DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Wagner, Arkadiusz: Figuralna snycerka ołtarzowa Krzysztofa Perwangera w diecezji warmińskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0263
Figuralna snycerka ołtarzowa Krzysztofa Perwangera w diecezji warmińskiej
253
staci zalicza ją równocześnie do spopularyzowanego w środkowej Europie wzoru ikono-
graficznego męczennika32.
Powyższe cztery figury, w dwóch przypadkach wykonane zresztą w kamieniu, wskazu-
ją, iż artysta powielał wypracowane raz schematy kompozycyjne w kolejnych realiza-
cjach. By nie paść ofiarą monotonni i zrutynizowania, rozwiązania te wzbogacał o różne -
co prawda silnie zbliżone do siebie - warianty.
Warto w powyższym kontekście wspomnieć również o dekoracji zegara szafkowego
z kościoła paraf, w Szalmii, wykonanej najpewniej w warsztacie Perwangera około 1755-60
r33. Składały się na nią dwie męskie figury umieszczone w narożach obudowy mechanizmu
i aniołki osadzone na gzymsowaniu wieńczącym skrzynię zegara. Te drugie odznaczały się
podobnym zaaranżowaniem w strukturze mebla do anielskich figur z gzymsowania ołtarza
orneckiego. Również budowa ciał aniołków, swą krągłością i delikatnością ujawnia typowo
perwangerowskie rozwiązania.
Pokrewieństwa formalne z analizowanymi figurami ołtarzowymi, w tym również dzieła-
mi dobromiejskimi, istnieją praktycznie we wszystkich dziełach mistrza i jego pracowni.
Przykład stanowić mogą stoczkowskie figury śś. Franciszka i Piotra z Alcantary (1744
r.)34. Zarówno postacie zakonników jak i podtrzymujących ich aniołów mają analogiczną do
śś. Dominika, Katarzyny Sieneńskiej, czy też aniołów z Elbląga i Dobrego Miasta delikatną
budowę ciała oraz wysublimowane rysy twarzy (il. 12). Draperie szat, choć nie tak fine-
zyjnie upłynnione jak choćby w Ornecie, znamionuje podobne spłaszczenie i zwartość.
Powstałe w kilka lat później kamienne rzeźby „Rodowodu Chrystusa" ze Świętej Lip-
ki, wykonane przez warsztat Perwangera, wykazują szereg analogii do wszystkich figural-
nych grup ołtarzowych35. Tyczą się one zarówno ogólnej formy jak i szeregu
drobniejszych detali opracowania. Wszystkie świętolipskie statuy odznaczają się zwartą,
zamkniętą bryłą, ożywianą nieznacznie upozowaniem i w niektórych przypadkach gesty-
kulacją rąk. Znamienna, iście perwangerowska płynność draperii szczelnie obudowują-
cych wolumen postaci, dostrzegalna jest we wszystkich, tamtejszych dziełach. Ujawnia
się ona w figurach męskich (np. Aminadaba i Manassesa) jak i kobiecych (np. Batszeby
i Tamar). Charakterystyczne rozwiązania w rodzaju płynnego przeciągnięcia draperii
płaszcza na ramiona i tworzenia przez nie w tylnej części figur formy kulisy, zastosowane
są min. w statuach Salomona i Azafa. Niektóre z postaci wyróżniają twarze o charaktery-
potwierdził J. STRUMIŃSKI, Krzysztof Perwanger - rzeźbiarz z Tolkmicka, „Komunikaty Mazursko - Warmińskie"
1969, nr 4, s. 584-585, il. 2. RZEMPOŁUCH, w oparciu o inskrypcję na cokole figury, przesunął datęjej wykonania na
sześć lat wcześniej, 0 czterech.., s. 114, il. 1-3.
32 Bogatą literaturę tematu reprezentuje min. G. P. WOECKEL, Ignaz Gunthers „Johannes von Nepomuk" in Stuttgart
und die Miinchener Darstellungen des Heiligen im 18 Jahrhundert, „Jahrbuch der Staatlichen Kunstsammlungen in
Baden-Wurtemberg" 21, 1984, s. 57-96. oraz K. KALINOWSKI, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986,
s. 278-283.
33 Obiekt ten, zaginiony w 1945 r. zreprodukował i opisał Ulbrich, zaliczając do niepotwierdzonych realizacji Perwan-
gera, ULBRICH, op.cit., s. 693-694, il. 865. Atrybucję tą podtrzymał RZEMPOŁUCH, Krzysztof..., s. 270.
34 ULBRICH sklasyfikował rzeźby, opierając się na analizie formalnej, w grupie pewnych dzieł Perwangera, Geschich-
te..., s. 677- 678, tabl. 41. Tej samej atrybucji dokonała KORDEK, op. cit., s. 148, il. 22 i RZEMPOŁUCH, posiłkujący
się archiwaliami i analizą porównawczą (id., Krzysztof..., s. 268, il. 12). KARPOWICZ odrzucił autorstwo Perwangera
na rzecz Genueńczyka Lieverottiego, zwracając jednocześnie uwagę - poniekąd jak najbardziej słusznie - na formalne
analogie figur do rzeźb z ołtarza głównego w Dobrym Mieście, id., Rzeźbiarze..., s. 23, il. 10, 11.
35 Wykonanie rzeźb świętolipskich przez Perwangera i jego warsztat potwierdził RZEMPOŁUCH analizą formalną i
przytoczeniem archiwaliów, id., Prace..., s. 46-49, il. 1-11,id., Krzysztof..., s. 258-259, 264. Dokumenty odnoszące się
do zlecenia przytacza J. PASZENDA, Święta Lipka, Olsztyn, 1996, s. 109.
