DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły i Komunikaty
DOI article:Galantowicz, Marek: Skowronek: Portret Ferdynanda Olesińskiego Jacka Malczewskiego (1902)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0120
120
Marek Galantowicz
niemal całą powierzchnię obrazu, i dwa mniejsze podwójne portrety modeli malarza: czę-
sto portretowany przez niego Bryniarski, siwowłosy starzec z satyrem grającym na fujar-
ce, i jakiś muzyk nieznanego nazwiska z nagą dziewczyną, trzymającą ptaszka w ręce.
Pokój tak zaludniony miał wyraźnie młodopolski charakter”14. Pamięć niestety Krzyszto-
fowi Morawskiemu nie dopisała. Stanisław Bryniarski nie mógł występować z satyrem
grającym na fujarce (Nieznana nuta będąca od początku własnością Feliksa Jasieńskiego
znajdowała się już wówczas w zbiorach muzeum krakowskiego). Natomiast wystawiane
także na lwowskiej wystawie Ukojenie (zwane inaczej Artysta i muza z 1901 r., znane
z reprodukcji15) pasuje idealnie do opisu obrazu - Bryniarski z nagą dziewczyną, trzyma-
jącą w obu dłoniach ptaszka. Drugi z podwójnych portretów to zgodny z opisem Portret
Ferdynanda Olesińskiego. Morawski przemieścił modele w obu obrazach. Trzeba mieć
nadzieję, że nieujawnione po wojnie trzy dzieła Jacka Malczewskiego, będące własnością
spadkobierców Marii z Chłapowskich i Kazimierza Morawskich, nie zaginęły i w przy-
szłości będzie można skonfrontować oba portrety Ferdynanda Olesińskiego. Nikły ślad
pozostał po ekspozycji Jesiennego portretu Olesińskiego na wystawie dzieł Malczewskie-
go w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie we wrześniu 1903 r. Fotografia
dołączona do relacji z wystawy daje mgliste wyobrażenie tego portretu (ił. 2)16.
Kropkę nad „i” postawiłoby porównanie fotografii Zembaczyńskiego i Olesińskiego,
niestety w archiwum krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych akta rocznika Malczewskie-
go i pobliskich nie sąjeszcze w pełni zinwentaryzowane, a materiały zdekompletowane17.
Biogramy tych zapomnianych malarzy są niezwykle ubogie. Przegląd prasy zaowocował
jedną skromną, ale niezwykle cenną informacją - Antoni Zembaczyński zmarł w lutym
1912 r. w Krakowie18. Przeżył zatem swego kolegę o lat siedem.
Pamięć o jednym z nich została niedawno przywrócona. Postarało się o to Muzeum
Żup Krakowskich w Wieliczce, które od stycznia do kwietnia 2009 r. było gospodarzem
i organizatorem wystawy „Ferdynand Olesiński - malarstwo w kręgu rodzinnym”19.
Wśród prezentowanych prac można było zobaczyć cenny dla naszych rozważań obiekt -
Autoportret Ferdynanda Olesińskiego z późnego okresu jego życia (il. 3)20. Po dwu latach
żmudnych poszukiwań znaleziono w archiwum klasztoru sióstr Sercanek w Krakowie
fotografię Antoniego Zembaczyńskiego (il. 4). Napis na rewersie fotografii informuje, że
jest to dar Stanisława Zembaczyńskiego, bratanka malarza. Dzięki życzliwości sióstr moż-
na teraz dokonać porównania fizjognomii obu malarzy.
Patrząc na portrety obu malarzy zaczynamy domyślać się przyczyny nieporozumień
i kłopotów z identyfikacją modela obrazu Malczewskiego. Obaj malarze prezentują nie-
mal identyczny typ urody. Szlachetne w swym pięknie twarze, proste nosy, wystające ko-
ści policzkowe nadają im wiele cech podobieństwa. Stąd tak łatwo o pomyłkę po upływie
kilkunastu lat od ich śmierci. Skowronek to jednak z całą pewnością Ferdynand Olesiński!
14 Krzysztof MORAWSKI, Wspomnienia z Turwi, Kraków 1981, s. 196.
15 Olej, deska, 39><50, sygnowany „J. Malczewski 1901”, wł. Marii Kazimierzowej Morawskiej; zob. BOŁOZ-ANTO-
NIEWICZ, op. cit, s. 55 (poz. kat. 76); Adam HEYDEL, Jacek Malczewski. Człowiek i artysta, Kraków 1933, s. 151
(repr. 73); nie mylić z innym portretem Stanisława Bryniarskiego Woda życia, zwanym często także Ukojenie z 1902 r„
obecnie w depozycie Muzeum Narodowego w Warszawie (nr dep. 4935).
16 Tadeusz JAROSZYŃSKI, „Z malarstwa”, Tygodnik Ilustrowany 1903, nr 41, s. 815. Niewielkich rozmiarów Portret
Ferdynanda Olesińskiego widoczny obok Śmierci na etapie (po lewej).
17 Informacja Doroty Kudelskiej z 6 XI2008 r.
18 „Nekrologia”, Czas 1912, nr 63 (9II), s. 3; „Kronika. Lwów, 9 lutego”, Gazeta Lwowska 1912, nr 32 (10II), 1912, s. 3.
