Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (75.2013)

O POCZĄTKACH MODY NA „DELFTY” NA TERENIE RZECZYPOSPOLITEJ

429

później, zawarto wykaz prac i napraw wykonanych na polecenie Józefa Wandalina Mnisz-
cha (co ciekawe - czytamy w niej, że nie tylko jeden ze zniszczonych pokoi farfurowych
został przez nowego właściciela wszystek de novo farfurami restaurowany, ale że płytka-
mi wyłożono również ścianę przy kominku w sąsiadującym ze skarbcem gabinecie futro-
wanym13). Ponieważ z nielicznych wzmianek zawartych w listach króla do Marysieńki
oraz w korespondencji oficjalistów dworskich wynika, że prace związane z wystrojem
pałacu prowadzono na początku lat 80. XVII w.19, to wnioskować można, że podobnie jak
w Żółkwi, także w Jaworowie okładziny z płytek mogły zostać położone już w latach 80.
XVII stulecia, a z pewnością istniały one przed wyjazdem Marysieńki Sobieskiej z Rze-
czypospolitej, a więc przed rokiem 1698.
Gabinet Farfurowy w Wilanowie
O ile w przypadku Żółkwi i Jaworowa jedynym źródłem dotyczącym fajansowych de-
koracji są zapisy archiwalne, o tyle w Wilanowie, gdzie zachował się ceramiczny wystrój
jednego z alkierzyków na piętrze nazywanego (podobnie jak w Jaworowie) Gabinetem
Farfurowym (ił. 2), podstawowe źródło informacji stanowią istniejące płytki, tym bardziej
że dotyczące tego pomieszczenia archiwalia są bardzo skromne. Najwcześniejszy znany
jego opis pochodzi dopiero z 1793 r.20, choć moim zdaniem Gabinetu Farfurowego doty-
czyć może także wzmianka w diariuszu księdza Pawła Sapiehy z 1694 r., który jedno
z nieukończonyeh jeszcze górnych pomieszczeń korpusu pałacu po stronie południowej
określił jako gabinet na górze od Holendra [...] barzo wesoły i prospekt mający piękny^.
Wśród historyków sztuki zdania na temat ceramicznego wystroju Gabinetu są podzie-
lone. Z Janem III Sobieskim i ostatnią fazą rozbudowy pałacu rozpoczętą po 1686 r. wiążą
go Juliusz Starzyński22, Adam Miłobędzki23 i Anna Ekielska-Mardal24. Natomiast Caroli-
na H. de Jonge25, Gerhard Kaufmann26 i Hans van Lemmen27 datują płytki na ok. poł.
XVIII w., a Beata Frontczak na lata 1725-175028. Z kolei Wojciech Fijałkowski, uważając że
fajansowe dekoracje Gabinetu powstały w 1. poł. XVIII w. w czasach Elżbiety Sieniawskiej
(być może około 1728 r.) lub Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, wysunął hipotezę, że
18 Inwentarz pałacu...', cyt. za: GĘBAROWICZ, Szkice..., s. 253.
19 Np. w 1681 r. wstawiano nowe okna w najmilej szych bardzo kabinecikach i wykonano kominek w gabinecie księżnej
Radziwiłłowej (Zapis Konstantego Swidzińskiego. Listy Jana Sobieskiego do żony Maryi Kazimiry wraz z listami tej
królewskiej rodziny i innych znakomitych osób przez Jerzego Samuela Bandtkiego z oryginałów archiwum niegdyś
Sobieskich przepisane uporządkował i dalszemi aż do roku 1737 dochodzącemi pomnożył, tudzież przypisami objaśnia-
jącemi zaopatrzył Antoni Zygmunt Hełceł, Kraków 1860, list 75, s. 327), w tym samym roku wezwano też do Jaworowa
pracującego w Żółkwi malarza (Raport Stefana Bieleckiego do Andrzeja Wolskiego z 6 lipca 1681 r. pisany w Jaworo-
wie, NID, TŁ, t. V, k. 3; AGAD, AR, dz. V, t. 21, nr 830).
20 Inwentarz Pałacu Willanowskiego [...] Diebus Septembris 1793 Spisany, s. 95: Gabinet Farfurowy. Suffit gipsowy
z sztukateryją takowąż, miejscami złocony, posadzka z tarcic rysowana, ściany farfurą wykładane, AGAD, Archiwum
Gospodarcze Wilanowskie, Żarz. Muz. nr 166.
21 AGAD, AR, dz. II, nr 60, k. 190.
22 Juliusz STARZYNSKI, Wilanów: dzieje budowy pałacu za Jana III, wyd. II, Warszawa 1976, s. 73.
23 Adam MIŁOBĘDZKI, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980,1.1, s. 404, t. II, s. 421, il. 1291.
24 Anna EKIELSKA-MARDAL, Daleki Wschód w Wilanowie, Warszawa 2008, s. 13, określa wystrój Gabinetu jako
powstały „najprawdopodobniej w czasach króla”.
25 Caroline H. de JONGE, Nederlandse tegels, Amsterdam 1971, s. 128.
26 Gerhard KAUFMANN, Bemalte Wandfliesen, Miinchen 1973, s. 67.
27 Hans van LEMMEN, Delfter Kacheln, Stuttgart 1998, s. 110.
28 Beata FRONTCZAK, Fajanse od XV wieku do 1914 roku w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kra-
ków 2009, s. 125.