DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Zgliński, Marcin: Irena Rolska, Antiquum documentum et novo cedat ritui: Sztuka po Trydencie w archidiakonacie lubelskim w XVII wieku,Wydawnictwo KUL, Lublin 2013
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0581
Recenzje
579
sztuka kościelna Renesansu i Baroku. Tematy i sym-
bole” pod red. Krystyny Moisan-Jabłońskiej47. Nie
ma także prac Hanny Podgórskiej48 i Małgorzaty
Biernackiej49. Dziwi niepomiernie brak jakiegokol-
wiek odniesienia do książki lubelskiej badaczki Li-
dii Kwiatkowskiej-Frejlich o analizie kontrrefor-
macyjnych funkcji sztuki sakralnej na przykładzie
kościoła Brygidek w Lublinie50, a także do wcze-
śniejszej pracy tej autorki, poświęconej w większo-
ści ideowym treściom dekoracji kościoła w Tarło-
wie, czyli w parafii graniczącej bezpośrednio
z archidiakonatem lubelskim51. Pisząc o ikonografii
potrydenckiej warto byłoby też w jakiś sposób od-
nieść się do pracy Marcina Kalecińskiego, która za-
wiera szeroką interpretację regulacji soborowych
i posoborowych w dziedzinie malarstwa religijne-
go52. Oczywiście nie chodzi o to, by poszerzać bi-
bliografię o wszystkie istniejące pozycje w jakiś
sposób zbliżone do wiodącej problematyki, ale sęk
w tym, że wspominane tu rozprawy często odnoszą
się bezpośrednio do dzieł, które są lub winny być
uwzględnione w omawianej pracy, albo też stanowią
dla nich najbliższą analogię lub kontekst w sensie
geograficznym lub typologicznym. Gdyby na przy-
kład Autorka zapoznała się z książką Krystyny Mo-
isan-Jabłońskiej Obraz czyśćca w sztuce polskiego
baroku, to może zainteresowałaby się omówionym
tam malowidłem z lat 1641-1650, istniejącym na
wschodniej ścianie kaplicy Radzików (królewskiej)
fary kazimierskiej, przedstawiającym czyściec i pie-
kło. Ukazano na nim Marię rozdającą z pomocą
aniołów różańce i diabła zaganiającego nahajką
grzeszników do paszczy Lewiatana53. Podobnie
w lubelskim kościele Św. Ducha znajduje się obraz
47 Zwłaszcza: Magdalena PIELAS, Matka Boska Bolesna,
Kraków 2012; Krystyna MOISAN-JABŁOŃSKA, Obra-
zowanie walki dobra ze ziem, Kraków 2002.
48 Hanna PODGÓRSKA, Zmartwychwstanie Chrystusa
w polskiej sztuce nowożytnej, Warszawa 1997.
49 Małgorzata BIERNACKA, Ikonografia publicznej
działalności Chrystusa w polskiej sztuce nowożytnej,
Warszawa 2003.
50 Lidia KWIATKOWSKA-FREJLICH, Funkcje potry-
denckiej sztuki kościelnej: nowożytny wystrój kościoła
Brygidek w Lublinie, Lublin 2009, zob. zwłaszcza s. 39-
69, rozdział „Kościół Brygidek lubelskich a funkcje ko-
ściołów potrydenckich”.
51 Lidia KWIATKOWSKA-FREJLICH, Sztuka w służbie
kontrreformacji, Lublin 1998.
52 Marcin KALECIŃSKI, Muta praedicatio: studia z hi-
storii i recepcji malarstwa włoskiego doby potrydenckiej,
Warszawa 1999.
53 Krystyna MOISAN-JABŁOŃSKA, Obraz czyśćca
w sztuce polskiego baroku. Studium ikonograficzno-iko-
nologiczne, Warszawa 1995, s. 134-137.
Ukrzyżowanie wśród dusz czyścowych, pochodzący
z 2. połowy XVII w., o bardzo złożonym programie
ikonograficznym54. Oba-jakże „potrydenckie” - za-
bytki został przez Autorkę zignorowane. Z kolei
uwzględnienie książki Visio religiosa w polskiej sztu-
ce barokowej Anety Kramiszewskiej wniosłoby in-
formację, iż wizerunek św. Jacka z ołtarza z kościoła
św. Anny w Końskowoli (pędzla Stanisława Szczer-
bica z 1618 r.) stanowi interesujący odwzorowanie
ryciny ze znanego dzieła Icones et miracula sancto-
rum Poloniae z 1605 r. (o czym już było wyżej)55.
Ostatnią wreszcie kwestią jest zupełny brak kwe-
rendy w dostępnych zbiorach ikonograficznych.
