82

Maciej Szymanowicz

PO 1945 - TRWANIE IDEI
Budowane po roku 1945 struktury państwowe i scalająca je ideologia były
kreowane jako zaprzeczenie przedwojennego porządku. Pomimo to przedwo-
jenne wypowiedzi nie straciły całkowicie na swojej atrakcyjności. Szczegól-
nie w pierwszej powojennej dekadzie dyskurs narodowy okazał się ważnym
instrumentem w kreowaniu polityki kulturalnej. Choć okres powojenny nie
przyniósł już nowych rozwiązań teoretycznych w odniesieniu do kategorii na-
rodowości w fotografii, to pokrótce przyjrzyjmy się trwaniu wcześniej wypra-
cowanych rozwiązań teoretycznych.
W pierwszej powojennej pięciolatce szczególną rolę odegrał powrót do
fotografii ojczystej, powtórnie stała się ona jedną z dominujących strategii
obrazowania, a jej centralną postacią pozostał Jan Bułhak, który do swojej
śmierci (w lutym 1950 roku) będzie aktywnie działał na polu teoretycznym.
W tym okresie wydał on szereg tekstów, których głównym celem było dopa-
sowanie wcześniejszych poglądów do nowej sytuacji geopolitycznej. Bułhak
w odniesieniu do sfery praktycznej powielił swoje tezy dotyczące koniecz-
nych związków fotografii ojczystej z mecenatem państwowym, przemysłem
turystycznym oraz ruchem regionalistycznym. Wskrzesił też tkwiący w pro-
gramie potencjał historiozoficzny, przy czym zgodnie z ówczesną polityką
historyczną wątki szlacheckie zastąpił piastowskimi. Dodatkowo rozszerzył
aspekt społeczny swoich rozważań o dowartościowanie Idas pracujących.
Należy podkreślić, że powtórnie opracowany program stał się podstawą teo-
retyczną dokumentacji Ziem Odzyskanych w praktyce kilku instytucji i or-
ganizacji, takich jak: Instytut Zachodni, Wydział Turystyki Ministerstwa
Komunikacji czy Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Rozważając problem
obecności fotografii ojczystej w powojennej kulturze, należy szczególnie za-
stanowić się nad tym, że program ten - u swej genezy związany z nacjona-
listycznym dyskursem rządów sanacyjnych - znalazł tak szerokie wsparcie
w państwie zarządzanym przez komunistów. Odpowiedź tkwi w fakcie, że
wojna w sposób niezwykle silny wyostrzyła podziały narodowe, a rząd chęt-
nie odwoływał się do retoryki narodowej, poprzez nią legitymizując swoją
władzę70. Jednym z elementów owej narodowej legitymizacji władzy była
koncepcja piastowska, tworząca podstawę geopolitycznego dyskursu powo-
jennej fotografii ojczystej.

70 Patrz: M. Zaremba, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legi-
tymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2001.