DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pokora, Jakub: Wazowskie enigmata: wieńce Zygmunta i obeliski Władysława oraz kłódka Jana Kazimierza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0038
32
Jakub Pokora
Si recte rac^s te certa corom manebit,
( I)ci%bi borne, tandem darda cororafy.
17. Emblemat SI RECTE FA CIES. Wg Rollenhagena, 1613 r.
było powszechnie znane w Rzeczypospolitej i zagranicą125. Tego rodzaju zawody stano-
wiły kulminacyjny punkt zwyczaju zwanego „maj" (maik), a obchodzonego na Zielone
Świątki. Na Śląsku zwycięzca ogłaszany był Zielonoświątkowym Królem. Jakże wyraźny
tu związek z dewizami Władysława IV. Wspinanie się na słup należało do repertuaru nie
tylko ludowych, ale i miejskich czy dworskich festynów. Jako przykłady można przywo-
łać wiejskie zabawy, np. kostiumową z 1709 r. w wielkim ogrodzie elektora w Dreźnie
albo autentyczną, urządzoną przez bankiera i kupca, Piotra Teppera w jego posiadłości
w Gołkowie pod Piasecznem z okazji wizyty Stanisława Augusta (po 1775 r.). Widowiska
z masztem, wystawionym wprost przed kwaterą dostojnego gościa, urządzane były przez
władze Gdańska na powitanie Ludwiki Marii w Polsce w 1646 r. czy dla uświetnienia
pobytu Jana Kazimierza w 1651 r. a także Augusta II Sasa w 1698 r.126 Nic dziwnego, że
motyw rywalizacji wspinaczy - tym razem na kolumnę - trafił do emblematyki (il. 17).
Występuje jako fatto w emblemacie SI RECTE FACIES (kiedy słusznie czynisz), wskazu-
jącym, iż książę godny jest nagrody (corona triplex - oliwka, laur i dąb) tylko wtedy, gdy
będzie miłował pokój i będzie mądry oraz mężny127.
125 J. J. FRAZER, Złota gałąź, t. 1, przełożył H. Krzeczkowski, Warszawa 1971, s. 176-193; A. ZADROŻYŃSKA,
Powtarzać czas początku, Warszawa 1985, s. 124. - W miastach zapewne wykorzystywano słup sygnalny, przed ratu-
szem, służący do zawieszania chorągwi lub słomianej wiechy. Moje przypuszczenie wynika z: J. SZYMAŃSKI, Nauki
pomocnicze historii, Warszawa 1983, s. 563 - gdzie taki słup-maszt wymieniony wśród narzędzi i sprzętów do realizo-
wania norm prawnych (o słupie nie wspomina W. MAISEL, Archeologia prawna Polski, Warszawa-Poznań 1982).
126 C. JOECHNER, «Grosse Herren finden bissweilen an manchen Gegenden auf dem Lande einen besonderen Gefal-
len»: Gartenkunst und furstliches Territorium in Sachsen, „Jahrbuch der Staatlichen Schlósser, Burgen und Garten in
Sachsen", B. 5, 1997, s. 138, il. 7 na s. 136 (artykuł wskazała i udostępniła mi mgr Anna Oleńska, za co serdecznie
dziękuję); Ł. GOŁĘBIOWSKI, Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym..., Warszawa 1831, s. 183-185; M. BO-
GUCKA, Życie codzienne w Gdańsku, wiek XVI-XV1I, Warszawa 1967, s. 74, 189; KURKOWA, op. cit., s. 211, il. 100
na s. 213.
127 A.G. ROLLENHAGEN, Selectorum Emblematum Centuria Secunda, ex officine Crispiani Passei, Coloniae 1613,
nr 1. Analogiczny emblemat, ale bez fatti w: J. CAMERARIUS, Symbolorum et Emblematum... (1590), nr 50 (zob.
Emblemata..., szp. 1256). - Emblemat z Rollenhagena, naszym zdaniem z Camerariusa, wykorzystany w dekoracji
architektonicznej z lat 40. XVII wieku - zob. J. KOWALCZYK, Medaliony na pałacu Suchorabskich-Radziwiłłów
w Lublinie i ich pierwowzory graficzne, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. IV, red J. Lileyko, Lublin 2000,
s. 20-21, il. 48, 50.
