DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły i Komunikaty
DOI article:Przywoźna-Leśniak, Katarzyna: O początkach mody na "delfty" na terenie Rzeczypospolitej - rezydencje Jana III Sobieskiego w Żółkwi, Jaworowie i Wilanowie*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0428
426
Katarzyna Przywoźna-Leśniak
tym, że nie tylko Łazienki w Żółkwi, „ale też inne budowle w XVII w. nazywane łazienka-
mi zasługują na baczniejszą uwagę zarówno w dziejach kultury, jak i architektury”* 2, Mie-
czysław Gębarowicz, który opublikował dwa inwentarze znajdujących się w nich
ruchomości3, oraz Tadeusz Bernatowicz analizując odnaleziony w petersburskim archi-
wum plan parku i zamku z lat 1740-17424.
Na podstawie materiałów źródłowych wiemy, że spełniające rolę królewskiego maison
deplaisance żółkiewskie Łazienki (il.l) wzniesione zostały w latach 1681-1688 na środ-
ku stawu położonego między ogrodem włoskim a zwierzyńcem i składały się z dwóch
drewnianych, krytych gontem pawilonów usytuowanych po przeciwnych stronach mostu.
Oba budynki różniły się nie tylko układem wnętrz. Jak wynika ze wspomnianych powyżej
spisów ruchomości z początku lat 90. XVII w.5, pawilon po lewej stronie miał bardziej
reprezentacyjny charakter, o czym świadczył jego bogatszy wystrój i wyposażenie, które-
go istotną część stanowiła ceramika oraz przedmioty określone jako „chyńskie”, a więc
sprowadzone z Chin lub w „guście chińskim” wykonane. O tym, że Łazienki już za cza-
sów Jana III dekorowane były ceramicznymi okładzinami dowiadujemy się z - niestety
bardzo lakonicznej - relacji anonimowego francuskiego księdza, który jako gość królew-
ski w Żółkwi latem 1688 r. zanotował: „jest [tam] ogród, choć niewielki przy tak dużym
Pałacu, to całkiem ładny, mała rzeka przechodzi jego środkiem, służąca nie tylko ozdobie,
łaźnie są na tej rzece w środku ogrodu, które składają się z pawilonów; zewnątrz i we-
wnątrz wyłożonych fajansem [płytkami] ”6. Istnienie ceramicznych dekoracji Łazienek od-
notowano także w jedynym znanym dotychczas bardziej szczegółowym ich opisie
zawartym w Inwentarzu z 1750 r.7 8 sporządzonym już dla Michała Kazimierza Radziwiłła
„Rybeńki”, kolejnego po Sobieskich właściciela Żółkwi. Z treści Inwentarza wynika, że
w pawilonie po lewej stronie „farfurami wysadzono” wszystkie ściany pomieszczenia
określonego jako łazienka oraz fragmenty ścian wokół kominków w sieni i w pokoju
przed łazienką. Jednak otwartą kwestią pozostawało, czy wymienione w 1750 r. dekoracje
stanowiły pierwotny wystrój pawilonu, czy dodane zostały dopiero w czasach Radziwiłła,
tym bardziej, że to właśnie „Rybeńka” w spisanych w 1746 r. punktach dla Pana Castellego
architekta żółkiewskiego polecił by Łazienki pod łaską moią [...] reperowane były*, pod
koniec lat 40. XVIII w. pokrył holenderskimi płytkami wnętrze kaplicy na zamku w Ołyce
oraz jak ustaliłam tafełkami fanfarowymi błękitno malowanymi wyłożył ścianę przy piecu
w jednym z pokojów żółkiewskiego zamku. W odpowiedzi - nie tylko na to pytanie -
Tadeusza BERNATOWICZA, Królewska rezydencja w Żółkwi w XVIII wieku, Warszawa 2009, która zawiera również
obszerną bibliografię dotyczącą tego obiektu.
2 Tadeusz MAŃKOWSKI, „Mecenat Jana III w Żółkwi”, Prace Komisji Historii Sztuki, t. 9, 1948, s. 136-149.
3 Mieczysław GĘBAROWICZ, Szkice z historii sztuki XVII w., Toruń 1966, s. 216-230 (Regestr opisania łaźni w zamku
żółkiewskim po odjeździe Króła Jmci na sejm do Warszawy in anno 1690 die 5 JanuarUj, id., Materiały źródłowe do
dziejów kułtury i sztuki XVI-XVIIIw., Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1973, s. 144-146 (Regestr obrazów zosta-
wających w łaźni po drugiej stronie od fołwarku a[nno] 1694).
4 Tadeusz BERNATOWICZ, „Rezydencja Sobieskich i Radziwiłłów w Żółkwi w świetle nieznanego planu Antonia
Castello”, Ikonotheka, 13, 1998, s. 203-213.
5 Zob. przypis 4.
6 Ił y a un jardin, quoique petit pour un si grand Pałais qui est assez joty, une petite riverre passe dans le milieu, qui ne
serf pas peu a son embellissement, les bains sont sur cette riverre, au milieu du jardin qui consistent en des pavilions ;
les dedans et les dehors sont defayence', MONSIEUR L’ABBE E D. S. [Franęois des Stigmates?], Relation d’un voiage
de Polognefait dans les annees 1688 et 1689, Bibliotheque Russe et Polonais, vol. Ill, Paris 1858, s. 29.
