DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Floryan, Margrethe: Thorvaldsen sẃród Słowian: rosyjscy i polscy zleceniodawcy w Rzymie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0544
530
Margrethe Floryan
rosyjski mecenat sztuki okazał się być na bieżąco z tendencjami artystycznymi obowiązu-
jącymi w Rzymie, Paryżu i Berlinie. W liście datowanym w Paryżu 3. października 1815
r. hrabina Jelizawieta Osterman, siostra zmarłej, zwracała uwagę Thorvaldsena na szereg
alternatywnych rozwiązań, w tym sławny pomnik pruskiej królowej Luizy dłuta niemiec-
kiego rzeźbiarza Raucha17. Zdaniem hrabiny Osterman Thorvałdsen mógłby wzorować
się na dziele Raucha, lecz rezultat nie miałby być aussi grand, ni aussi Magnifique. Zamó-
wienie nie zostało jednak zrealizowane. Dlaczego, nie wiadomo.
Rosyjskimi modelkami popiersi Thorvaldsena były - oprócz księżnej Golicynej -
księżna Aleksandrine von Dietrichstein (z domu Szuwałowa, popiersie z ok. 1810 r.),
hrabina Jelizawieta Aleksiejewna Osterman-Tołstaja (posąg z ok. 1815 r.), urodzona w
Niemczech księżna Maria Fiodorowna Bariaczinskaja (popiersie i posąg portretowy, oba
z 1818 r.), Maria Aleksiejewna Naryszkina (popiersie z 185-1816) i także urodzona w
Niemczech wielka księżna Jelena (popiersie, 1829 rok)18. Poza tym znane jest też popier-
sie księżnej Jeleny Pawłowny, córki Pawła I, która po ślubie z księciem Friedrichem Lu-
dwigiem zamieszkiwała na zamku Ludwigslust, w meklemburskim Schwerin.
Mniej jest męskich popiersi portretowych z Rosji, chociaż znani i wpływowi Rosjanie
korespondowali z Thorvaldsenem to, oprócz cara i młodego Iwana Woroncowa, jedynymi
modelami w męskiej galerii rzeźb Thorvaldsena są hrabia Nikołaj Demidow i hrabia Jurij
Aleksandrowicz Gołowkin (rzeźba z 1819).
Tworząc popiersia portretowe, Thorvaldsen oscylował między starannością portreto-
wania a dążeniem do osiągnięcia wyrazu idealnego. Kierował się przy tym czasami życze-
niem zleceniodawcy, niekiedy także własną wizją artystyczną. Widać to również w jego
pracach dla Rosjan w których ukazuje zarówno wzniosłość księżnej Bariatinskiej jak i
wyczuwalną bliskość uchwyconą w popiersiu portretowym hrabiego Diemidowa.
Archiwum korespondencji Thorvaldsena dysponuje źródłami dokumentującymi kon-
takty między pracownią Thorvaldsena a jego rosyjskimi zleceniodawcami zamieszkałymi
w Rzymie: od rachunków stwierdzających, ile pracownię Thorvaldsena kosztowało wy-
rzeźbienie danego marmurowego popiersia, listowne oświadczenia lub umowy, gdzie
ustala się należną kwotę, sposób dokonania zapłaty, wybór materiału, termin wykonania,
transport i tym podobne. Charakterystycznym przykładem jest umowa z 4 sierpnia 1818 r.
zawarta między Thorvaldsenem a księciem Bariatińskim dotycząca posągu portretowego
książęcej małżonki. Contract entre {.ĄPrince Bariatinsky Albert Thorwaldsen'9. Nie wia-
domo dokładnie, jak częste były kontakty między artystą a zleceniodawcą po podpisaniu
tejże umowy. Wnioskując z listu datowanego w Kursku 23. września 1828 r., panowała
między nimi cisza. Księżna Bariatinskaja pisze w tymże liście, że trzy lata wcześniej pro-
siła znajomych, by przyjrzeli sięjak się sprawy w Rzymie mają, lecz nie otrzymała żadnej
odpowiedzi20 . Jedynym dodatkowym pisemnym świadectwem w tej sprawie jest list z 10.
marca 1832 r., pisany czternaście lat po zawarciu umowy. W owym liście, wysłanym z
17 Królowa Luiza Pruska zmarła w 1810 r., a Thorvaldsen był wśród artystów, których zaproszono do konkursu na
pomnik do mauzoleum w ogrodach zamku Charlottenburg w Berlinie. Ale Thorvaldsen odmówił udziału. List, o którym
mowa znajduje się w archiwum korespondencji Thorvaldsena, teczka 4, 1815, list nr 10
18 W kwestii rosyjskich popiersi portretowych , zob T.K MICHAŁKOWA, K woprosu o Torwaldsienie-portretistie,[w:]
Otieczestwiennoje i zarubieżnoje iskusstwo XVII wieka, Leningrad 1986. Artykuł opiera się na książce Else Kai Sass
dotyczącej popiersi portretowych Thorvaldsena, op.cit, i na szeregu źródłach rosyjskich, ale nie wyczerpuje zagadnie-
nia. Dotyczy to m.in. popiersia hrabiego Nikołaja Demidowa. Oprócz tego istnieje szereg artykułów o twórczości Tho-
rvaldsena napisanych przez L. I. Taruaszwili, opublikowanych w latach 80. XX w. w Moskwie i Leningradzie.