Jakub Pokora
Si recte rac^s te certa corom manebit,
( I)ci%bi borne, tandem darda cororafy.
17. Emblemat SI RECTE FA CIES. Wg Rollenhagena, 1613 r.
było powszechnie znane w Rzeczypospolitej i zagranicą125. Tego rodzaju zawody stano-
wiły kulminacyjny punkt zwyczaju zwanego „maj" (maik), a obchodzonego na Zielone
Świątki. Na Śląsku zwycięzca ogłaszany był Zielonoświątkowym Królem. Jakże wyraźny
tu związek z dewizami Władysława IV. Wspinanie się na słup należało do repertuaru nie
tylko ludowych, ale i miejskich czy dworskich festynów. Jako przykłady można przywo-
łać wiejskie zabawy, np. kostiumową z 1709 r. w wielkim ogrodzie elektora w Dreźnie
albo autentyczną, urządzoną przez bankiera i kupca, Piotra Teppera w jego posiadłości
w Gołkowie pod Piasecznem z okazji wizyty Stanisława Augusta (po 1775 r.). Widowiska
z masztem, wystawionym wprost przed kwaterą dostojnego gościa, urządzane były przez
władze Gdańska na powitanie Ludwiki Marii w Polsce w 1646 r. czy dla uświetnienia
pobytu Jana Kazimierza w 1651 r. a także Augusta II Sasa w 1698 r.126 Nic dziwnego, że
motyw rywalizacji wspinaczy - tym razem na kolumnę - trafił do emblematyki (il. 17).
Występuje jako fatto w emblemacie SI RECTE FACIES (kiedy słusznie czynisz), wskazu-
jącym, iż książę godny jest nagrody (corona triplex - oliwka, laur i dąb) tylko wtedy, gdy
będzie miłował pokój i będzie mądry oraz mężny127.
125 J. J. FRAZER, Złota gałąź, t. 1, przełożył H. Krzeczkowski, Warszawa 1971, s. 176-193; A. ZADROŻYŃSKA,
Powtarzać czas początku, Warszawa 1985, s. 124. - W miastach zapewne wykorzystywano słup sygnalny, przed ratu-
szem, służący do zawieszania chorągwi lub słomianej wiechy. Moje przypuszczenie wynika z: J. SZYMAŃSKI, Nauki
pomocnicze historii, Warszawa 1983, s. 563 - gdzie taki słup-maszt wymieniony wśród narzędzi i sprzętów do realizo-
wania norm prawnych (o słupie nie wspomina W. MAISEL, Archeologia prawna Polski, Warszawa-Poznań 1982).
126 C. JOECHNER, «Grosse Herren finden bissweilen an manchen Gegenden auf dem Lande einen besonderen Gefal-
len»: Gartenkunst und furstliches Territorium in Sachsen, „Jahrbuch der Staatlichen Schlósser, Burgen und Garten in
Sachsen", B. 5, 1997, s. 138, il. 7 na s. 136 (artykuł wskazała i udostępniła mi mgr Anna Oleńska, za co serdecznie
dziękuję); Ł. GOŁĘBIOWSKI, Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym..., Warszawa 1831, s. 183-185; M. BO-
GUCKA, Życie codzienne w Gdańsku, wiek XVI-XV1I, Warszawa 1967, s. 74, 189; KURKOWA, op. cit., s. 211, il. 100
na s. 213.
127 A.G. ROLLENHAGEN, Selectorum Emblematum Centuria Secunda, ex officine Crispiani Passei, Coloniae 1613,
nr 1. Analogiczny emblemat, ale bez fatti w: J. CAMERARIUS, Symbolorum et Emblematum... (1590), nr 50 (zob.
Emblemata..., szp. 1256). - Emblemat z Rollenhagena, naszym zdaniem z Camerariusa, wykorzystany w dekoracji
architektonicznej z lat 40. XVII wieku - zob. J. KOWALCZYK, Medaliony na pałacu Suchorabskich-Radziwiłłów
w Lublinie i ich pierwowzory graficzne, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. IV, red J. Lileyko, Lublin 2000,
s. 20-21, il. 48, 50.