DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Stefański, Krzysztof: Konstanty i Jarosaw Wojciechowscy - dwa pokolenia, dwie postawy wobec historyzmu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0110
104
Krzysztof Stefański
25. Jarosław Wojciechowski, projekt kościoła w Przyrowie, 1908. Muzeum
Narodowe w Warszawie
Dorobek Jarosława Wojciechowskiego z lat 1905-1914, zarówno realizacje, jak i projek-
ty, zdradza różnorodność poszukiwań, dążenie do znalezienia odpowiedniej formy budowli
kościelnej. Poszukiwania te ukazują bogactwo pomysłów i inwencję twórcy, choć nie
wszystkie one szły w dobrym kierunku. Kościół w Psarach najdobitniej pokazuje, że rezul-
tatem poszukiwań mogły jednak być dzieła znakomite, wytyczające nowe drogi rozwoju
polskiej architektury.
Dwaj wybitni architekci przełomu XIX i XX, dwa pokolenia, ojciec i syn. Ich architekto-
niczna i konserwatorska działalność stwarza okazję do porównania postaw ideowych i arty-
stycznych znamiennych dla pokolenia z epoki dojrzałego historyzmu, w przypadku
pierwszego z nich, i z okresu przełamywania historycznych konwencji, w przypadku drugie-
go. Obydwaj są bowiem modelowymi reprezentantami swoich pokoleń i swoich czasów.
Konstanty Wojciechowski należał do twórców, którzy podjęli wysiłek wprowadzenia do
polskiej architektury sakralnej form neogotyckich, nawiązujących do rodzimej spuścizny.
Miały to być formy wyrastające z polskiej tradycji architektonicznej. Towarzyszyło temu
podjęcie rzetelnego wysiłku badawczego, mającego na celu dobre poznanie zabytków pol-
skiej architektury średniowiecznej. Wysiłek ten zaowocował wykształceniem się i rozpo-
wszechnieniem form określonych jako „gotyk wiślano-bałtycki", który był jedyną
konsekwentnie realizowaną koncepcją„stylu narodowego" w architekturze polskiej XIX w.
Architekt odrzucał wszakże dogmatyzm i w sytuacji, gdy było to uzasadnione, stosował
także motywy renesansowo-barokowe (Radomsko, Srock).
Postawa twórcza Konstantego Wojciechowskiego wyrażała się w sięgnięciu do elemen-
tów przeszłości, by poprzez ich interpretację i kompilację tworzyć dzieła, będące pewnego
rodzaju formą idealną, wypreparowaną poprzez odrzucenie wszystkiego, co zbędne, obce,
co było późniejszą naleciałością. Taką idealną formą gotycką stała się ukształtowana w du-
żej mierze przez samego Wojciechowskiego katedra we Włocławku i stworzony równolegle
wzorzec neogotyckiego „rodzimego" kościoła, którego egzemplifikacjami są projekty dla
Łodzi i Warszawy-Pragi. W działalności architektonicznej Konstantego Wojciechowskiego
Krzysztof Stefański
25. Jarosław Wojciechowski, projekt kościoła w Przyrowie, 1908. Muzeum
Narodowe w Warszawie
Dorobek Jarosława Wojciechowskiego z lat 1905-1914, zarówno realizacje, jak i projek-
ty, zdradza różnorodność poszukiwań, dążenie do znalezienia odpowiedniej formy budowli
kościelnej. Poszukiwania te ukazują bogactwo pomysłów i inwencję twórcy, choć nie
wszystkie one szły w dobrym kierunku. Kościół w Psarach najdobitniej pokazuje, że rezul-
tatem poszukiwań mogły jednak być dzieła znakomite, wytyczające nowe drogi rozwoju
polskiej architektury.
Dwaj wybitni architekci przełomu XIX i XX, dwa pokolenia, ojciec i syn. Ich architekto-
niczna i konserwatorska działalność stwarza okazję do porównania postaw ideowych i arty-
stycznych znamiennych dla pokolenia z epoki dojrzałego historyzmu, w przypadku
pierwszego z nich, i z okresu przełamywania historycznych konwencji, w przypadku drugie-
go. Obydwaj są bowiem modelowymi reprezentantami swoich pokoleń i swoich czasów.
Konstanty Wojciechowski należał do twórców, którzy podjęli wysiłek wprowadzenia do
polskiej architektury sakralnej form neogotyckich, nawiązujących do rodzimej spuścizny.
Miały to być formy wyrastające z polskiej tradycji architektonicznej. Towarzyszyło temu
podjęcie rzetelnego wysiłku badawczego, mającego na celu dobre poznanie zabytków pol-
skiej architektury średniowiecznej. Wysiłek ten zaowocował wykształceniem się i rozpo-
wszechnieniem form określonych jako „gotyk wiślano-bałtycki", który był jedyną
konsekwentnie realizowaną koncepcją„stylu narodowego" w architekturze polskiej XIX w.
Architekt odrzucał wszakże dogmatyzm i w sytuacji, gdy było to uzasadnione, stosował
także motywy renesansowo-barokowe (Radomsko, Srock).
Postawa twórcza Konstantego Wojciechowskiego wyrażała się w sięgnięciu do elemen-
tów przeszłości, by poprzez ich interpretację i kompilację tworzyć dzieła, będące pewnego
rodzaju formą idealną, wypreparowaną poprzez odrzucenie wszystkiego, co zbędne, obce,
co było późniejszą naleciałością. Taką idealną formą gotycką stała się ukształtowana w du-
żej mierze przez samego Wojciechowskiego katedra we Włocławku i stworzony równolegle
wzorzec neogotyckiego „rodzimego" kościoła, którego egzemplifikacjami są projekty dla
Łodzi i Warszawy-Pragi. W działalności architektonicznej Konstantego Wojciechowskiego