19 Archiwum korespondencji Thorvaldsena, teczka 27, 1818, dokument nr 11.
20 Archiwum korespondencji Thorvaldsena, teczka 13, 1828, list nr 99.
Margrethe Floryan
rosyjski mecenat sztuki okazał się być na bieżąco z tendencjami artystycznymi obowiązu-
jącymi w Rzymie, Paryżu i Berlinie. W liście datowanym w Paryżu 3. października 1815
r. hrabina Jelizawieta Osterman, siostra zmarłej, zwracała uwagę Thorvaldsena na szereg
alternatywnych rozwiązań, w tym sławny pomnik pruskiej królowej Luizy dłuta niemiec-
kiego rzeźbiarza Raucha17. Zdaniem hrabiny Osterman Thorvałdsen mógłby wzorować
się na dziele Raucha, lecz rezultat nie miałby być aussi grand, ni aussi Magnifique. Zamó-
wienie nie zostało jednak zrealizowane. Dlaczego, nie wiadomo.
Rosyjskimi modelkami popiersi Thorvaldsena były - oprócz księżnej Golicynej -
księżna Aleksandrine von Dietrichstein (z domu Szuwałowa, popiersie z ok. 1810 r.),
hrabina Jelizawieta Aleksiejewna Osterman-Tołstaja (posąg z ok. 1815 r.), urodzona w
Niemczech księżna Maria Fiodorowna Bariaczinskaja (popiersie i posąg portretowy, oba
z 1818 r.), Maria Aleksiejewna Naryszkina (popiersie z 185-1816) i także urodzona w
Niemczech wielka księżna Jelena (popiersie, 1829 rok)18. Poza tym znane jest też popier-
sie księżnej Jeleny Pawłowny, córki Pawła I, która po ślubie z księciem Friedrichem Lu-
dwigiem zamieszkiwała na zamku Ludwigslust, w meklemburskim Schwerin.
Mniej jest męskich popiersi portretowych z Rosji, chociaż znani i wpływowi Rosjanie
korespondowali z Thorvaldsenem to, oprócz cara i młodego Iwana Woroncowa, jedynymi
modelami w męskiej galerii rzeźb Thorvaldsena są hrabia Nikołaj Demidow i hrabia Jurij
Aleksandrowicz Gołowkin (rzeźba z 1819).
Tworząc popiersia portretowe, Thorvaldsen oscylował między starannością portreto-
wania a dążeniem do osiągnięcia wyrazu idealnego. Kierował się przy tym czasami życze-
niem zleceniodawcy, niekiedy także własną wizją artystyczną. Widać to również w jego
pracach dla Rosjan w których ukazuje zarówno wzniosłość księżnej Bariatinskiej jak i
wyczuwalną bliskość uchwyconą w popiersiu portretowym hrabiego Diemidowa.
Archiwum korespondencji Thorvaldsena dysponuje źródłami dokumentującymi kon-
takty między pracownią Thorvaldsena a jego rosyjskimi zleceniodawcami zamieszkałymi
w Rzymie: od rachunków stwierdzających, ile pracownię Thorvaldsena kosztowało wy-
rzeźbienie danego marmurowego popiersia, listowne oświadczenia lub umowy, gdzie
ustala się należną kwotę, sposób dokonania zapłaty, wybór materiału, termin wykonania,
transport i tym podobne. Charakterystycznym przykładem jest umowa z 4 sierpnia 1818 r.
zawarta między Thorvaldsenem a księciem Bariatińskim dotycząca posągu portretowego
książęcej małżonki. Contract entre {.ĄPrince Bariatinsky Albert Thorwaldsen'9. Nie wia-
domo dokładnie, jak częste były kontakty między artystą a zleceniodawcą po podpisaniu
tejże umowy. Wnioskując z listu datowanego w Kursku 23. września 1828 r., panowała
między nimi cisza. Księżna Bariatinskaja pisze w tymże liście, że trzy lata wcześniej pro-
siła znajomych, by przyjrzeli sięjak się sprawy w Rzymie mają, lecz nie otrzymała żadnej
odpowiedzi20 . Jedynym dodatkowym pisemnym świadectwem w tej sprawie jest list z 10.
marca 1832 r., pisany czternaście lat po zawarciu umowy. W owym liście, wysłanym z
17 Królowa Luiza Pruska zmarła w 1810 r., a Thorvaldsen był wśród artystów, których zaproszono do konkursu na
pomnik do mauzoleum w ogrodach zamku Charlottenburg w Berlinie. Ale Thorvaldsen odmówił udziału. List, o którym
mowa znajduje się w archiwum korespondencji Thorvaldsena, teczka 4, 1815, list nr 10
18 W kwestii rosyjskich popiersi portretowych , zob T.K MICHAŁKOWA, K woprosu o Torwaldsienie-portretistie,[w:]
Otieczestwiennoje i zarubieżnoje iskusstwo XVII wieka, Leningrad 1986. Artykuł opiera się na książce Else Kai Sass
dotyczącej popiersi portretowych Thorvaldsena, op.cit, i na szeregu źródłach rosyjskich, ale nie wyczerpuje zagadnie-
nia. Dotyczy to m.in. popiersia hrabiego Nikołaja Demidowa. Oprócz tego istnieje szereg artykułów o twórczości Tho-
rvaldsena napisanych przez L. I. Taruaszwili, opublikowanych w latach 80. XX w. w Moskwie i Leningradzie.
19 Archiwum korespondencji Thorvaldsena, teczka 27, 1818, dokument nr 11.
20 Archiwum korespondencji Thorvaldsena, teczka 13, 1828, list nr 99.