DOI Artikel:
Sborōnos, Iōannēs N.: Neai ermēneiai anglyphōn ek tou Asklēpieiou tōn Athēnōn
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14658#0081
133
ΝΒΑΙ ΕΡΜΗΝΕΐΑΐ ΑΝΑΓΛΥΦΩΝ ΕΚ ΤΟΤ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟΥ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
134
τισΟείσης την έπισκευήν τοΰ Ασκληπιείου, ή περί
ίεροποιών, ή ότι εικονίζεται ό άρχουν βασιλεύς μετά
του παρεορου αυτού και των τεσσάρων επιμελητών
των μυστηρίων κτλ., υποθέσεων και ύπό άλλων
ΟεωρηΟεισών ώς δλως αστήρικτων, νομίζω ασφαλές
ό'τι το άνάγλυφον ημών εικονίζει σεβισμον εύχα-
ριστήριον των κατά το δεύτερον ήμισυ του Δ' αι-
ώνος δημοσίων ιατρών της πόλεως, υίών διασήμων
ιατρών, εύχαριστούντων κατά τά πάτρια αύπερ
τών σωμάτων ών έκαστος ίάσαντο » τή βοήθεια τών
εύμενών θεών ιατρών και «υπέρ εαυτών», κα'ι δτι
τούτου ένεκεν έτιμήΟησαν διά στεφάνων ύπό της πό-
λεως, στεφάνων ους σύν τω αναγλύφω άναΟέτουσιν
εις τους ευμενείς φανέντας προστάτας αυτών θεούς.
Διά τοΟτο δέ, άν ό καλλιτέχνης γράφων άνω της
κεοαλής τοΟ Ασκληπιού το δυσερμήνευτον γράμ-
μα Ε έσκόπει νά χαρακτηρίση δι' ονόματος ή επι-
θέτου αύτον τον 'Λσκληπιόν, ίσως άπέβλεπεν εις
το έπίΟετον ευμενής. Παράβαλε τούς στίχους του
Αριστοφάνους (Πλούτου 635 κέξ.) ότι Ό τυφλός
Πλούτος: ϊξωμμάτωται και Χελάμττρυνται κόρας,
^Ασκληπιού παιώνος ενμενονς τυχών» 1. Ό έκτος
ικέτης, ο μή στεφανωθείς, βεβαίως δέν είναι ιατρός,
αλλά πρόσωπον στενώς συνδεόμενον προς τούς στε-
φανιυΟέντας ή την περίπτωσιν της στεφανώσεως
αύτών. Ή περί αύτοΰ γνώμη μου είναι ή έξης.
ΈπΙ μεγάλου βάθρου τοΟ τέλους του Δ' αίόύνος
π. Χ , άνακαλυφΟέντος έν τω αύτώ Άσκληπιείω
τών Αθηνών και φέροντος ανάθημα εις την Ύγι-
είαν κα'ι τον Άσκληπιόν, ευρηται ώς άναΟέτου τό
όνομα Αντίφιλος (Βρυσωνίδο Θριάσιος), ού το
όνομα πληρούν τά ελλείποντα γράμματα τοΟ έπί
τοΰ άναγλύφου ήμών άνω της κεφαλής τοΟ έκτου
ίκέτου ονόματος . . . . φΐ.. . δυνατόν ν' άναφέρηται
εΐςτο αύτό πρόσωπον. Ό Αντίφιλος δέ ούτος τοΰ με-
γαλοπρεπούς ήμών άναγλύφου δύναται κάλλιστα
νά ταυτισΟή προς τον κατά το δεύτερον ήμισυ του Δ'
αιώνος δράσαντα και «επί συνέσει στρατηγική και
ανδρεία, διαφέροντα» Άντίφιλον τον έν έ'τει 323
π. Χ. άντικαταστήσαντα τόν προ της Λαμίας πε-
σόντα στρατηγόν ΛεωσΟένη, έπιφανεΐ δέ μάχη νι-
1 "Ιδε Ομως και τα τοΰ Ασκληπιού έπίθετα ενπαις ('Λριστοφ.,
Πλουτ. στι·/. 039, εύκολο; (I. 6. IV, 1260) επήκοος (Αθήναιον
τόμ. 10. σ. 554,0) επίκουρος (0. I. Ο. 6815) χα! κυρίως Έπιδαύ-
ριος: ΤΙπ'ίίηιβΓ, Αβίίίορίοβ έν Ραιι1γ-\νϊ880λνα, Κββί-Εη-
ογο1ορ. ρ. 1679 — ('ηιΊθΐ·, ΕρϊΙΙιβΙ» άβοππη ρ. 5). Τό τε-
λευταΐον ουδόλως άπίθανον να ετέθη έπί τοΰ άναγλύφου ήμών προς
χαρακτηρισμών του έξ Επιδαύρου θεοΰ της ιατρικής παρά τάς έξ
Αττικής ίατρικάς Ελευσίνιας Οεο'τητας.
