MALARSTWO MATERII W POLSCE - NA MARGINESACH ODWILŻOWEJ „NOWOCZESNOŚCI’

229

Uwagę zwraca najszerszy z fragmentów, widoczny w jej dolnej części
i pokrywający się niemal z osią wertykalną, będący kontrapunktem
w lekturze obrazu. Wspomniany fragment okazuje się być bowiem kli-
nem, skierowanym wierzchołkiem w dół, który - skryty pod powierzchnią
drewnianego fragmentu górnego prostokąta - kontynuowany jest w pro-
stokącie dolnym. W ten sposób wzrok widza kierowany jest bezpośrednio
ku centrum dolnego prostokąta, którego ukształtowanie jest analogiczne
do sposobu, w jaki zorganizowana jest górna forma. W centrum prosto-
kątnego fragmentu sklejki także widoczny jest otwór - w tym przypadku
większy, sięgający górnej krawędzi formy. Daje się tu zauważyć także
efekty wizualne, takie jak: nakładanie warstw oraz zestawianie ich pod
kątem prostym. Formę tworzy bowiem czworobok poszarzałej sklejki
z poziomymi pasmami ciemniejszego barwnika i pionowymi pęknięciami,
pod który podłożono podobny, jednak niebarwiony fragment o poziomych
spękaniach. Analogie między formami uwydatniają też (zauważalną od
początku lektury) dominację górnego prostokąta, który oddziałuje silniej
- kontrastem barw powierzchni forniru i wypełnienia otworu oraz na-
pięciem między wątłością składających się nań zetlałych fragmentów,
a osiągniętą przy ich użyciu, wyraźnie określoną formą.
Kompozycja Konkrety zniszczone oddziałuje znacznie szerszym za-
kresem środków niż jedynie wynikającymi z operowania cytatem z rze-
czywistości czy skojarzeniowymi właściwościami tworzywa. Co prawda,
Marczyński podkreślał znaczenie wykorzystania nietradycyjnych środ-
ków malarskich dla zadośćuczynienia potrzebie „zademonstrowania i za-
komunikowania o niemożności wyrażenia tych rzeczy, których był (...)
świadkiem”118, głównie dla zaznaczenia tego, co wówczas go otaczało -
ruin, śladów. Dlatego nie dziwią odczytania Konkretów zniszczonych jako
oddających „niepokój rozpadającej rudery, bolesny obraz dewastacji
przedmiotu”119 czy wyrażających „grozę rzeczywistości”120. Mimo to trud-
no jednak zamknąć znaczenie omawianej pracy w takiej - powierzchow-
nej jak się zdaje - lekturze. Trudno bowiem pominąć cały szereg zabie-
gów, dających się ująć jako swego rodzaju „chwyt uestetycznienia”.
Choć Marczyński operował materiami zniszczonymi, których stan
może budzić wręcz niepokój o trwałość całości, za bardziej istotny czynnik
118 Z notatek A. Marczyńskiego za: Adam Marczyński (1908-1985). Malarstwo, ASP
im. Jana Matejki w Krakowie 1998, s. 8.
119 Analiza Konkretów zniszczonych autorstwa A. Wojciechowskiego podejmuje znane
z wcześniejszych opracowań kierunku interpretacje wyznaczone skojarzeniowymi właści-
wościami tworzywa. Zob.: Adam Marczyński (1908-1985). Malarstwo, op. cit., s. 9.
120 D. Jarecka, Logicznie i czysto, „Gazeta Wyborcza”, nr 2, 4 I 2000 (komentarz do
wystawy artysty w krakowskim Bunkrze Sztuki - 18 XII 1999-16 I 2000).