Otto Dix w Karkonoszach - między dawnymi mistrzami a sztuką popularną

313


21. Caspar David Friedrich, Poranek w Karkonoszach, ok. 1810,
Berlin, Schloss Charlottenburg

W Św. Krzysztofie z 1941 r. Otto Dix wykonał wyraźny ukłon w stronę lokalnej pu-
bliczności, wśród której zarówno mityczny Duch Gór, jak i romantyczna symbolika Ca-
spara Davida Friedricha, utrwalona w karkonoskich pejzażach malowanych w latach 30.
XIX w., była z pewnością intrygującym akcentem. Przypisana Dixowi przez Olafa Petersa
polityczna ikonografia romantyzmu posłużyła tym razem artyście za komercyjny wybieg
wycelowany w sentymentalne przyzwyczajenia wizualne potencjalnych odbiorców obra-
zu, zwiększając tym samym szansę na jego sprzedaż37.
Wersja karkonoska wyobrażająca postać św. Krzysztofa z Dzieciątkiem Jezus jest piątą
z sześciu wariacji tego tematu stworzonych przez Otto Dixa w latach 1938-1944 i poprze-
dzona została około siedmioma studiami szkicowymi38. Wszystkie obrazy namalowane
są przy pomocy tej samej gładkiej, laserunkowej techniki starych mistrzów, poza wersją
z 1944 r. (il. 8), w której widać wyraźny zwrot artysty w stronę bardziej swobodnego
i ekspresyjnego sposobu kładzenia farby. Na każdym z przedstawień św. Krzysztof
w rozwianym płaszczu, podparty kijem i brodzący w wodzie dźwiga małego Chrystusa,
którego artysta wyposaża w coraz to nowe atrybuty. Każda z wersji czerpie z innego przed-
stawienia św. Krzysztofa - Albrechta Altdorfera (il. 9), Hieronima Boscha (il. 10, 11),
Konrada Witza (il. 12, 13), Diericka Boutsa (il. 14, 15)39. Wielość odniesień Dixa do
różnych ujęć tego niezwykle popularnego w historii sztuki przedstawienia należy tłuma-
czyć przede wszystkim dążeniem do przepracowania pewnej tradycji obrazowej. Istotne
37 Olaf Peters (Neue Sachlichkeit und Nationalsozialismus...) wskazywał na świadome sięgnięcie przez Dixa do poli-
tycznej ikonografii Friedricha w celu wyrażenia swojego sprzeciwu wobec nazistowskiej polityki.
38 Studia te oraz niektóre karkonoskie obrazy Otto Dixa znajdują się w archiwum Otto Dix Stiftung w Vaduz.
39 Ulrike Riidiger, dokonując szczegółowej analizy tytułowego obrazu, powołuje się również na wersje Baldung Griena
oraz Diirera; zob. Ulrike RUDIGER, „Christustrager bei Dix - Dienst am Gegen - Geist der Zeit. Ansichten zum
Heiligen Christophorus III (IV) von 1939”, [w:] Otto Dix. Der Heilige Christophorus IV, Berlin 1997, s. 7-28.