DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Stefański, Krzysztof: Konstanty i Jarosaw Wojciechowscy - dwa pokolenia, dwie postawy wobec historyzmu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0111
Konstanty i Jarosław Wojciechowscy — dwa pokolenia, dwie postawy wobec historyzmu 105
26. Jarosław Wojciechowski, projekt kościoła
w Psarach, 1909. APŁ Rząd Gubernialny
Kaliski, fot. K. Stefański
uwidoczniło się połączenie archeologicznej, badawczej rzeczowości, wyrastającej z ducha
pozytywizmu, oraz romantycznego, patriotycznego dążenia do podtrzymania poprzez rodzi-
mą architekturę narodowego ducha.
Jarosław Wojciechowski należał do nowego pokolenia, odrzucającego XIX-wieczne,
„archeologiczne" naśladownictwo form przeszłości, przeciwstawiającego mu twórczą in-
wencję i swobodne poszukiwania, mające na celu zrzucenie jarzma „stylowości". Poszuki-
wania te szły w różnych kierunkach. Widać w tym było gorączkowe próby znalezienia form
odpowiednich dla epoki. Impulsem ożywiającym twórcze wysiłki stały się wydarzenia 1905
r. i manifest carski, dający możliwości pracy społecznej i narodowej, co ponownie zintensy-
fikowało poszukiwania form narodowych, określanych w tym czasie najchętniej mianem
„swojskich". Jarosław Wojciechowski pisał o tych latach, jako o burzliwej dobie przeżywa-
nego przełomu, gdy umęczony upodleniem duch ocknął się z omdlenia, gdy na ugorach
społecznego życia rozpoczął się ruch gorączkowej jeszcze i bezładnej, ale świadomej przy-
szłych celów pracy62.
Twórca ten, jak i inni architekci jego pokolenia, nie odrzucał bynajmniej form historycz-
nych. Nie pozwalał na to przede wszystkim duch narodowy, patriotyczny, nakazujący ekspo-
nowanie w architekturze narodowej odrębności. Kazało to młodym twórcom budować
polskie kościoły, dwory, domy odziane w „polską szatę"63. Nurt ten określono później mia-
nem tradycjonalizmu, historyzmu romantycznego czy też historyzmu przetworzonego64.
62 WOJCIECHOWSKI, O konkursie..., op. cit., s. 149.
63 J.WOJCIECHOWSKI, Wieś i miasteczko polskie, „Tygodnik Ilustrowany" 1916, nr 1, s.16-17; por.STEFAŃSKI,
Zmagania o nowy kształt..., s. 96-97.
64 A. LAUTERBACH, Szesnaście lat polskiej architektury, „Droga" 1935, nr 6, s. 570-574; A. J. MROZEK, „Histo-
ryzm narodowy" lat dwudziestych jako wyraz myśli romantycznej [w:] Sztuka XIX wieku w Polsce. Naród-miasto.
Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, grudzień 1977, Warszawa 1979, s. 145-164; MAJDOW-
SKI, Studia z historii...., op. cit. Część: Nurt narodowy w architekturze sakralnej Królestwa Polskiego od drugiej
połowy XIX wieku, s. 142-156.
26. Jarosław Wojciechowski, projekt kościoła
w Psarach, 1909. APŁ Rząd Gubernialny
Kaliski, fot. K. Stefański
uwidoczniło się połączenie archeologicznej, badawczej rzeczowości, wyrastającej z ducha
pozytywizmu, oraz romantycznego, patriotycznego dążenia do podtrzymania poprzez rodzi-
mą architekturę narodowego ducha.
Jarosław Wojciechowski należał do nowego pokolenia, odrzucającego XIX-wieczne,
„archeologiczne" naśladownictwo form przeszłości, przeciwstawiającego mu twórczą in-
wencję i swobodne poszukiwania, mające na celu zrzucenie jarzma „stylowości". Poszuki-
wania te szły w różnych kierunkach. Widać w tym było gorączkowe próby znalezienia form
odpowiednich dla epoki. Impulsem ożywiającym twórcze wysiłki stały się wydarzenia 1905
r. i manifest carski, dający możliwości pracy społecznej i narodowej, co ponownie zintensy-
fikowało poszukiwania form narodowych, określanych w tym czasie najchętniej mianem
„swojskich". Jarosław Wojciechowski pisał o tych latach, jako o burzliwej dobie przeżywa-
nego przełomu, gdy umęczony upodleniem duch ocknął się z omdlenia, gdy na ugorach
społecznego życia rozpoczął się ruch gorączkowej jeszcze i bezładnej, ale świadomej przy-
szłych celów pracy62.
Twórca ten, jak i inni architekci jego pokolenia, nie odrzucał bynajmniej form historycz-
nych. Nie pozwalał na to przede wszystkim duch narodowy, patriotyczny, nakazujący ekspo-
nowanie w architekturze narodowej odrębności. Kazało to młodym twórcom budować
polskie kościoły, dwory, domy odziane w „polską szatę"63. Nurt ten określono później mia-
nem tradycjonalizmu, historyzmu romantycznego czy też historyzmu przetworzonego64.
62 WOJCIECHOWSKI, O konkursie..., op. cit., s. 149.
63 J.WOJCIECHOWSKI, Wieś i miasteczko polskie, „Tygodnik Ilustrowany" 1916, nr 1, s.16-17; por.STEFAŃSKI,
Zmagania o nowy kształt..., s. 96-97.
64 A. LAUTERBACH, Szesnaście lat polskiej architektury, „Droga" 1935, nr 6, s. 570-574; A. J. MROZEK, „Histo-
ryzm narodowy" lat dwudziestych jako wyraz myśli romantycznej [w:] Sztuka XIX wieku w Polsce. Naród-miasto.
Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, grudzień 1977, Warszawa 1979, s. 145-164; MAJDOW-
SKI, Studia z historii...., op. cit. Część: Nurt narodowy w architekturze sakralnej Królestwa Polskiego od drugiej
połowy XIX wieku, s. 142-156.