DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Wagner, Arkadiusz: Figuralna snycerka ołtarzowa Krzysztofa Perwangera w diecezji warmińskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0267
Figuralna snycerka ołtarzowa Krzysztofa Perwangera w diecezji warmińskiej
257
Natomiast z działalnością mistrza niewątpliwie wiąże się spopularyzowanie na Warmii
typu nastawy ołtarzowej, zastosowanej po raz pierwszy w 1754 r. w dekorowanym przez
Perwangera ołtarzu głównym kościoła Św. Mikołaja w Elblągu. Od schyłku lat 50-tych
XVIII w. powstawać zaczęły w kilku mniejszych warmińskich kościołach wzorowane na
nim, charakterystyczne konstrukcje zdobione figurami aniołów a w zwieńczeniu personi-
fikacjami46. Podkreślić jednak należy brak pewności co do perwangerowskiego autorstwa
projektu retabulum47.
O wysokiej pozycji, którą zajmować musiał nasz artysta w lokalnym środowisku arty-
stycznym przekonują współcześni mu zleceniodawcy. Zauważyć bowiem należy, iż do
najbardziej prestiżowych i okazałych przedsięwzięć rzeźbiarskich diecezji angażowano
właśnie jego48. Również analiza twórczości Perwangera dowodzi, iż był on nie tylko jed-
nym z najpopularniejszych ale i najlepszych rzeźbiarzy wschodniopomorskich XVIII w49.
Estetyczny walor dzieł Tyrolczyka przetrwał z powodzeniem próbę czasu, sprawiając,
że powstałe spod jego dłuta rzeźby stanowią do dziś perły plastyki poźnobarokowej Po-
morza Wschodniego.
46 Na uwagę zasługują tu wierne, architektoniczne kopie ołtarza elbląskiego w kościele śś. Piotra i Pawła w Lidzbarku
Warmińskim - 1757 (nie zachowany), kościele paraf, w Radostowie - 1759 i farze w Barczewie - ok. 1760 (nie zacho-
wany). Nieco swobodniejszym nawiązaniem do konstrukcji elbląskiej jest ołtarz główny z kościoła paraf, w Grzędzie -
1763, o odmiennej formie zwieńczenia.
47 W kontrakcie na budowę ołtarza, podpisanym przez Perwangera - wykonawcę dekoracji rzeźbiarskiej, i Jana Linden-
berga - stolarza, kwestia projektu retabulum została pominięta. (RZEMPOŁUCH, Krzysztof..., s. 276). Wynikać by
mogło z tego, iż wybór formy artystycznej całości pozostawiono w gestii wykonawcy zlecenia, tj. Perwangera, lub też
problem wyglądu ołtarza stanowił osobną część umowy. O Perwangerze jako wykonawcy całych konstrukcji ołtarzo-
wych wraz z ich dekoracją mowa jest w dokumentach z 1747-1751 r. dotyczących nie zachowanych ołtarzy i ambony w
kościele paraf, w Tolkmicku (RZEMPOŁUCH, j.w., s. 264-265).
48 Najprawdopodobniej Perwanger był autorem rzeźby Madonny z ok. 1739-1740 r., przeznaczonej pierwotnie do ma-
jącego powstać nowego ołtarza głównego katedry fromborskiej. Do najokazalszych dzieł ołtarzowych w Prusach Kró-
lewskich z lat 40. - 50. XVIII w. należą też retabula z Dobrego Miasta i Elbląga, zdobione przez Tyrolczyka. W kręgu
mecenatu zakonnego jednym z najpoważniejszym przedsięwzięć rzeźbiarskich tamtych lat była dekoracja krużganków
świętolipskich, zrealizowana przez warsztat Perwangera.
49 Wysoki poziom artystyczny dzieł Perwangera podkreślali wszyscy dotychczasowi badacze jego spuścizny, min. A.
MARQUART (Der Tolkemiter Bildhauer Christoph Perwanger, „Zeitschrift fur die Geschichte..." XXII, 1926, s. 308),
ULBRICH (Geschichte..., s. 677, 681-682) i RZEMPOŁUCH (0 czterech..., s. 113).