κήσαντα έν Θεσσαλία τούς Μακεδόνας (Διόδωρου
XVIII, 13, 6 και 15," 7). Κατά τάς τότε περί Λα-
μίαν και θσσαλίαν συχνάς μάχας έτραυματίσθη
μέγα πλήθος τών υπό του Αντιφίλου Αθηναίων
οπλιτών (Διόδωρου ε. ά. κα'ι έν XVIII, 17, 5).
Επειδή δέ γνωρίζομεν ότι κατά τάς εκστρατείας
οί στρατηγοί τών ελληνικών πόλεων έ'φερον μεθ'
εαυτών, τών στρατιωτών ένεκεν, ιατρούς (Ξενο-
φώντος Κύρου παιδεία Α'6,12.) δυνάμεθα νά ύπο-
λάβωμεν ότι οί πέντε ιατροί τοΟ άναγλύφου ήμών
είναι οί τή πρόνοια τοΟ συνετού Αντιφίλου μετά-
σχοντες της έκστρατείας κα'ι έπιμεληθέντες τών
τραυματιών Αθηναίοι δημόσιοι στρατιωτικοί ια-
τροί , ούς τούτου ένεκεν έστεφάνωσε μέν ή πόλις,
ώς ποτε χρυσώ στεφάνω έστεφάνωσε δι' όμοίαν
αίτίαν θεσσαλόν τον υίον τοΰ Ιπποκράτους (Ίπ-
ποκρ. IX, 423), άγει δέ προ τών ιατρών θεών αυ-
τός ό άρχηγος τής έκστρατει^ Αντίφιλος 2. Αύτη
και μόνη ή παρουσία του Αντιφίλου έπί τοΰ άνα-
γλύφου έοήλου αμέσως εις τον Αθήναιον θεατήν
τών έν τω Ασκληπιείω αναθημάτων τίνων υπηρε-
σιών ένεκεν ετυχον στεφάνων παρά τής πόλεως οί
ιατροί ούτοι. Το δέ γεγονός ό'τι μόνον τό όνομα
τοΰ Αντιφίλου αναγράφεται άνευ πατρωνυμικού,
ώς προσώπου πασίγνωστου, ένισχ_ύει την έρμη-
νείαν ήμών ταύτην 3, μεΟ'ής άριστα συμφωνεί και
ό άμέσως μετά τάς μάχας τοΰ 322 π. Χ. χρόνος
τής αναθέσεως τοΰ άναγλύφου, διότι βεβαίως οί
ένταΰΟα ώς ώριμοι άνδρες εικονιζόμενοι υιοί τών
πρό τοΰ μέσου τοΰ τετάρτου αιώνος άκμασάντων
ιατρών ΜνησιΟέου και Διεύχους είχον πάντως την
ήλικίαν ταύτην κα'ι έδρασαν ώς δόκιμοι ιατροί περί
τό 322 π. Χ. 1. Ν. Σβορωνος
1 Ό Λυκούργο: ένομοθέτησεν ιδίους ιατρούς διά τό στράτευμα, οί'-
τινες δέν έλάμβανον μέρος ώς μαχηταί εις τούς πολέμους. Κατά δέ
τον Ξενοφώντα είς έκστοατείαν τών Περσών 399 π. Χ.) είχον διορι-
σθή στρατιωτικοί ίατοοί προς Οεραπείαν τών τραυματιών. Τούς μύ-
ριους συνοίδευον οκτώ ίατοοί, τόν δέ Μέγαν Άλές*ανδρον παρηκολού-
θουν εις τάς έκστρατείας αϋτοΰ πολλοί διάσημοι χειρουργοί. "Ιδε ©.