253
staci zalicza ją równocześnie do spopularyzowanego w środkowej Europie wzoru ikono-
graficznego męczennika32.
Powyższe cztery figury, w dwóch przypadkach wykonane zresztą w kamieniu, wskazu-
ją, iż artysta powielał wypracowane raz schematy kompozycyjne w kolejnych realiza-
cjach. By nie paść ofiarą monotonni i zrutynizowania, rozwiązania te wzbogacał o różne -
co prawda silnie zbliżone do siebie - warianty.
Warto w powyższym kontekście wspomnieć również o dekoracji zegara szafkowego
z kościoła paraf, w Szalmii, wykonanej najpewniej w warsztacie Perwangera około 1755-60
r33. Składały się na nią dwie męskie figury umieszczone w narożach obudowy mechanizmu
i aniołki osadzone na gzymsowaniu wieńczącym skrzynię zegara. Te drugie odznaczały się
podobnym zaaranżowaniem w strukturze mebla do anielskich figur z gzymsowania ołtarza
orneckiego. Również budowa ciał aniołków, swą krągłością i delikatnością ujawnia typowo
perwangerowskie rozwiązania.
Pokrewieństwa formalne z analizowanymi figurami ołtarzowymi, w tym również dzieła-
mi dobromiejskimi, istnieją praktycznie we wszystkich dziełach mistrza i jego pracowni.
Przykład stanowić mogą stoczkowskie figury śś. Franciszka i Piotra z Alcantary (1744
r.)34. Zarówno postacie zakonników jak i podtrzymujących ich aniołów mają analogiczną do
śś. Dominika, Katarzyny Sieneńskiej, czy też aniołów z Elbląga i Dobrego Miasta delikatną
budowę ciała oraz wysublimowane rysy twarzy (il. 12). Draperie szat, choć nie tak fine-
zyjnie upłynnione jak choćby w Ornecie, znamionuje podobne spłaszczenie i zwartość.
Powstałe w kilka lat później kamienne rzeźby „Rodowodu Chrystusa" ze Świętej Lip-
ki, wykonane przez warsztat Perwangera, wykazują szereg analogii do wszystkich figural-
nych grup ołtarzowych35. Tyczą się one zarówno ogólnej formy jak i szeregu
drobniejszych detali opracowania. Wszystkie świętolipskie statuy odznaczają się zwartą,
zamkniętą bryłą, ożywianą nieznacznie upozowaniem i w niektórych przypadkach gesty-
kulacją rąk. Znamienna, iście perwangerowska płynność draperii szczelnie obudowują-
cych wolumen postaci, dostrzegalna jest we wszystkich, tamtejszych dziełach. Ujawnia
się ona w figurach męskich (np. Aminadaba i Manassesa) jak i kobiecych (np. Batszeby
i Tamar). Charakterystyczne rozwiązania w rodzaju płynnego przeciągnięcia draperii
płaszcza na ramiona i tworzenia przez nie w tylnej części figur formy kulisy, zastosowane
są min. w statuach Salomona i Azafa. Niektóre z postaci wyróżniają twarze o charaktery-
potwierdził J. STRUMIŃSKI, Krzysztof Perwanger - rzeźbiarz z Tolkmicka, „Komunikaty Mazursko - Warmińskie"
1969, nr 4, s. 584-585, il. 2. RZEMPOŁUCH, w oparciu o inskrypcję na cokole figury, przesunął datęjej wykonania na
sześć lat wcześniej, 0 czterech.., s. 114, il. 1-3.
32 Bogatą literaturę tematu reprezentuje min. G. P. WOECKEL, Ignaz Gunthers „Johannes von Nepomuk" in Stuttgart
und die Miinchener Darstellungen des Heiligen im 18 Jahrhundert, „Jahrbuch der Staatlichen Kunstsammlungen in
Baden-Wurtemberg" 21, 1984, s. 57-96. oraz K. KALINOWSKI, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986,
s. 278-283.
33 Obiekt ten, zaginiony w 1945 r. zreprodukował i opisał Ulbrich, zaliczając do niepotwierdzonych realizacji Perwan-
gera, ULBRICH, op.cit., s. 693-694, il. 865. Atrybucję tą podtrzymał RZEMPOŁUCH, Krzysztof..., s. 270.
34 ULBRICH sklasyfikował rzeźby, opierając się na analizie formalnej, w grupie pewnych dzieł Perwangera, Geschich-
te..., s. 677- 678, tabl. 41. Tej samej atrybucji dokonała KORDEK, op. cit., s. 148, il. 22 i RZEMPOŁUCH, posiłkujący
się archiwaliami i analizą porównawczą (id., Krzysztof..., s. 268, il. 12). KARPOWICZ odrzucił autorstwo Perwangera
na rzecz Genueńczyka Lieverottiego, zwracając jednocześnie uwagę - poniekąd jak najbardziej słusznie - na formalne
analogie figur do rzeźb z ołtarza głównego w Dobrym Mieście, id., Rzeźbiarze..., s. 23, il. 10, 11.
35 Wykonanie rzeźb świętolipskich przez Perwangera i jego warsztat potwierdził RZEMPOŁUCH analizą formalną i
przytoczeniem archiwaliów, id., Prace..., s. 46-49, il. 1-11,id., Krzysztof..., s. 258-259, 264. Dokumenty odnoszące się
do zlecenia przytacza J. PASZENDA, Święta Lipka, Olsztyn, 1996, s. 109.