257
Natomiast z działalnością mistrza niewątpliwie wiąże się spopularyzowanie na Warmii
typu nastawy ołtarzowej, zastosowanej po raz pierwszy w 1754 r. w dekorowanym przez
Perwangera ołtarzu głównym kościoła Św. Mikołaja w Elblągu. Od schyłku lat 50-tych
XVIII w. powstawać zaczęły w kilku mniejszych warmińskich kościołach wzorowane na
nim, charakterystyczne konstrukcje zdobione figurami aniołów a w zwieńczeniu personi-
fikacjami46. Podkreślić jednak należy brak pewności co do perwangerowskiego autorstwa
projektu retabulum47.
O wysokiej pozycji, którą zajmować musiał nasz artysta w lokalnym środowisku arty-
stycznym przekonują współcześni mu zleceniodawcy. Zauważyć bowiem należy, iż do
najbardziej prestiżowych i okazałych przedsięwzięć rzeźbiarskich diecezji angażowano
właśnie jego48. Również analiza twórczości Perwangera dowodzi, iż był on nie tylko jed-
nym z najpopularniejszych ale i najlepszych rzeźbiarzy wschodniopomorskich XVIII w49.
Estetyczny walor dzieł Tyrolczyka przetrwał z powodzeniem próbę czasu, sprawiając,
że powstałe spod jego dłuta rzeźby stanowią do dziś perły plastyki poźnobarokowej Po-
morza Wschodniego.
46 Na uwagę zasługują tu wierne, architektoniczne kopie ołtarza elbląskiego w kościele śś. Piotra i Pawła w Lidzbarku
Warmińskim - 1757 (nie zachowany), kościele paraf, w Radostowie - 1759 i farze w Barczewie - ok. 1760 (nie zacho-
wany). Nieco swobodniejszym nawiązaniem do konstrukcji elbląskiej jest ołtarz główny z kościoła paraf, w Grzędzie -
1763, o odmiennej formie zwieńczenia.
47 W kontrakcie na budowę ołtarza, podpisanym przez Perwangera - wykonawcę dekoracji rzeźbiarskiej, i Jana Linden-
berga - stolarza, kwestia projektu retabulum została pominięta. (RZEMPOŁUCH, Krzysztof..., s. 276). Wynikać by
mogło z tego, iż wybór formy artystycznej całości pozostawiono w gestii wykonawcy zlecenia, tj. Perwangera, lub też
problem wyglądu ołtarza stanowił osobną część umowy. O Perwangerze jako wykonawcy całych konstrukcji ołtarzo-
wych wraz z ich dekoracją mowa jest w dokumentach z 1747-1751 r. dotyczących nie zachowanych ołtarzy i ambony w
kościele paraf, w Tolkmicku (RZEMPOŁUCH, j.w., s. 264-265).
48 Najprawdopodobniej Perwanger był autorem rzeźby Madonny z ok. 1739-1740 r., przeznaczonej pierwotnie do ma-
jącego powstać nowego ołtarza głównego katedry fromborskiej. Do najokazalszych dzieł ołtarzowych w Prusach Kró-
lewskich z lat 40. - 50. XVIII w. należą też retabula z Dobrego Miasta i Elbląga, zdobione przez Tyrolczyka. W kręgu
mecenatu zakonnego jednym z najpoważniejszym przedsięwzięć rzeźbiarskich tamtych lat była dekoracja krużganków
świętolipskich, zrealizowana przez warsztat Perwangera.
49 Wysoki poziom artystyczny dzieł Perwangera podkreślali wszyscy dotychczasowi badacze jego spuścizny, min. A.
MARQUART (Der Tolkemiter Bildhauer Christoph Perwanger, „Zeitschrift fur die Geschichte..." XXII, 1926, s. 308),
ULBRICH (Geschichte..., s. 677, 681-682) i RZEMPOŁUCH (0 czterech..., s. 113).