DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Wagner, Arkadiusz: Figuralna snycerka ołtarzowa Krzysztofa Perwangera w diecezji warmińskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0262
252
Arkadiusz Wagner
o cechy formalne. Zróżnicowane skalą analogie dostrzegalne w pozostałych, warmińskich
realizacjach mistrza, świadczą ponadto o konsekwentnym trzymaniu się przez niego na-
czelnych pryncypiów formalnych.
Zjawisko to obrazują dzieła odznaczające się szczegółowymi analogiami do realizacji
ołtarzowych. Tyczą się one nie tylko budowy rzeźb ale i charakterystycznych rozwiązań
kompozycyjnych oraz szczegółów opracowania draperii i detali anatomicznych. Drugą
grupę, reprezentowaną przez niemal wszystkie pozostałe prace warsztatu Perwangera, sta-
nowią rzeźby swobodniej zależne od omawianego repertuaru formalnego. Są to zazwy-
czaj dzieła pochodzące z pracowni mistrza ale wykonane przez jego pomocników.
W zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie przechowywane są dwie półpla-
styczne, drewniane figury świętych Augustyna i Ambrożego, wykonane ok. 1745-1750 r.
przez Perwangera28. Prawdopodobnie pochodzą one z nieokreślonego kościoła, w którym
zdobić mogły kosz ambony29. Szczególnie istotny dla niniejszego wywodu jest fakt zbli-
żenia modusu przedstawieniowego figur do rzeźb biskupów z Dobrego Miasta i św. Do-
minika z Ornety. Postacie przedstawiono w siedzących pozach, z głową skierowaną ku
górze (św. Augustyn) i lekko przechyloną w bok (św. Ambroży). Ręce wyłaniające się
spod kap ukazano w steatralizowanych gestach: lewa ręka św. Augustyna, w większości
zakryta kapą, jest opuszczona i odchylona w bok. W dłoni trzyma on księgę, opartą krawę-
dzią na biodrze. Rozwiązanie to stanowi wariant układu prawych rąk św. Dominika i św.
Wojciecha. Z kolei w figurze św. Ambrożego zakomponowanie prawej ręki jest analo-
giczne do lewej ręki figury św. Wojciecha z Dobrego Miasta. Figury Ojców Kościoła,
mimo wyraźnego uproszczenia brył rzeźbiarskich, łączy ze statuami dobromiejskimi rów-
nież sposób opracowania szat. Draperie ich sutann, choć obszerne, podkreślają zarys nóg.
Fałdowania są nieliczne, płynne i spokojne. W charakterystyczny dla Perwangera sposób
ukształtowano kapy. Przylegają one ściśle do wąskich ramion i spływają spokojnie na
rozchylone ręce. Powstają w ten sposób zaciemnienia przestrzeni między tułowiem a rę-
kami, co daje wrażenie przestrzenności rzeźb, mimo ich faktycznego zwarcia i blokowo-
ści. Pomimo maksymalnego uproszczenia opracowania głów postaci, wybija się
znamienna dla Perwangera predylekcja do wyodrębniania pojedynczych loków i kosmy-
ków jak również nadawania twarzom delikatnych rysów.
Bliskie analogie w twórczości mistrza ma również typ kompozycyjny rzeźby św. Kata-
rzyny Sieneńskiej. Na uwagę zasługuje tu zwłaszcza piaskowcowa statua św. Stanisława
Kostki z fasady kościoła w Świętej Lipce (ok. 1745)3°. Pomimo oczywistych różnic w
opracowaniu obu figur, wynikających z odmienności użytego materiału, wyraźne są zbież-
ności w upozowaniu oraz ukształtowaniu draperii i fizjognomii. Postać świętego ukazano
w spokojnej, płynnej pozie. Na prawej ręce trzyma on atrybut - Dzieciątko Jezus. Szaty,
podkreślające sylwetkę postaci, mają spłaszczoną budowę, urozmaiconą długimi i płyn-
nymi fałdami o zaokrąglonym profilu. Twarzy nadano specyficzne, subtelne rysy. Pokre-
wieństwo formalno-kompozycyjne z rzeźbą mistyczki zdradza również tolkmicka statua
św. Jana Nepomucena (1737 r.)31. W tym jednak przypadku sposób zakomponowania po-
28 Z ręką Perwangera połączył je jako pierwszy RZEMPOŁUCH, 0 czterech.., s. 117-118, il. 7, 8; id., Krzysztof...,
s. 274.
29 Warto też wspomnieć o podniesionej przez RZEMPOŁUCHA (Krzysztof..., s. 274) kwestii ewentualnej funkcji figur
jako modelli rzeźbiarskich.
30 Autorstwo Perwangera potwierdzają dokumenty przytoczone przez ULBRICHA (Geschichte..., s. 680, il. 506) i
RZEMPOŁUCHA (Krzysztof..., s. 264, il. 7).
