mówić o ich pełnej odpowiedzialności (Verantwortung) za świadomą
akceptację i wprowadzanie ideologii nazistowskiej w życie. Przedmiotem analizy Fuhr-
meistera była „konserwacja” katedry w Brunszwiku, jakiej dokonano w latach trzy-
dziestych, kierując się zideologizowaną wizją romanizmu jako stylu „obronnego”,
„niemieckiego”, o czystym i zdecydowanym charakterze, wyrażającym siłę rasy ger-
mańskiej. W związku z tym całkowicie „wyczyszczono” wnętrze katedry, usuwając bo-
gatą dekorację snycerską (m. in. grupę Ukrzyżowania, umieszczoną wraz z tytuło-
wym krucyfiksem pod lukiem tęczowym) oraz polichromię, szczelnie pokrywającą
ściany i filary - efekt historyzującej renowacji z końca XIX wieku. Tym samym ro-
mański krucyfiks (późny XII w.) otrzymał zgodną z jego „wyrazem” oprawę w postaci
surowego, achromatycznego, pozbawionego dekoracji wnętrza katedry. Konserwato-
447
organizacyjnego kongres cechował również rozmach merytoryczny. Przy czym gwa-
rancją najwyższego poziomu obrad była plejada najwybitniejszych uczonych, których,
jak zobaczymy, nie brakowało tak wśród koordynatorów poszczególnych sekcji, jak
i referentów i dyskutantów. Obrady rozpoczęła - co było ukłonem w stronę najmłod-
szych reprezentantów naszej profesji - prezentacja przygotowana przez „grupę robo-
czą” studentów historii sztuki na berlińskim Uniwersytecie Humboldta na temat: Hi-
storia sztuki w Niemczech w latach 1933-1945. Grupa ta ukonstytuowała się przed
dwoma laty z uczestników seminarium Karen Michels poświęconego historii historii
sztuki w XX wieku. Studenci i studentki stawiają sobie za cel ustalenie podstawo-
wych faktów dotyczących instytucjonalnego funkcjonowania akademickiej historii
sztuki w Niemczech w latach 1930-1950. Ich prezentacja na kongresie (stanowiąca
część tego szerszego projektu) oparta była na kwerendzie archiwalnej. Pierwsza część
referatu poświęcona była komparatystyce kadry nauczającej (jej liczby, przynależno-
ści do NSDAP oraz innych organizacji i formacji hitlerowskich, proporcji profesorów
do pozostałych wykładowców i pracowników technicznych etc.) w dużym (Berlin)
i małym (Halle) ośrodku historii sztuki. W drugiej części referentów interesowały for-
my i treści nauczania historii sztuki w tym okresie (liczba zajęć, proporcje między za-
jęciami ze sztuki niemieckiej a obcej, miejsce sztuki pozaeuropejskiej w ofercie zajęć
etc.), przy czym kontynuowali oni ujęcie komparatystyczne (Berlin, Monachium, Ko-
lonia, Halle).
Kolejne cztery wystąpienia w tej sekcji poświęcone zostały następującym tema-
tom: Czasopisma artystyczne w „Trzeciej Rzeszy” (Kirsten Baumann); Ochrona zabyt-
ków w okresie narodowego socjalizmu: Imerward-Kreuz w katedrze w Brunszwiku
(Christian Fuhrmeister i James van Dykę); Hans Posse - pełnomocnik dla „Muzeum
Fuhrera” w Linzu (Birgit Schwarz); Seminarium historii sztuki na poznańskim Uni-
wersytecie Rzeszy w latach 1941-1945 (Adam S. Labuda). O ile w przypadku prezenta-
cji studentów faktografia zdecydowanie dominowała nad interpretacją, o tyle w przy-
padku wymienionych wyżej referatów proporcje między tymi elementami były
bardziej wyrównane. Fuhrmeister rozpoczął od sproblematyzowania symptomatycz-
nego -jego zdaniem - błędu, jaki zakradł się do tytułu jego wystąpienia w pierwszej
wersji programu kongresu, gdzie wydrukowano Denkmalpflege unter (zamiast im)
Nationalsozialismus. Referent podkreślił, że należy odrzucić powszechnie stosowane
klisze językowe, sugerujące bezwolne podporządkowanie się jednostek lub grup spo-
łecznych narzuconej z zewnątrz presji narodowego socjalizmu i zamiast o „uwikłaniu”
(Verwicklung) mówić o ich pełnej odpowiedzialności (Verantwortung) za świadomą
akceptację i wprowadzanie ideologii nazistowskiej w życie. Przedmiotem analizy Fuhr-
meistera była „konserwacja” katedry w Brunszwiku, jakiej dokonano w latach trzy-
dziestych, kierując się zideologizowaną wizją romanizmu jako stylu „obronnego”,
„niemieckiego”, o czystym i zdecydowanym charakterze, wyrażającym siłę rasy ger-
mańskiej. W związku z tym całkowicie „wyczyszczono” wnętrze katedry, usuwając bo-
gatą dekorację snycerską (m. in. grupę Ukrzyżowania, umieszczoną wraz z tytuło-
wym krucyfiksem pod lukiem tęczowym) oraz polichromię, szczelnie pokrywającą
ściany i filary - efekt historyzującej renowacji z końca XIX wieku. Tym samym ro-
mański krucyfiks (późny XII w.) otrzymał zgodną z jego „wyrazem” oprawę w postaci
surowego, achromatycznego, pozbawionego dekoracji wnętrza katedry. Konserwato-