Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (27.2016)

200

MARIA JANKOWSKA-ANDRZEJEWSKA

Przywołane przykłady wytrzymywały próbę porównań ze sztuką zachod-
nią17 - z charakterystycznym dla niej efektem błotnistości palety osiąga-
nym przez wzbogacanie farby domieszkami żwiru, piasku czy gipsu oraz
towarzyszącym im biologizmem form czy tematyką bliską obszarom ni-
skim, obecnym także w art brut.
Podczas gdy uwaga badaczy skupiała się dotąd głównie na pracach
malowanych farbą - dających interpretować się jako dowód bliskości po-
szukiwań rodzimych twórców z zachodnimi - na marginesie uwagi pozo-
stawały obiekty, w których znaczenie miało niemal całkowite wyelimino-
wanie użycia typowo malarskiego medium na rzecz oddziaływania
nietradycyjnymi materiami. Funkcjonowały one w opracowaniach doty-
czących polskiej sztuki powojennej jako jeden z przykładów różnorodności
twórczości „nowoczesnej”, mający potwierdzać fakt nadrabiania zapóź-
nień powodowanych okresem socrealizmu i doganiania sztuki zachod-
niej18. Nie dając się jednak odnieść do niej bezpośrednio w ramach przyję-
tych kategorii, ujmowane były z uwzględnieniem jedynie wybranych
aspektów. Koncentrowano się na kwestii wykorzystania materii innych
niż farba i podkreślano bogactwo użytych tworzyw19. Zwracano uwagę na
antyestetyczny charakter materii - często zużytych, zdegradowanych20
oraz możliwości skojarzeniowego ich oddziaływania21. Za znamienną ce-
chę malarstwa materii uznano też fakturowe właściwości tworzonych
prac, zbliżające je wręcz do innych gatunków: reliefu czy rzeźby22. Nadto,

17 Równocześnie należy zaznaczyć, że prace rodzimych twórców, mimo nawiązań do
sztuki francuskiej, charakteryzuje brak antyestetycznego ładunku. Już A. Wojciechowski,
opisując malarstwo materii jako polską interpretację l’art brut, podkreślał akcentowanie
przez rodzimych twórców raczej samego procesu kształtowania materii malarskiej ani-
żeli prymitywizację form czy nadawanie im charakteru zoologicznego, botanicznego. Zob.
A. Wojciechowski, Polskie malarstwo współczesne, Warszawa 1977, s. 99.
18 A. Kępińska, op. cit., s. 33; B. Kowalska, Polska awangarda..., op. cit., s. 113;
A. Wojciechowski, Młode malarstwo..., op. cit., s. 72. Nurt wpisywał się w wizję nieskrę-
powanej już czynnikami politycznymi ewolucji rodzimej plastyki, determinowanej wyłącz-
nie wewnętrznymi procesami rozwoju samej sztuki, uwolnionej z wcześniejszych uwarun-
kowań, czego znamiennym przykładem jest określenie „eksplozja nowoczesności”, mające
wyrażać samoistny charakter ewolucji polskiej sztuki i pojawienie się tendencji „nowoczes-
nych”, zob. A. Wojciechowski, op. cit., s. 68; B. Kowalska, Polska awangarda..., op. cit., s. 103.
19 Zob. m.in.: A. Kępińska, op. cit., s. 59; B. Kowalska, Polska awangarda..., op. cit.,
s. 108, 112.
20 A. Kępińska, op. cit., s. 52.
21 Zob. m.in. opisy prac Z. Beksińskiego (J. Bogucki, op. cit., s. 127), malarzy krakow-
skich (A. Kępińska, op. cit., s. 59), L. Kunki (B. Kowalska, Polska awangarda..., op. cit.,
s. Ill), B. Kierzkowskiego (A. Wojciechowski, Młode malarstwo..., op. cit., s. 82, P. Majew-
ski, op. cit., s. 165 ).
22 M. Hussakowska, M. Sobieraj, Sztuka po roku 1945. Krótki zarys ważniejszych fak-
tów, Kraków 1977, s. 15-16; A. Kępińska, op. cit., s. 51.