31 ULBRICH zaliczył figurę do pewnych dzieł Perwangera, datując ją na 1743 r., ibid., s. 680-681. Atrybucję tą
Arkadiusz Wagner
o cechy formalne. Zróżnicowane skalą analogie dostrzegalne w pozostałych, warmińskich
realizacjach mistrza, świadczą ponadto o konsekwentnym trzymaniu się przez niego na-
czelnych pryncypiów formalnych.
Zjawisko to obrazują dzieła odznaczające się szczegółowymi analogiami do realizacji
ołtarzowych. Tyczą się one nie tylko budowy rzeźb ale i charakterystycznych rozwiązań
kompozycyjnych oraz szczegółów opracowania draperii i detali anatomicznych. Drugą
grupę, reprezentowaną przez niemal wszystkie pozostałe prace warsztatu Perwangera, sta-
nowią rzeźby swobodniej zależne od omawianego repertuaru formalnego. Są to zazwy-
czaj dzieła pochodzące z pracowni mistrza ale wykonane przez jego pomocników.
W zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie przechowywane są dwie półpla-
styczne, drewniane figury świętych Augustyna i Ambrożego, wykonane ok. 1745-1750 r.
przez Perwangera28. Prawdopodobnie pochodzą one z nieokreślonego kościoła, w którym
zdobić mogły kosz ambony29. Szczególnie istotny dla niniejszego wywodu jest fakt zbli-
żenia modusu przedstawieniowego figur do rzeźb biskupów z Dobrego Miasta i św. Do-
minika z Ornety. Postacie przedstawiono w siedzących pozach, z głową skierowaną ku
górze (św. Augustyn) i lekko przechyloną w bok (św. Ambroży). Ręce wyłaniające się
spod kap ukazano w steatralizowanych gestach: lewa ręka św. Augustyna, w większości
zakryta kapą, jest opuszczona i odchylona w bok. W dłoni trzyma on księgę, opartą krawę-
dzią na biodrze. Rozwiązanie to stanowi wariant układu prawych rąk św. Dominika i św.
Wojciecha. Z kolei w figurze św. Ambrożego zakomponowanie prawej ręki jest analo-
giczne do lewej ręki figury św. Wojciecha z Dobrego Miasta. Figury Ojców Kościoła,
mimo wyraźnego uproszczenia brył rzeźbiarskich, łączy ze statuami dobromiejskimi rów-
nież sposób opracowania szat. Draperie ich sutann, choć obszerne, podkreślają zarys nóg.
Fałdowania są nieliczne, płynne i spokojne. W charakterystyczny dla Perwangera sposób
ukształtowano kapy. Przylegają one ściśle do wąskich ramion i spływają spokojnie na
rozchylone ręce. Powstają w ten sposób zaciemnienia przestrzeni między tułowiem a rę-
kami, co daje wrażenie przestrzenności rzeźb, mimo ich faktycznego zwarcia i blokowo-
ści. Pomimo maksymalnego uproszczenia opracowania głów postaci, wybija się
znamienna dla Perwangera predylekcja do wyodrębniania pojedynczych loków i kosmy-
ków jak również nadawania twarzom delikatnych rysów.
Bliskie analogie w twórczości mistrza ma również typ kompozycyjny rzeźby św. Kata-
rzyny Sieneńskiej. Na uwagę zasługuje tu zwłaszcza piaskowcowa statua św. Stanisława
Kostki z fasady kościoła w Świętej Lipce (ok. 1745)3°. Pomimo oczywistych różnic w
opracowaniu obu figur, wynikających z odmienności użytego materiału, wyraźne są zbież-
ności w upozowaniu oraz ukształtowaniu draperii i fizjognomii. Postać świętego ukazano
w spokojnej, płynnej pozie. Na prawej ręce trzyma on atrybut - Dzieciątko Jezus. Szaty,
podkreślające sylwetkę postaci, mają spłaszczoną budowę, urozmaiconą długimi i płyn-
nymi fałdami o zaokrąglonym profilu. Twarzy nadano specyficzne, subtelne rysy. Pokre-
wieństwo formalno-kompozycyjne z rzeźbą mistyczki zdradza również tolkmicka statua
św. Jana Nepomucena (1737 r.)31. W tym jednak przypadku sposób zakomponowania po-
28 Z ręką Perwangera połączył je jako pierwszy RZEMPOŁUCH, 0 czterech.., s. 117-118, il. 7, 8; id., Krzysztof...,
s. 274.
29 Warto też wspomnieć o podniesionej przez RZEMPOŁUCHA (Krzysztof..., s. 274) kwestii ewentualnej funkcji figur
jako modelli rzeźbiarskich.
30 Autorstwo Perwangera potwierdzają dokumenty przytoczone przez ULBRICHA (Geschichte..., s. 680, il. 506) i
RZEMPOŁUCHA (Krzysztof..., s. 264, il. 7).
31 ULBRICH zaliczył figurę do pewnych dzieł Perwangera, datując ją na 1743 r., ibid., s. 680-681. Atrybucję tą