DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.25711#0019
3 WE WŁADANIU MICHAŁA RADZIWIŁŁA „RYBEŃKl" (1720-1762)
Po śmierci Karola Stanisława Radziwiłła w 1720 r. spadkobiercą rozległych dóbr stał
się jego syn Michał Kazimierz „Rybeńko" (1702-1762). Do czasu przejęcia zarządu
dóbr w 1724 r., podkreślonego uroczystym wjazdem do Nieświeża, ordynacją zarzą-
dzała jego matka Anna z Sanguszków Radziwiłłowa, której aktywność fundacyjna
skupiona była na Białej^. Dopiero jednak „Rybeńko", władając dobrami przez 38 łat,
stworzył w Ałbie wielkoprzestrzenny zespół rezydencjonalny godny księcia s.R.i. Na
znacznym obszarze powstało kilka, powiązanych ze sobą, kompozycji rekreacyjno-
ogrodowych. Najokazalszym był pałac z maneżem oraz tarasowym, regularnym
ogrodem z hgarnią i oranżerią. Mniej okazale, ałe w niezwykle interesujących for-
mach, prezentowały się kameralne pałacyki Eremitorium i Holendernia. Ukształto-
wane zostały również aż trzy zwierzyńce i bażantarnia. Nieomal w pełnej okazałości
kształt Alby opisany został w inwentarzu z roku 1758, choć jeszcze przez następne
cztery lata prowadzono prace w Ałbie, co odnotowuje korespondencja Anny z My-
ciełskich Radziwiłłowej do „Rybeńki". Materiałem uzupełniającym jest inwentarz
z 1776, który - choć sporządzony po zniszczeniach konfederackich - wnosi ważne
szczegóły do obrazu przemian Alby.
W związku z podróżami księcia po Europie Zachodniej, przed 1724 r. prace w Al-
bie i Nieświeżu nadzorowała jego siostra, Konstancja Sapieżyna z Radziwiłłów; kon-
centrowała się ona przede wszystkim na otoczeniu willi, w miejsce której wzniesiono
później okazały pałac. W roku 1723 informowała ona matkę, Annę z Sanguszków, że
„ogród w Albie jest niepoznany w piękności; pomarańczarnia - już mury wszystkie
gotowe, tyłko z wierzchu ponakrywać"^.
W tym samym czasie (1723-1724) powstał w Albie maneż. O zaawansowaniu robót
donosił Radziwiłłowi dworzanin książęcy Wojciech K. Ancuta: „maneż z łaski Bo-
żej znacznie w robocie w górą idzie, ściany już stanęli i za pomocą Bożą na śrzódpo-
ście ze wszytkim będzie skończony (...) gontami będzie pobity, gdyż dranice srodze
wielki ciężar; rozumiem, że ksi[ąż]e Imć Dobrodziej, jak z maneżu i źrzebców tych
co w Albie są piękne (...) do roboty maneżu ze wszystkich majętności dodają pomo-
cy"^. W rok później Ancuta donosił, że „maneż w Nieświeżu alias w Albie gotowy,
skończony ze wszystkim i z oknami płóciennymi"^. Przy ujeżdżalni znajdowała się
Po śmierci Karola Stanisława Radziwiłła w 1720 r. spadkobiercą rozległych dóbr stał
się jego syn Michał Kazimierz „Rybeńko" (1702-1762). Do czasu przejęcia zarządu
dóbr w 1724 r., podkreślonego uroczystym wjazdem do Nieświeża, ordynacją zarzą-
dzała jego matka Anna z Sanguszków Radziwiłłowa, której aktywność fundacyjna
skupiona była na Białej^. Dopiero jednak „Rybeńko", władając dobrami przez 38 łat,
stworzył w Ałbie wielkoprzestrzenny zespół rezydencjonalny godny księcia s.R.i. Na
znacznym obszarze powstało kilka, powiązanych ze sobą, kompozycji rekreacyjno-
ogrodowych. Najokazalszym był pałac z maneżem oraz tarasowym, regularnym
ogrodem z hgarnią i oranżerią. Mniej okazale, ałe w niezwykle interesujących for-
mach, prezentowały się kameralne pałacyki Eremitorium i Holendernia. Ukształto-
wane zostały również aż trzy zwierzyńce i bażantarnia. Nieomal w pełnej okazałości
kształt Alby opisany został w inwentarzu z roku 1758, choć jeszcze przez następne
cztery lata prowadzono prace w Ałbie, co odnotowuje korespondencja Anny z My-
ciełskich Radziwiłłowej do „Rybeńki". Materiałem uzupełniającym jest inwentarz
z 1776, który - choć sporządzony po zniszczeniach konfederackich - wnosi ważne
szczegóły do obrazu przemian Alby.
W związku z podróżami księcia po Europie Zachodniej, przed 1724 r. prace w Al-
bie i Nieświeżu nadzorowała jego siostra, Konstancja Sapieżyna z Radziwiłłów; kon-
centrowała się ona przede wszystkim na otoczeniu willi, w miejsce której wzniesiono
później okazały pałac. W roku 1723 informowała ona matkę, Annę z Sanguszków, że
„ogród w Albie jest niepoznany w piękności; pomarańczarnia - już mury wszystkie
gotowe, tyłko z wierzchu ponakrywać"^.
W tym samym czasie (1723-1724) powstał w Albie maneż. O zaawansowaniu robót
donosił Radziwiłłowi dworzanin książęcy Wojciech K. Ancuta: „maneż z łaski Bo-
żej znacznie w robocie w górą idzie, ściany już stanęli i za pomocą Bożą na śrzódpo-
ście ze wszytkim będzie skończony (...) gontami będzie pobity, gdyż dranice srodze
wielki ciężar; rozumiem, że ksi[ąż]e Imć Dobrodziej, jak z maneżu i źrzebców tych
co w Albie są piękne (...) do roboty maneżu ze wszystkich majętności dodają pomo-
cy"^. W rok później Ancuta donosił, że „maneż w Nieświeżu alias w Albie gotowy,
skończony ze wszystkim i z oknami płóciennymi"^. Przy ujeżdżalni znajdowała się