Trudno w końcu opierać się tylko na aktualnym stanie
zachowania materiału, gdy od stulecia z okładem do-
kumentuje się zabytki za pomocą fotografii czy po-
miarów56. Już tylko pobieżne poszukiwania w zbio-
rach fotograficznych IS PAN wykazały, że znajduje
się tam cały szereg fotografii dzieł, które umknęły
Autorce (gdyż obecnie nie istnieją lub nie udało się
do nich dotrzeć). Wymienię jedynie kilka. W kaplicy
zamkowej w Lublinie sfotografowano przed 1939 r.
relikt pulpitu (?) z przełomu XVI i XVII w., z przed-
stawieniami Misericordia Domini oraz Archanioła
Gabriela i Marii tworzących grupę Zwiastowania51.
W kościele w Kamionce znajdowały się XVII-wiecz-
ne: feretron (z dekoracjąmałżowinowo-chrząstkową)
oraz lichtarz58, w Piotrawinie - łódka z połowy wieku
XVII (z ornamentem małżowinowym), natomiast
w kościele w Lublinie-Zemborzycach - piaskowco-
wa chrzcielnica z datą 163 059. Odnotowana przez
ks. Wadowskiego w lubelskim kościele Św. Ducha
„dawna płaskorzeźba na drzewie w kształcie małego
ołtarzyka, przedstawiająca wskrzeszenie Piotrawina
54 Ibid, s. 92, ił. 77.
55 Aneta KRAMISZEWSKA, Visio religiosa w polskiej
sztuce barokowej, Lublin 2003, s. 169-170, il. 72-74.
56 Pierwszym bardziej systematycznym działaniem tego
rodzaju na obszarze objętym książką były opisy i widoki
zabytków w Królestwie Polskim Kazimierza Stronczyń-
skiego z lat 1844-1855. Choć w książce reprodukowany
został jeden z widoków (kościół w Czemiernikach), to
pominięto inne (np. widok kościoła w Gołębiu, z ukazaną
pierwotną formą hełmów wież). Edycja współczesna: Ka-
zimierz STRONCZYŃSKI, Widoki zabytków starożytno-
ści w Królestwie Polskiem służące do objaśnienia opisu
tychże starożytności, sporządzonego przez Delegacyę wy-
słaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w la-
tach 1852 i 1853 zebrane. Atlas 6, Gubernia Lubelska:
powiat lubelski, Warszawa 2013.
57Nrneg. 12239.
58Nrneg. 110440, 75785, 110449.
59 Informuje się o jej istnieniu na stronie internetowej pa-
rafii: http://www.psmlublin.pl/historia-parafii/ (dostęp
01.2014).
579
sztuka kościelna Renesansu i Baroku. Tematy i sym-
bole” pod red. Krystyny Moisan-Jabłońskiej47. Nie
ma także prac Hanny Podgórskiej48 i Małgorzaty
Biernackiej49. Dziwi niepomiernie brak jakiegokol-
wiek odniesienia do książki lubelskiej badaczki Li-
dii Kwiatkowskiej-Frejlich o analizie kontrrefor-
macyjnych funkcji sztuki sakralnej na przykładzie
kościoła Brygidek w Lublinie50, a także do wcze-
śniejszej pracy tej autorki, poświęconej w większo-
ści ideowym treściom dekoracji kościoła w Tarło-
wie, czyli w parafii graniczącej bezpośrednio
z archidiakonatem lubelskim51. Pisząc o ikonografii
potrydenckiej warto byłoby też w jakiś sposób od-
nieść się do pracy Marcina Kalecińskiego, która za-
wiera szeroką interpretację regulacji soborowych
i posoborowych w dziedzinie malarstwa religijne-
go52. Oczywiście nie chodzi o to, by poszerzać bi-
bliografię o wszystkie istniejące pozycje w jakiś
sposób zbliżone do wiodącej problematyki, ale sęk
w tym, że wspominane tu rozprawy często odnoszą
się bezpośrednio do dzieł, które są lub winny być
uwzględnione w omawianej pracy, albo też stanowią
dla nich najbliższą analogię lub kontekst w sensie
geograficznym lub typologicznym. Gdyby na przy-
kład Autorka zapoznała się z książką Krystyny Mo-
isan-Jabłońskiej Obraz czyśćca w sztuce polskiego
baroku, to może zainteresowałaby się omówionym
tam malowidłem z lat 1641-1650, istniejącym na
wschodniej ścianie kaplicy Radzików (królewskiej)
fary kazimierskiej, przedstawiającym czyściec i pie-
kło. Ukazano na nim Marię rozdającą z pomocą
aniołów różańce i diabła zaganiającego nahajką
grzeszników do paszczy Lewiatana53. Podobnie
w lubelskim kościele Św. Ducha znajduje się obraz
47 Zwłaszcza: Magdalena PIELAS, Matka Boska Bolesna,
Kraków 2012; Krystyna MOISAN-JABŁOŃSKA, Obra-
zowanie walki dobra ze ziem, Kraków 2002.
