70

Maciej Szymanowicz

prawdę rozpoczyna się dopiero droga prawdziwego twórcy w myśl zasady że:
„Negatyw jest dla fotografa tym, czym wrażenie wzrokowe dla malarza, a do-
piero to wrażenie może być punktem wyjściowym obrazu"18. Natomiast: „In-
dywidualność twórcy zaczyna się [...] dopiero na pozytywie"19. Tym samym
SWitkowski, odwołując się do teorii piktorializmu, zakwestionował pogląd
o niemożności stworzenia stylu narodowego w fotografii.
Powróćmy jeszcze do końcowych partii tekstu Bułhaka, w których zawarł
on kilka bardzo interesujących stwierdzeń wyprowadzających dyskusję z mo-
dernizmem poza argumentację stricte warsztatową. Podjął mianowicie prob-
lem „psychiki narodowej"20, którą eksplorował na poziomie analizy podejmo-
wanych przez polskich twórców tematów, jak pisał:
Więc czyż ten wybór nie podkreśla w sposób charakterystyczny naszej narodowej
odrębności, naszego odczucia przyrody i człowieka, naszego przeciwstawiania się
światu pospolitych i nudnych tworów miejskiego kramarstwa - naszego szerokie-
go gestu i szlachetniejszego pojmowania życia, zaczerpniętego z soków ziemi, z jej
najlepszych pierwiastków rolnych i polnych? Jeśli już polska nie jest „narodem
szlacheckim", jak nim była w wieku XVII, to jednak przez to nie stała się i nie
stanie się nigdy narodem mieszczańskim21.
To uproszczone charakterologiczne studium zbiorowej świadomości Po-
laków odsłania jeszcze jeden element dyskusji. Wyrażona w cytowanym tek-
ście, wywodząca się z romantyzmu, opinia Bułhaka o życiu w wielkim mie-
ście ukazuje, że traktował je jako symbol antykultury Urbanizm, będący dla
niego antytezą tradycyjnych wartości, prowadził do utraty kontaktu człowie-
ka z przyrodą, ale również był pojęciem, przez które definiował nowoczesne
tendencje w fotografii zagrażające pozycji piktorializmu. Bułhak swoje opinie
o mieście rozumianym jako symbol kosmopolityzmu i umasowienia kultury
przekładał na nieakceptowaną przez niego fotografię modernistyczną, eksplo-
rującą tematykę urbanizacji i nowoczesnego życia, której symbolem w jego
pismach stała się niemiecka nowa rzeczowość [Neue Sachlichkeit). Zatem
skonstatujmy, że pierwszy etap dyskusji z roku 1931 dotyczył nie tyle prób
sformułowania programu fotografii narodowej, ile obrony tradycyjnego para-
dygmatu piktorializmu22.

18 Ibidem.
19 Ibidem.
20 Bułhak, Narodowość w fotografice..., s. 12.
21 Ibidem, s. 13.
22 Na temat dyskusji Bułhaka z modernistyczną fotografią zob. M. Szymanowicz, Polski
piktorializm pomiędzy estetykę Fotoklubu Paryskiego a językiem Nowej Fotografii, w: Fo-
tografia od dagerotypu do galerii Hybrydy, red. D. Jackiewicz, Warszawa 2008.