DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25711#0037
4 DZIAŁALNOŚĆ KAROLA RADZIWIŁŁA „PANIE KOCHANKU" (1762-1790)
Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku" (zm. 1790), wkrótce po objęciu w 1762 r.
ordynacji musiał opuścić Polskę^". W roku 1764 miasto zostało zajęte przez wojska ro-
syjskie oraz zwolenników Stanisława Augusta Poniatowskiego^. W kilka łat później
(1767) rezydencja ponownie dostała się w ręce Rosjan, dowodzonych przez gen. Izma-
iłowa. Okupacja, trwająca nieomal do roku 1775, spowodowała daleko idące zniszcze-
nia zamku, miasta i Alby. Sporządzony w 1776, cytowany dalej in extenso inwentarz
zniszczeń, ukazuje skałę zniszczeń, a opracowany kiłka łat później, w 1783 r., koszto-
rys strat prezentuje skalę finansową szkód, jakie poniósł Radziwiłł podczas kilkuna-
stoletniej nieobecności w Nieświeżu*^.
Choć w budowlach ogrodowych, pałacu, Eremitorium, Hołenderni odnotowano
dużo zniszczeń, głównie dachów, częściowo suńtów i ścian, to nadawały się one do
remontu. Znaczniejszemu uszkodzeniu, niekiedy zaś całkowitej degradacji, uległy
urządzenia i zaplecze gospodarcze wykonane z drewna, jak choćby wyposażenie wspa-
niałego zwierzyńca. „Opadłe i porujnowane" były domki ogrodnika, „bajwolnika",
„zwierzynników", altanki i mosty, a nawet ogrodzenie i drzewa. Podczas nieobecności
księcia zabito ok. 40 sztuk zwierząt (jelenie, daniele, łosie, żubry, świnie japońskie).
Po powrocie w roku 1778 do Nieświeża, Radziwiłł „Panie Kochanku" przystąpił do
porządkowania i odnawiania zniszczonych budowli. Szczególnie intensywne działa-
nia prowadzono w latach 1780-1786. Ich tempo i natężenie wyznaczały daty uroczy-
stości odbywających się w Nieświeżu: obchody stulecia odsieczy wiedeńskiej (1783),
czy pogrzeby - brata Hieronima i matki Franciszki z Wiśniowieckich (1786). Głów-
nym powodem zmian była jednak wizyta króla Stanisława Augusta (1784), która miała
usankcjonować zgodę między nim a magnatem*^.
Prócz wyremontowania pałacu, Eremitorium i Hołenderni, rozszerzono program
przestrzenny Alby o nowe kompozycje, jak promienisty układ kanałów czy rustykalną
wioskę parkową. Alba w tym kształcie stała się wielkoprzestrzenną i wiełkoskałową
kompozycję krajobrazową, nie mającą analogii w Polsce i Europie.
A Osiem kanałów i egzotyczny pawilon na wyspie
Radziwiłł założył jeden z największych zwierzyńców w Polsce [ił. 11,12] zbiegających
60 Ra<%zw;#Karo? Sfan;s?aw zwany Parne Koc/ianAiM, [w:] psa (j. MICHALSKI), t. xxx/2,1987, s. 248-262.
61 B. TAUROGiŃSKi, Z ^zfe/ów Mesuneźa, Warszawa 1938, s. 111-112.
[34]
Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku" (zm. 1790), wkrótce po objęciu w 1762 r.
ordynacji musiał opuścić Polskę^". W roku 1764 miasto zostało zajęte przez wojska ro-
syjskie oraz zwolenników Stanisława Augusta Poniatowskiego^. W kilka łat później
(1767) rezydencja ponownie dostała się w ręce Rosjan, dowodzonych przez gen. Izma-
iłowa. Okupacja, trwająca nieomal do roku 1775, spowodowała daleko idące zniszcze-
nia zamku, miasta i Alby. Sporządzony w 1776, cytowany dalej in extenso inwentarz
zniszczeń, ukazuje skałę zniszczeń, a opracowany kiłka łat później, w 1783 r., koszto-
rys strat prezentuje skalę finansową szkód, jakie poniósł Radziwiłł podczas kilkuna-
stoletniej nieobecności w Nieświeżu*^.
Choć w budowlach ogrodowych, pałacu, Eremitorium, Hołenderni odnotowano
dużo zniszczeń, głównie dachów, częściowo suńtów i ścian, to nadawały się one do
remontu. Znaczniejszemu uszkodzeniu, niekiedy zaś całkowitej degradacji, uległy
urządzenia i zaplecze gospodarcze wykonane z drewna, jak choćby wyposażenie wspa-
niałego zwierzyńca. „Opadłe i porujnowane" były domki ogrodnika, „bajwolnika",
„zwierzynników", altanki i mosty, a nawet ogrodzenie i drzewa. Podczas nieobecności
księcia zabito ok. 40 sztuk zwierząt (jelenie, daniele, łosie, żubry, świnie japońskie).
Po powrocie w roku 1778 do Nieświeża, Radziwiłł „Panie Kochanku" przystąpił do
porządkowania i odnawiania zniszczonych budowli. Szczególnie intensywne działa-
nia prowadzono w latach 1780-1786. Ich tempo i natężenie wyznaczały daty uroczy-
stości odbywających się w Nieświeżu: obchody stulecia odsieczy wiedeńskiej (1783),
czy pogrzeby - brata Hieronima i matki Franciszki z Wiśniowieckich (1786). Głów-
nym powodem zmian była jednak wizyta króla Stanisława Augusta (1784), która miała
usankcjonować zgodę między nim a magnatem*^.
Prócz wyremontowania pałacu, Eremitorium i Hołenderni, rozszerzono program
przestrzenny Alby o nowe kompozycje, jak promienisty układ kanałów czy rustykalną
wioskę parkową. Alba w tym kształcie stała się wielkoprzestrzenną i wiełkoskałową
kompozycję krajobrazową, nie mającą analogii w Polsce i Europie.
A Osiem kanałów i egzotyczny pawilon na wyspie
Radziwiłł założył jeden z największych zwierzyńców w Polsce [ił. 11,12] zbiegających
60 Ra<%zw;#Karo? Sfan;s?aw zwany Parne Koc/ianAiM, [w:] psa (j. MICHALSKI), t. xxx/2,1987, s. 248-262.
61 B. TAUROGiŃSKi, Z ^zfe/ów Mesuneźa, Warszawa 1938, s. 111-112.
[34]