48 Hanna PODGÓRSKA, Zmartwychwstanie Chrystusa
w polskiej sztuce nowożytnej, Warszawa 1997.
49 Małgorzata BIERNACKA, Ikonografia publicznej
działalności Chrystusa w polskiej sztuce nowożytnej,
Warszawa 2003.
50 Lidia KWIATKOWSKA-FREJLICH, Funkcje potry-
denckiej sztuki kościelnej: nowożytny wystrój kościoła
Brygidek w Lublinie, Lublin 2009, zob. zwłaszcza s. 39-
69, rozdział „Kościół Brygidek lubelskich a funkcje ko-
ściołów potrydenckich”.
51 Lidia KWIATKOWSKA-FREJLICH, Sztuka w służbie
kontrreformacji, Lublin 1998.
52 Marcin KALECIŃSKI, Muta praedicatio: studia z hi-
storii i recepcji malarstwa włoskiego doby potrydenckiej,
Warszawa 1999.
53 Krystyna MOISAN-JABŁOŃSKA, Obraz czyśćca
w sztuce polskiego baroku. Studium ikonograficzno-iko-
nologiczne, Warszawa 1995, s. 134-137.
Ukrzyżowanie wśród dusz czyścowych, pochodzący
z 2. połowy XVII w., o bardzo złożonym programie
ikonograficznym54. Oba-jakże „potrydenckie” - za-
bytki został przez Autorkę zignorowane. Z kolei
uwzględnienie książki Visio religiosa w polskiej sztu-
ce barokowej Anety Kramiszewskiej wniosłoby in-
formację, iż wizerunek św. Jacka z ołtarza z kościoła
św. Anny w Końskowoli (pędzla Stanisława Szczer-
bica z 1618 r.) stanowi interesujący odwzorowanie
ryciny ze znanego dzieła Icones et miracula sancto-
rum Poloniae z 1605 r. (o czym już było wyżej)55.
Ostatnią wreszcie kwestią jest zupełny brak kwe-
rendy w dostępnych zbiorach ikonograficznych.
Trudno w końcu opierać się tylko na aktualnym stanie
zachowania materiału, gdy od stulecia z okładem do-
kumentuje się zabytki za pomocą fotografii czy po-
miarów56. Już tylko pobieżne poszukiwania w zbio-
rach fotograficznych IS PAN wykazały, że znajduje
się tam cały szereg fotografii dzieł, które umknęły
Autorce (gdyż obecnie nie istnieją lub nie udało się
do nich dotrzeć). Wymienię jedynie kilka. W kaplicy
zamkowej w Lublinie sfotografowano przed 1939 r.
relikt pulpitu (?) z przełomu XVI i XVII w., z przed-
stawieniami Misericordia Domini oraz Archanioła
Gabriela i Marii tworzących grupę Zwiastowania51.
W kościele w Kamionce znajdowały się XVII-wiecz-
ne: feretron (z dekoracjąmałżowinowo-chrząstkową)
oraz lichtarz58, w Piotrawinie - łódka z połowy wieku
XVII (z ornamentem małżowinowym), natomiast
w kościele w Lublinie-Zemborzycach - piaskowco-
wa chrzcielnica z datą 163 059. Odnotowana przez
ks. Wadowskiego w lubelskim kościele Św. Ducha
„dawna płaskorzeźba na drzewie w kształcie małego
ołtarzyka, przedstawiająca wskrzeszenie Piotrawina
54 Ibid, s. 92, ił. 77.
55 Aneta KRAMISZEWSKA, Visio religiosa w polskiej
sztuce barokowej, Lublin 2003, s. 169-170, il. 72-74.
56 Pierwszym bardziej systematycznym działaniem tego
rodzaju na obszarze objętym książką były opisy i widoki
zabytków w Królestwie Polskim Kazimierza Stronczyń-
skiego z lat 1844-1855. Choć w książce reprodukowany
został jeden z widoków (kościół w Czemiernikach), to
pominięto inne (np. widok kościoła w Gołębiu, z ukazaną
pierwotną formą hełmów wież). Edycja współczesna: Ka-
zimierz STRONCZYŃSKI, Widoki zabytków starożytno-
ści w Królestwie Polskiem służące do objaśnienia opisu
tychże starożytności, sporządzonego przez Delegacyę wy-
słaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w la-
tach 1852 i 1853 zebrane. Atlas 6, Gubernia Lubelska:
powiat lubelski, Warszawa 2013.
57Nrneg. 12239.
58Nrneg. 110440, 75785, 110449.
59 Informuje się o jej istnieniu na stronie internetowej pa-
rafii: http://www.psmlublin.pl/historia-parafii/ (dostęp
01.2014).