'Λρεταίου, «Ή νειρουργία παρ' "Ελλησι».'Αθήναι 1864 σ 0, ιδίως
δέ ιοε 8. Κβπιαοΐΐ, Μθ<:1ΐ(51ΐ8 έν α. σελ. 1087. ένθα πάσαι αί πη-
γα'ι και ειδήσεις περί ιών στρατιο>τικών ιατρών.
2 Πλην τών γνωστών παραδειγμάτων άροιβής ιατρών έπιμεληθέν-
των τραυματίας μαχών, ϊδε και τήν έν τω Ασκληπιείο) της Κώ εύ-
ρεΟεϊσαν ύπό τοΰ Κ. ΗβΓΖΟ§ έπιγραφήν (άνέκδοτον νομίζω, ην έν-
θυμούμαι έκ της έν τη ενταύθα Γερμανική άρχαιολ. Σχολή ανακοι-
νώσεως αύτοΰ) τήν περιέλουσαν ψήφισμα η έπιστολήν Κνωσίων και
Γορτυνίων πρός τιμήν τών ιατρών τών Οεραπευσάντιον τους εν πο-
λέμιο τραυματισθέντας.
3 Πρβλ. τό ξηρόν όνομα Μιλτιάδης τοΰ γνοιστοϋ Σιμωνιδείου επι-
γράμματος πρός τιμήν τοΰ μετάσχοντος τής έν ΜαραΟώνι μάχης Πάνος»
ΝΒΑΙ ΕΡΜΗΝΕΐΑΐ ΑΝΑΓΛΥΦΩΝ ΕΚ ΤΟΤ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟΥ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
134
τισΟείσης την έπισκευήν τοΰ Ασκληπιείου, ή περί
ίεροποιών, ή ότι εικονίζεται ό άρχουν βασιλεύς μετά
του παρεορου αυτού και των τεσσάρων επιμελητών
των μυστηρίων κτλ., υποθέσεων και ύπό άλλων
ΟεωρηΟεισών ώς δλως αστήρικτων, νομίζω ασφαλές
ό'τι το άνάγλυφον ημών εικονίζει σεβισμον εύχα-
ριστήριον των κατά το δεύτερον ήμισυ του Δ' αι-
ώνος δημοσίων ιατρών της πόλεως, υίών διασήμων
ιατρών, εύχαριστούντων κατά τά πάτρια αύπερ
τών σωμάτων ών έκαστος ίάσαντο » τή βοήθεια τών
εύμενών θεών ιατρών και «υπέρ εαυτών», κα'ι δτι
τούτου ένεκεν έτιμήΟησαν διά στεφάνων ύπό της πό-
λεως, στεφάνων ους σύν τω αναγλύφω άναΟέτουσιν
εις τους ευμενείς φανέντας προστάτας αυτών θεούς.
Διά τοΟτο δέ, άν ό καλλιτέχνης γράφων άνω της
κεοαλής τοΟ Ασκληπιού το δυσερμήνευτον γράμ-
μα Ε έσκόπει νά χαρακτηρίση δι' ονόματος ή επι-
θέτου αύτον τον 'Λσκληπιόν, ίσως άπέβλεπεν εις
το έπίΟετον ευμενής. Παράβαλε τούς στίχους του
Αριστοφάνους (Πλούτου 635 κέξ.) ότι Ό τυφλός
Πλούτος: ϊξωμμάτωται και Χελάμττρυνται κόρας,
^Ασκληπιού παιώνος ενμενονς τυχών» 1. Ό έκτος
ικέτης, ο μή στεφανωθείς, βεβαίως δέν είναι ιατρός,
αλλά πρόσωπον στενώς συνδεόμενον προς τούς στε-
φανιυΟέντας ή την περίπτωσιν της στεφανώσεως
αύτών. Ή περί αύτοΰ γνώμη μου είναι ή έξης.