7 OSIŃSKI, op. cit.,s. 126-129.
8 Cyt. za: OSIŃSKI, op. cit, s. 131.
Katarzyna Przywoźna-Leśniak
tym, że nie tylko Łazienki w Żółkwi, „ale też inne budowle w XVII w. nazywane łazienka-
mi zasługują na baczniejszą uwagę zarówno w dziejach kultury, jak i architektury”* 2, Mie-
czysław Gębarowicz, który opublikował dwa inwentarze znajdujących się w nich
ruchomości3, oraz Tadeusz Bernatowicz analizując odnaleziony w petersburskim archi-
wum plan parku i zamku z lat 1740-17424.
Na podstawie materiałów źródłowych wiemy, że spełniające rolę królewskiego maison
deplaisance żółkiewskie Łazienki (il.l) wzniesione zostały w latach 1681-1688 na środ-
ku stawu położonego między ogrodem włoskim a zwierzyńcem i składały się z dwóch
drewnianych, krytych gontem pawilonów usytuowanych po przeciwnych stronach mostu.
Oba budynki różniły się nie tylko układem wnętrz. Jak wynika ze wspomnianych powyżej
spisów ruchomości z początku lat 90. XVII w.5, pawilon po lewej stronie miał bardziej
reprezentacyjny charakter, o czym świadczył jego bogatszy wystrój i wyposażenie, które-
go istotną część stanowiła ceramika oraz przedmioty określone jako „chyńskie”, a więc
sprowadzone z Chin lub w „guście chińskim” wykonane. O tym, że Łazienki już za cza-
sów Jana III dekorowane były ceramicznymi okładzinami dowiadujemy się z - niestety
bardzo lakonicznej - relacji anonimowego francuskiego księdza, który jako gość królew-
ski w Żółkwi latem 1688 r. zanotował: „jest [tam] ogród, choć niewielki przy tak dużym
Pałacu, to całkiem ładny, mała rzeka przechodzi jego środkiem, służąca nie tylko ozdobie,
łaźnie są na tej rzece w środku ogrodu, które składają się z pawilonów; zewnątrz i we-
wnątrz wyłożonych fajansem [płytkami] ”6. Istnienie ceramicznych dekoracji Łazienek od-
notowano także w jedynym znanym dotychczas bardziej szczegółowym ich opisie
zawartym w Inwentarzu z 1750 r.7 8 sporządzonym już dla Michała Kazimierza Radziwiłła
„Rybeńki”, kolejnego po Sobieskich właściciela Żółkwi. Z treści Inwentarza wynika, że
w pawilonie po lewej stronie „farfurami wysadzono” wszystkie ściany pomieszczenia
określonego jako łazienka oraz fragmenty ścian wokół kominków w sieni i w pokoju
przed łazienką. Jednak otwartą kwestią pozostawało, czy wymienione w 1750 r. dekoracje
stanowiły pierwotny wystrój pawilonu, czy dodane zostały dopiero w czasach Radziwiłła,
tym bardziej, że to właśnie „Rybeńka” w spisanych w 1746 r. punktach dla Pana Castellego
architekta żółkiewskiego polecił by Łazienki pod łaską moią [...] reperowane były*, pod
koniec lat 40. XVIII w. pokrył holenderskimi płytkami wnętrze kaplicy na zamku w Ołyce
oraz jak ustaliłam tafełkami fanfarowymi błękitno malowanymi wyłożył ścianę przy piecu
w jednym z pokojów żółkiewskiego zamku. W odpowiedzi - nie tylko na to pytanie -
Tadeusza BERNATOWICZA, Królewska rezydencja w Żółkwi w XVIII wieku, Warszawa 2009, która zawiera również
obszerną bibliografię dotyczącą tego obiektu.
2 Tadeusz MAŃKOWSKI, „Mecenat Jana III w Żółkwi”, Prace Komisji Historii Sztuki, t. 9, 1948, s. 136-149.
3 Mieczysław GĘBAROWICZ, Szkice z historii sztuki XVII w., Toruń 1966, s. 216-230 (Regestr opisania łaźni w zamku
żółkiewskim po odjeździe Króła Jmci na sejm do Warszawy in anno 1690 die 5 JanuarUj, id., Materiały źródłowe do
dziejów kułtury i sztuki XVI-XVIIIw., Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1973, s. 144-146 (Regestr obrazów zosta-
wających w łaźni po drugiej stronie od fołwarku a[nno] 1694).
4 Tadeusz BERNATOWICZ, „Rezydencja Sobieskich i Radziwiłłów w Żółkwi w świetle nieznanego planu Antonia
Castello”, Ikonotheka, 13, 1998, s. 203-213.
5 Zob. przypis 4.
6 Ił y a un jardin, quoique petit pour un si grand Pałais qui est assez joty, une petite riverre passe dans le milieu, qui ne
serf pas peu a son embellissement, les bains sont sur cette riverre, au milieu du jardin qui consistent en des pavilions ;
les dedans et les dehors sont defayence', MONSIEUR L’ABBE E D. S. [Franęois des Stigmates?], Relation d’un voiage
de Polognefait dans les annees 1688 et 1689, Bibliotheque Russe et Polonais, vol. Ill, Paris 1858, s. 29.
7 OSIŃSKI, op. cit.,s. 126-129.
8 Cyt. za: OSIŃSKI, op. cit, s. 131.