19 Gazeta Muzealna 2009, nr 69, s. 1.
20 Olej, płótno, 53,5x41, Wieliczka, Muzeum Żup Krakowskich, nr inw. MŻKW IV/1157.
Marek Galantowicz
niemal całą powierzchnię obrazu, i dwa mniejsze podwójne portrety modeli malarza: czę-
sto portretowany przez niego Bryniarski, siwowłosy starzec z satyrem grającym na fujar-
ce, i jakiś muzyk nieznanego nazwiska z nagą dziewczyną, trzymającą ptaszka w ręce.
Pokój tak zaludniony miał wyraźnie młodopolski charakter”14. Pamięć niestety Krzyszto-
fowi Morawskiemu nie dopisała. Stanisław Bryniarski nie mógł występować z satyrem
grającym na fujarce (Nieznana nuta będąca od początku własnością Feliksa Jasieńskiego
znajdowała się już wówczas w zbiorach muzeum krakowskiego). Natomiast wystawiane
także na lwowskiej wystawie Ukojenie (zwane inaczej Artysta i muza z 1901 r., znane
z reprodukcji15) pasuje idealnie do opisu obrazu - Bryniarski z nagą dziewczyną, trzyma-
jącą w obu dłoniach ptaszka. Drugi z podwójnych portretów to zgodny z opisem Portret
Ferdynanda Olesińskiego. Morawski przemieścił modele w obu obrazach. Trzeba mieć
nadzieję, że nieujawnione po wojnie trzy dzieła Jacka Malczewskiego, będące własnością
spadkobierców Marii z Chłapowskich i Kazimierza Morawskich, nie zaginęły i w przy-
szłości będzie można skonfrontować oba portrety Ferdynanda Olesińskiego. Nikły ślad
pozostał po ekspozycji Jesiennego portretu Olesińskiego na wystawie dzieł Malczewskie-
go w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie we wrześniu 1903 r. Fotografia
dołączona do relacji z wystawy daje mgliste wyobrażenie tego portretu (ił. 2)16.
Kropkę nad „i” postawiłoby porównanie fotografii Zembaczyńskiego i Olesińskiego,
niestety w archiwum krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych akta rocznika Malczewskie-
go i pobliskich nie sąjeszcze w pełni zinwentaryzowane, a materiały zdekompletowane17.
Biogramy tych zapomnianych malarzy są niezwykle ubogie. Przegląd prasy zaowocował
jedną skromną, ale niezwykle cenną informacją - Antoni Zembaczyński zmarł w lutym
1912 r. w Krakowie18. Przeżył zatem swego kolegę o lat siedem.
Pamięć o jednym z nich została niedawno przywrócona. Postarało się o to Muzeum
Żup Krakowskich w Wieliczce, które od stycznia do kwietnia 2009 r. było gospodarzem
i organizatorem wystawy „Ferdynand Olesiński - malarstwo w kręgu rodzinnym”19.
Wśród prezentowanych prac można było zobaczyć cenny dla naszych rozważań obiekt -
Autoportret Ferdynanda Olesińskiego z późnego okresu jego życia (il. 3)20. Po dwu latach
żmudnych poszukiwań znaleziono w archiwum klasztoru sióstr Sercanek w Krakowie
fotografię Antoniego Zembaczyńskiego (il. 4). Napis na rewersie fotografii informuje, że
jest to dar Stanisława Zembaczyńskiego, bratanka malarza. Dzięki życzliwości sióstr moż-
na teraz dokonać porównania fizjognomii obu malarzy.
Patrząc na portrety obu malarzy zaczynamy domyślać się przyczyny nieporozumień
i kłopotów z identyfikacją modela obrazu Malczewskiego. Obaj malarze prezentują nie-
mal identyczny typ urody. Szlachetne w swym pięknie twarze, proste nosy, wystające ko-
ści policzkowe nadają im wiele cech podobieństwa. Stąd tak łatwo o pomyłkę po upływie
kilkunastu lat od ich śmierci. Skowronek to jednak z całą pewnością Ferdynand Olesiński!
14 Krzysztof MORAWSKI, Wspomnienia z Turwi, Kraków 1981, s. 196.
15 Olej, deska, 39><50, sygnowany „J. Malczewski 1901”, wł. Marii Kazimierzowej Morawskiej; zob. BOŁOZ-ANTO-
NIEWICZ, op. cit, s. 55 (poz. kat. 76); Adam HEYDEL, Jacek Malczewski. Człowiek i artysta, Kraków 1933, s. 151
(repr. 73); nie mylić z innym portretem Stanisława Bryniarskiego Woda życia, zwanym często także Ukojenie z 1902 r„
obecnie w depozycie Muzeum Narodowego w Warszawie (nr dep. 4935).
16 Tadeusz JAROSZYŃSKI, „Z malarstwa”, Tygodnik Ilustrowany 1903, nr 41, s. 815. Niewielkich rozmiarów Portret
Ferdynanda Olesińskiego widoczny obok Śmierci na etapie (po lewej).
17 Informacja Doroty Kudelskiej z 6 XI2008 r.
18 „Nekrologia”, Czas 1912, nr 63 (9II), s. 3; „Kronika. Lwów, 9 lutego”, Gazeta Lwowska 1912, nr 32 (10II), 1912, s. 3.
19 Gazeta Muzealna 2009, nr 69, s. 1.
20 Olej, płótno, 53,5x41, Wieliczka, Muzeum Żup Krakowskich, nr inw. MŻKW IV/1157.