ΈπΙ μεγάλου βάθρου τοΟ τέλους του Δ' αίόύνος
π. Χ , άνακαλυφΟέντος έν τω αύτώ Άσκληπιείω
τών Αθηνών και φέροντος ανάθημα εις την Ύγι-
είαν κα'ι τον Άσκληπιόν, ευρηται ώς άναΟέτου τό
όνομα Αντίφιλος (Βρυσωνίδο Θριάσιος), ού το
όνομα πληρούν τά ελλείποντα γράμματα τοΟ έπί
τοΰ άναγλύφου ήμών άνω της κεφαλής τοΟ έκτου
ίκέτου ονόματος . . . . φΐ.. . δυνατόν ν' άναφέρηται
εΐςτο αύτό πρόσωπον. Ό Αντίφιλος δέ ούτος τοΰ με-
γαλοπρεπούς ήμών άναγλύφου δύναται κάλλιστα
νά ταυτισΟή προς τον κατά το δεύτερον ήμισυ του Δ'
αιώνος δράσαντα και «επί συνέσει στρατηγική και
ανδρεία, διαφέροντα» Άντίφιλον τον έν έ'τει 323
π. Χ. άντικαταστήσαντα τόν προ της Λαμίας πε-
σόντα στρατηγόν ΛεωσΟένη, έπιφανεΐ δέ μάχη νι-
1 "Ιδε Ομως και τα τοΰ Ασκληπιού έπίθετα ενπαις ('Λριστοφ.,
Πλουτ. στι·/. 039, εύκολο; (I. 6. IV, 1260) επήκοος (Αθήναιον
τόμ. 10. σ. 554,0) επίκουρος (0. I. Ο. 6815) χα! κυρίως Έπιδαύ-
ριος: ΤΙπ'ίίηιβΓ, Αβίίίορίοβ έν Ραιι1γ-\νϊ880λνα, Κββί-Εη-
ογο1ορ. ρ. 1679 — ('ηιΊθΐ·, ΕρϊΙΙιβΙ» άβοππη ρ. 5). Τό τε-
λευταΐον ουδόλως άπίθανον να ετέθη έπί τοΰ άναγλύφου ήμών προς
χαρακτηρισμών του έξ Επιδαύρου θεοΰ της ιατρικής παρά τάς έξ
Αττικής ίατρικάς Ελευσίνιας Οεο'τητας.
κήσαντα έν Θεσσαλία τούς Μακεδόνας (Διόδωρου
XVIII, 13, 6 και 15," 7). Κατά τάς τότε περί Λα-
μίαν και θσσαλίαν συχνάς μάχας έτραυματίσθη
μέγα πλήθος τών υπό του Αντιφίλου Αθηναίων
οπλιτών (Διόδωρου ε. ά. κα'ι έν XVIII, 17, 5).
