236

Arkadiusz Wagner

Kompozycyjną osią rzeźbiarskiego zwieńczenia ołtarza jest malowane tondo przedsta-
wiające Matkę Boską z Dzieciątkiem. Jego ramy podtrzymują z obu stron dwa anioły (il. 5).
Postać znajdująca się po lewej stronie tonda skierowana jest przodem ku nawie. W kierunku
tym wzniesioną ma też prawą rękę, lewą zaś podtrzymuje ramę obrazu. Prawą nogą, zgiętą
wpół, anioł przykucnął na chmurze. Druga noga jest prawie wyprostowana i opuszczona w
dół, co wzmaga wertykalne ukierunkowanie figury. Anioła umieszczonego z prawej strony
pokazano w pozie nagłego przyklęknięcia na chmurze. Prawą rękę ma wyprostowaną, wska-
zującą na zawieszone wyżej płaskorzeźby, lewą zaś wskazuje na tondo.
Rzeźbiarskie opracowanie obu figur cechuje wyraźna sublimacja. Odsłoniętym par-
tiom tułowia i rąk nadano delikatną, chłopięcą sylwetkę. Prawie całkowicie zatarta jest
muskulatura postaci, ujawniona jedynie nikłym światłocieniem. Twarze są wydelikacone:
z gładkiej powierzchni policzków i czoła wydobyto plastycznie duże, przymknięte oczy,
wąskie nosy i cienkie, rozchylone usta. Włosy mają formę plastycznych, pozakręcanych
pukli i fal o nieregularnym kształcie. Ukazanie postaci w dynamicznych pozach wpłynęło
na draperie, budowane licznymi fałdowaniami o ruchliwej, rozwichrzonej formie. W kil-
ku miejscach szaty wyraźnie się skłębiają i odstępują od bryły rzeźby, co rodzi sugestię ich
wzburzenia przez wiatr. Ledwo zauważalne na migotliwym tle chmur i reliefowych tablic
skrzydła opracowano w sumaryczny sposób, ograniczony do półplastycznego wyodręb-
nienia poszczególnych piór.
W niewielkich figurach dwóch aniołków z gzymsowania retabulum zawarto nie tylko
charakterystyczną taneczność, ale i pełnię dziecięcej beztroski (il. 5,11). Plastycznie wy-
dobyte są krągłości tułowia i kończyn. Nachodzące na siebie sfałdowania miękkiej skóry
zaznaczono wąskimi, płytkimi żłobieniami. Twarze, mimo ich pucułowatości, opracowa-
ne są według identycznych zasad co figury dorosłych postaci. Asymetria twarzy, widocz-
na zwłaszcza u aniołka umieszczonego z lewej strony, wskazuje na korekturę optyczną. W
niebiańskiej sferze wokół tonda znajduje się dziewięć anielskich główek, osadzonych na
chmurach. Opracowanie ich fizjonomii znamionują te same założenia co w poprzednich
rzeźbach.
Wszystkie z dziewięciu plakiet „Tajemnic Różańca", rozmieszczonych po obwodzie
kompozycji zwieńczenia, wykonane są w technice spłaszczonego reliefu pokrytego złoce-
niami. Reprezentacyjnymi przykładami zespołu są sceny „Zwiastowania" i „Koronacji
Marii. Płynność ruchów poszczególnych postaci, niekiedy wywołuje wrażenie tańca (np.
u archanioła ze „Zwiastowania")21. Szaty budowane są wygładzonymi i zaokrąglonymi
powierzchniami. Ożywiająje fałdowania o delikatnej i miękkiej formie. Łagodnością ce-
chują się rysy twarzy postaci, zaś w opracowaniu włosów widoczna jest skłonność do
dekoracyjności.
Zasygnalizowana już, perwangerowska dążność do zaangażowania widza w akcję roz-
grywającą się w ołtarzu, osiągnęła w Ornecie swą kulminację. Dowodzi tego zwłaszcza
stopień steatralizowania układu figur ze zwieńczenia. Sposób zakomponowania wszyst-
kich postaci w nastawie wskazuje na ich funkcję rzeźbiarskiej asysty przedstawień malar-
skich, przy równoczesnym nawiązywaniu bezpośredniego dialogu z widzem.

21 Podkreślić należy kompozycyjne pokrewieństwo reliefowych postaci ze „Zwiastowania" z dwoma pełnoplastyczny-
mi statuami archanioła i Marii znad bramy zespołu odpustowego w Świętej Lipce (czas powstania grupy jest przedmio-
tem spekulacji, patrz: RZEMPOŁUCH, Prace..., s. 54-55; najprawdopodobniej jednak wykonano ją w zbliżonym czasie
co tamtejsze rzeźby z perwangerowskiego „Rodowodu Chrystusa", czyli w 2 poł. lat czterdziestych XVIII w.) Sygnali-
zuje ono sięganie przez Perwangera do wypróbowanych wcześniej rozwiązań.