DOI issue:
Teoretyczno-historyczne perspektywy fotografii
DOI article:Czekalski, Stanisław: Talbotowski paradygmat wizualności fotografii
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.43310#0014
12
Stanisław Czekalski
obrazu w specyficznej dlań wizualności. Podstawową rolę odgrywa tu, pod-
kreślana przez analogię z cieniem, przyległość - nie tylko w sensie material-
nym, chemicznym i fizycznym, lecz także wizualnym - obrazu fotograficzne-
go do papierowej powierzchni, na której rysuje się on i prezentuje jako efekt
sprowadzenia trójwymiarowych kształtów obiektów, za pośrednictwem wy-
wiązujących się w ich obrębie i między nimi a otoczeniem relacji obszarów
rozświetlonych i nierozświetlonych, do dwuwymiarowego układu kontrastów
walorowych. Odnosi się to również do „rysunków fotogenicznych" powstają-
cych na papierze umieszczonym w camerze obscurze, które Talbot omawia
w dalszej kolejności na przykładzie zdjęć swojego domu, jakie wykonał la-
tem roku 1835. Opisany pierwszy eksperyment na tej drodze przekonał go,
że najwyraźniejszy obraz budynku tworzą jego partie silnie nasłonecznione,
wyrazistość reprezentacji zaciera się w partiach słabiej objętych światłem,
a w częściach zacienionych całkowicie znika. Na tej zasadzie przekładu gra-
dacji słonecznego światła obejmującego różne partie budynku na gradację wi-
doczności ich form poprzez kontrasty jaśniejszych i ciemniejszych walorów
architektura jego domu stała się, jak stwierdził, „pierwszą, która narysowała
swój własny obraz" na światłoczułym papierze20.
Reasumując, wizualność fotografii została w referacie Talbota ściśle zwią-
zana z właściwościami medium, z materialną i techniczną stroną uzyskiwa-
nia zdjęć na papierowym podłożu, a tym samym ukierunkowana odwrotnie
niż wizualność dagerotypii, której dyskursywna charakterystyka odrywała się
od poziomu techniki i podążała tropem iluzji przezroczystości nieuchwyt-
nej dla oka powierzchni obrazu. Podczas gdy kluczową metaforyczną figurą
dagerotypu stał się więc teleskop prowadzący spojrzenie w dal, ku najdrob-
niejszym szczegółom najbardziej odległych obiektów, wizualne cechy zdjęć
Talbota definiowały w sposób paradygmatyczny kategorie odnoszące się do
ich materialnego podłoża - metafora pokrytej rysunkiem powierzchni papie-
ru oraz metafora cienia rzuconego na płaszczyznę i w niej umocowanego. Po-
nadto w listach z pierwszych miesięcy 1839 roku powtarza się jeszcze inna
wymowna figura płaszczyznowej struktury zdjęcia: stwierdzenie, iż światło
wpadające przez obiektyw „stempluje" na światłoczułym papierze fotogra-
ficzny obraz rzeczy umieszczonych przed aparatem21. O ile zatem wizualność
dagerotypii jawiła się jako radykalizacja modelu albertiańskiej perspektywy,
20 Skan całej broszury Talbota opublikował Schaaf na stronie projektu William Henry Fox
Talbot Catalogue Raisonné, pod adresem: <http://blogs.bodleian.ox.ac.uk/foxtalbot/wp-con-
tent/uploads/sites/2/2016/02/SomeAccount-booklet.pdf> [dostęp: 30 stycznia 2017].
21 Zob. listy Talbota do Williama Jerdana z dnia 30 stycznia 1839 i z dnia 8 kwietnia 1839,
opublikowane na stronie internetowej The Correspondence of William Henry Fox Talbot.
Stanisław Czekalski
obrazu w specyficznej dlań wizualności. Podstawową rolę odgrywa tu, pod-
kreślana przez analogię z cieniem, przyległość - nie tylko w sensie material-
nym, chemicznym i fizycznym, lecz także wizualnym - obrazu fotograficzne-
go do papierowej powierzchni, na której rysuje się on i prezentuje jako efekt
sprowadzenia trójwymiarowych kształtów obiektów, za pośrednictwem wy-
wiązujących się w ich obrębie i między nimi a otoczeniem relacji obszarów
rozświetlonych i nierozświetlonych, do dwuwymiarowego układu kontrastów
walorowych. Odnosi się to również do „rysunków fotogenicznych" powstają-
cych na papierze umieszczonym w camerze obscurze, które Talbot omawia
w dalszej kolejności na przykładzie zdjęć swojego domu, jakie wykonał la-
tem roku 1835. Opisany pierwszy eksperyment na tej drodze przekonał go,
że najwyraźniejszy obraz budynku tworzą jego partie silnie nasłonecznione,
wyrazistość reprezentacji zaciera się w partiach słabiej objętych światłem,
a w częściach zacienionych całkowicie znika. Na tej zasadzie przekładu gra-
dacji słonecznego światła obejmującego różne partie budynku na gradację wi-
doczności ich form poprzez kontrasty jaśniejszych i ciemniejszych walorów
architektura jego domu stała się, jak stwierdził, „pierwszą, która narysowała
swój własny obraz" na światłoczułym papierze20.
Reasumując, wizualność fotografii została w referacie Talbota ściśle zwią-
zana z właściwościami medium, z materialną i techniczną stroną uzyskiwa-
nia zdjęć na papierowym podłożu, a tym samym ukierunkowana odwrotnie
niż wizualność dagerotypii, której dyskursywna charakterystyka odrywała się
od poziomu techniki i podążała tropem iluzji przezroczystości nieuchwyt-
nej dla oka powierzchni obrazu. Podczas gdy kluczową metaforyczną figurą
dagerotypu stał się więc teleskop prowadzący spojrzenie w dal, ku najdrob-
niejszym szczegółom najbardziej odległych obiektów, wizualne cechy zdjęć
Talbota definiowały w sposób paradygmatyczny kategorie odnoszące się do
ich materialnego podłoża - metafora pokrytej rysunkiem powierzchni papie-
ru oraz metafora cienia rzuconego na płaszczyznę i w niej umocowanego. Po-
nadto w listach z pierwszych miesięcy 1839 roku powtarza się jeszcze inna
wymowna figura płaszczyznowej struktury zdjęcia: stwierdzenie, iż światło
wpadające przez obiektyw „stempluje" na światłoczułym papierze fotogra-
ficzny obraz rzeczy umieszczonych przed aparatem21. O ile zatem wizualność
dagerotypii jawiła się jako radykalizacja modelu albertiańskiej perspektywy,
20 Skan całej broszury Talbota opublikował Schaaf na stronie projektu William Henry Fox
Talbot Catalogue Raisonné, pod adresem: <http://blogs.bodleian.ox.ac.uk/foxtalbot/wp-con-
tent/uploads/sites/2/2016/02/SomeAccount-booklet.pdf> [dostęp: 30 stycznia 2017].
21 Zob. listy Talbota do Williama Jerdana z dnia 30 stycznia 1839 i z dnia 8 kwietnia 1839,
opublikowane na stronie internetowej The Correspondence of William Henry Fox Talbot.