Επειδή δέ γνωρίζομεν ότι κατά τάς εκστρατείας
οί στρατηγοί τών ελληνικών πόλεων έ'φερον μεθ'
εαυτών, τών στρατιωτών ένεκεν, ιατρούς (Ξενο-
φώντος Κύρου παιδεία Α'6,12.) δυνάμεθα νά ύπο-
λάβωμεν ότι οί πέντε ιατροί τοΟ άναγλύφου ήμών
είναι οί τή πρόνοια τοΟ συνετού Αντιφίλου μετά-
σχοντες της έκστρατείας κα'ι έπιμεληθέντες τών
τραυματιών Αθηναίοι δημόσιοι στρατιωτικοί ια-
τροί , ούς τούτου ένεκεν έστεφάνωσε μέν ή πόλις,
ώς ποτε χρυσώ στεφάνω έστεφάνωσε δι' όμοίαν
αίτίαν θεσσαλόν τον υίον τοΰ Ιπποκράτους (Ίπ-
ποκρ. IX, 423), άγει δέ προ τών ιατρών θεών αυ-
τός ό άρχηγος τής έκστρατει^ Αντίφιλος 2. Αύτη
και μόνη ή παρουσία του Αντιφίλου έπί τοΰ άνα-
γλύφου έοήλου αμέσως εις τον Αθήναιον θεατήν
τών έν τω Ασκληπιείω αναθημάτων τίνων υπηρε-
σιών ένεκεν ετυχον στεφάνων παρά τής πόλεως οί
ιατροί ούτοι. Το δέ γεγονός ό'τι μόνον τό όνομα
τοΰ Αντιφίλου αναγράφεται άνευ πατρωνυμικού,
ώς προσώπου πασίγνωστου, ένισχ_ύει την έρμη-
νείαν ήμών ταύτην 3, μεΟ'ής άριστα συμφωνεί και
ό άμέσως μετά τάς μάχας τοΰ 322 π. Χ. χρόνος
τής αναθέσεως τοΰ άναγλύφου, διότι βεβαίως οί
ένταΰΟα ώς ώριμοι άνδρες εικονιζόμενοι υιοί τών
πρό τοΰ μέσου τοΰ τετάρτου αιώνος άκμασάντων
ιατρών ΜνησιΟέου και Διεύχους είχον πάντως την
ήλικίαν ταύτην κα'ι έδρασαν ώς δόκιμοι ιατροί περί
τό 322 π. Χ. 1. Ν. Σβορωνος
1 Ό Λυκούργο: ένομοθέτησεν ιδίους ιατρούς διά τό στράτευμα, οί'-
τινες δέν έλάμβανον μέρος ώς μαχηταί εις τούς πολέμους. Κατά δέ
τον Ξενοφώντα είς έκστοατείαν τών Περσών 399 π. Χ.) είχον διορι-
σθή στρατιωτικοί ίατοοί προς Οεραπείαν τών τραυματιών. Τούς μύ-
ριους συνοίδευον οκτώ ίατοοί, τόν δέ Μέγαν Άλές*ανδρον παρηκολού-
θουν εις τάς έκστρατείας αϋτοΰ πολλοί διάσημοι χειρουργοί. "Ιδε ©.
'Λρεταίου, «Ή νειρουργία παρ' "Ελλησι».'Αθήναι 1864 σ 0, ιδίως
δέ ιοε 8. Κβπιαοΐΐ, Μθ<:1ΐ(51ΐ8 έν α. σελ. 1087. ένθα πάσαι αί πη-
γα'ι και ειδήσεις περί ιών στρατιο>τικών ιατρών.
2 Πλην τών γνωστών παραδειγμάτων άροιβής ιατρών έπιμεληθέν-
των τραυματίας μαχών, ϊδε και τήν έν τω Ασκληπιείο) της Κώ εύ-
ρεΟεϊσαν ύπό τοΰ Κ. ΗβΓΖΟ§ έπιγραφήν (άνέκδοτον νομίζω, ην έν-
θυμούμαι έκ της έν τη ενταύθα Γερμανική άρχαιολ. Σχολή ανακοι-
νώσεως αύτοΰ) τήν περιέλουσαν ψήφισμα η έπιστολήν Κνωσίων και
Γορτυνίων πρός τιμήν τών ιατρών τών Οεραπευσάντιον τους εν πο-
λέμιο τραυματισθέντας.
3 Πρβλ. τό ξηρόν όνομα Μιλτιάδης τοΰ γνοιστοϋ Σιμωνιδείου επι-
γράμματος πρός τιμήν τοΰ μετάσχοντος τής έν ΜαραΟώνι μάχης Πάνος»