DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25711#0011
KSZTAŁTOWANIE SIĘ I PRZEMIANY ALBY W XVI-XX W.
1 RENESANSOWA WILLA I VIVARIUM
W pobliżu Nieświeża, od strony północno-zachodniej, w odległości około trzech
kilometrów od miasta znajduje się kompleks leśno-bagienny nad rzeką Uszą (il. i, 3).
Początki zagospodarowywania tego obszaru, nazywanego Albą, nastąpiły prawdopo-
dobnie w czasach Mikołaja Radziwiłła „Czarnego" (zm. 1565), który założył tu folwark.
Mikołaj Radziwiłł „Sierotka" sprowadził do Ałby osadników holenderskich, zapewne
w celu osuszania terenów, ale również do produkcji i bielenia płótna. Z tego też po-
wodu utrwaliła się nazwa folwarku, charakterystyczna dla miejsc związanych z tym
rzemiosłem. Książę przekształcił także część opisywanego tu terenu w zespół rekre-
acyjny, składający się z renesansowej willi z niewielkim ogrodem oraz zwierzyńca. Ich
obecność została odnotowana na rycinie Tomasza Makowskiego NeswsiMMi z ok. roku
1604, na której widnieje napis: Allia pmediMW et vńw:'MW DMcis (il. 2). Znajdowała
się tam hgarnia, zapewne w formie ocieplanych inspektów, jak to ówcześnie prakty-
kowano. Że rosły tam egzotyczne owoce, jak ńgi i melony, wiemy z korespondencji.
W 1605 r. Lew Sapieha dziękował za nie Radziwiłłowi „Sierotce": „Iż WKsMć z Mci-
wej łaski swej owocami nieświeskiemi, figami i melonami obesłać nas raczył uniże-
nie WKsMci dziękujemy i zasługiwać tę Mciwą łaskę WKsMci naszemu Mciwemu
Panu winni jesteśmy"L
Centrum założenia ałbieńskiego stanowiła drewniana willa, której plan, być może
Giovanniego M. Bernardoniego, zachował się w zbiorze rysunków znajdującym się
w Bibliotece Kijevsko-Sofijskovo Sobora w Kijowie^. Rysunek został opisany: „funda-
menta tego domu pana Radziwiłła woyewodi trockiego ten yest uroboni fwolwarku yego
ktori naziwaią Alba zdrwia iest urobieni Ale ya turisował yako murowani" (il. 4). Wy-
nika z niego, że drewniana, parterowa willa założona była na planie nieznacznie wydłu-
żonego prostokąta z dwutraktowym i trójdzielnym układem izb. Wejścia z dziedzińca
i od ogrodu prowadziły do oddzielnych sieni, wokół których rozmieszczono po dwie
izby. Główne sienie były skomunikowane z piętrem drewnianymi schodami. Wypeł-
niał je belweder z jedną salą, posiadającą trzy okna wychodzące na różne strony świata.
Budowla ta istniała w 1. ćw. xvn w. Najwcześniejszy znany nam inwentarz Alby, po-
chodzący z lat 1628-162$, gdy ordynacja nieświeska należała do Albrychta Władysława
1 ARCHIWUM DOMU RADZIWIŁŁÓW, Scriptores rerum t.vm, Kraków 1885, wyd. Marian Szyszko-Bohusz,
s. 130; list Lwa Sapiehy do Mikołaja Radziwiłła „Sierotki" z 6 września 1605 r., ze Słonimia.
2 T. BERNATOWICZ, Miles ChnsfMiTiMs et Peregrinas. Fundacje Mikołaja Radziwiłła „Sierotki" w ordynacji nieswieskiej,
Warszawa 1998, s. 37-39; Łarchitetto Gian Maria Bernardoni sj. Ira 17talia e łe terre dell'Faropa Centro-Orientaie, a cara di
S. Graciotti e /. Kowalczyk, Roma 1999, s. 104-105.
[8]
1 RENESANSOWA WILLA I VIVARIUM
W pobliżu Nieświeża, od strony północno-zachodniej, w odległości około trzech
kilometrów od miasta znajduje się kompleks leśno-bagienny nad rzeką Uszą (il. i, 3).
Początki zagospodarowywania tego obszaru, nazywanego Albą, nastąpiły prawdopo-
dobnie w czasach Mikołaja Radziwiłła „Czarnego" (zm. 1565), który założył tu folwark.
Mikołaj Radziwiłł „Sierotka" sprowadził do Ałby osadników holenderskich, zapewne
w celu osuszania terenów, ale również do produkcji i bielenia płótna. Z tego też po-
wodu utrwaliła się nazwa folwarku, charakterystyczna dla miejsc związanych z tym
rzemiosłem. Książę przekształcił także część opisywanego tu terenu w zespół rekre-
acyjny, składający się z renesansowej willi z niewielkim ogrodem oraz zwierzyńca. Ich
obecność została odnotowana na rycinie Tomasza Makowskiego NeswsiMMi z ok. roku
1604, na której widnieje napis: Allia pmediMW et vńw:'MW DMcis (il. 2). Znajdowała
się tam hgarnia, zapewne w formie ocieplanych inspektów, jak to ówcześnie prakty-
kowano. Że rosły tam egzotyczne owoce, jak ńgi i melony, wiemy z korespondencji.
W 1605 r. Lew Sapieha dziękował za nie Radziwiłłowi „Sierotce": „Iż WKsMć z Mci-
wej łaski swej owocami nieświeskiemi, figami i melonami obesłać nas raczył uniże-
nie WKsMci dziękujemy i zasługiwać tę Mciwą łaskę WKsMci naszemu Mciwemu
Panu winni jesteśmy"L
Centrum założenia ałbieńskiego stanowiła drewniana willa, której plan, być może
Giovanniego M. Bernardoniego, zachował się w zbiorze rysunków znajdującym się
w Bibliotece Kijevsko-Sofijskovo Sobora w Kijowie^. Rysunek został opisany: „funda-
menta tego domu pana Radziwiłła woyewodi trockiego ten yest uroboni fwolwarku yego
ktori naziwaią Alba zdrwia iest urobieni Ale ya turisował yako murowani" (il. 4). Wy-
nika z niego, że drewniana, parterowa willa założona była na planie nieznacznie wydłu-
żonego prostokąta z dwutraktowym i trójdzielnym układem izb. Wejścia z dziedzińca
i od ogrodu prowadziły do oddzielnych sieni, wokół których rozmieszczono po dwie
izby. Główne sienie były skomunikowane z piętrem drewnianymi schodami. Wypeł-
niał je belweder z jedną salą, posiadającą trzy okna wychodzące na różne strony świata.
Budowla ta istniała w 1. ćw. xvn w. Najwcześniejszy znany nam inwentarz Alby, po-
chodzący z lat 1628-162$, gdy ordynacja nieświeska należała do Albrychta Władysława
1 ARCHIWUM DOMU RADZIWIŁŁÓW, Scriptores rerum t.vm, Kraków 1885, wyd. Marian Szyszko-Bohusz,
s. 130; list Lwa Sapiehy do Mikołaja Radziwiłła „Sierotki" z 6 września 1605 r., ze Słonimia.
2 T. BERNATOWICZ, Miles ChnsfMiTiMs et Peregrinas. Fundacje Mikołaja Radziwiłła „Sierotki" w ordynacji nieswieskiej,
Warszawa 1998, s. 37-39; Łarchitetto Gian Maria Bernardoni sj. Ira 17talia e łe terre dell'Faropa Centro-Orientaie, a cara di
S. Graciotti e /. Kowalczyk, Roma 1999, s. 104-105.
[8]