DOI Artikel:
Jamróz, Józef Stanisław: Kościół parafialny w Goźlicach: Ze studiów nad architekturą romańską w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0013
Folia Historiae Artium, T. XIII (1977)
JÓZEF STANISŁAW JAMROZ
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY W GOŹLICACH
Ze studiów nad architekturą romańską w Polsce 1
I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE
Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia N. P.
Marii (ryc. 1) bywał uwzględniany w literaturze
naukowej. Zajmowała się nim Kazimiera Fur-
mankiewiczówna w swej pracy o romańskiej
rzeźbie Matki Boskiej (Vierge en Majeste)2 oraz
w rozprawie poświęconej rekonstrukcji portalu
na podstawie zachowanej głowicy3. Wspomniał
o tym kościele, w związku z jego spaleniem
w r. 19154, także Tadeusz Szydłowski, pisząc
o badaniach przeprowadzonych po pierwszej woj-
nie światowej przez ówczesnego konserwatora
Stanisława Chrościechowskiego, który wspólnie
z architektem Stanisławem Karpowiczem odsło-
nił pewne partie ciosowych murów nawy i odna-
lazł widoczne wewnątrz okienka romańskie w
liczbie sześciu. Dwa z nich znajdowały się niżej
od reszty, bo pozostawały w związku ze zburzoną
1 Por. streszczenie referatu: Sprawozdania z czyn-
ności i posiedzeń PAU, XLIX, 1948, nr 2, s. 74.
2K. Furmankiewiczówna, Rzeźby romańskie
z Goźlic (Prace KHS, IV, 1930, s. XIX).
3K. Furmankiewiczówna, Kościół w Goźli-
cach, próba rekonstrukcji portalu (Kurier Literacko-Nau-
kowy z 11 lipca 1927).
4 T. Szydłowski, Ruiny Polski, Kraków 1919,
s. 27.
5 T. Szydłowski, Pomniki architektury epoki
piastowskiej we województwach krakowskim i kieleckim,
Kraków 1928, s. 83.
6 W. Kieszkowski, Uwagi na marginesie pracy
dr Krystyny Sinko: Santi Gucci Fiorentino i jego szkoła,
Kraków 1933. — Wreszcie w ostatnich czasach o kościele
w Goźlicach wspominali: J. Rawski, Wykazy święto-
pietrza i dziesięciny papieskiej a najstarsze parafie w
archidziekanacie sandomierskim (Nasza Przeszłość, XIII,
1961, s. 43, 57—59, 61—66); J. Z. Łoziński i T. Przyp-
kowski, Powiat sandomierski (Katalog Zabytków Sztu-
emporą5; wspomniał też o kościele Witold Kie-
szkowski w pracy o renesansowym pomniku nie-
znanego rycerza, znajdującym się we wnętrzu bu-
dowli 6.
Wieś Goźlice leży w odległości 7 km od Kli-
montowa w ziemi sandomierskiej. Kościół zaj-
muje we wsi centralne miejsce na wzniesieniu
stanowiącym dawny cmentarz, otoczony lipami
i murem. Z boku od strony zachodniej wznosi
się przy tym murze drewniana dzwonnica, a od
strony wschodniej plebania z zabudowaniami
gospodarczymi. Na zewnątrz muru cmentarnego
biegnie droga kołowa, łącząca się od strony
zachodniej z drogą idącą przez wieś.
Kościół, obecnie parafialny, był dawniej praw-
dopodobnie grodowym. Jest to budynek kamien-
ny, częściowo tynkowany, orientowany, jedno-
nawowy, z prezbiterium zamkniętym wielobo-
cznie, z kaplicami (przebudowany w okresie od
w XIV do XVII, ryc. 4).
ki w Polsce, 1962, III, z. 11, s. 4—6, il. 6); Z. Swiechow-
s k i, Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków
(Źródła do historii kultury materialnej), Wrocław 1963,
s. 51—53, il. 79—84; Dzieje budownictwa w Polsce według
Oskara Sosnowskiego, t. I, do połowy XIII wieku, w
oprać. Z. ^wiechowskiego i J. Zachwatowi-
cza, Warszawa 1964, s. 157, il. 168; J. Zachwato-
wicz, Architektura [w:] Sztuka polska przedromańska
i romańska do schyłku XIII wieku, Warszawa 1971, s. 160;
M. Walicki, Dekoracje architektury i jej wystrój pla-
styczny, tamże, s. 200; M. Pietrusińska, Katalog
i bibliografia zabytków, tamże, s. 694; A. Tomaszew-
ski, Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na
obszarze Polski i Węgier (Studia z historii sztuki, XIX),
Wrocław 1974, s. 155, 158—161, 174, 179. W pracy tej opar-
tej na materiałach, dostarczonych mu przez autora ni-
niejszego opracowania, Tomaszewski wysunął tezę, że od
zachodu kościół był poprzedzony wieżą, lecz autor ni-
niejszego studium nie sądzi, by przytoczone argumenty
miały charakter rozstrzygający. — A. Żaki, Archeolo-
5
JÓZEF STANISŁAW JAMROZ
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY W GOŹLICACH
Ze studiów nad architekturą romańską w Polsce 1
I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE
Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia N. P.
Marii (ryc. 1) bywał uwzględniany w literaturze
naukowej. Zajmowała się nim Kazimiera Fur-
mankiewiczówna w swej pracy o romańskiej
rzeźbie Matki Boskiej (Vierge en Majeste)2 oraz
w rozprawie poświęconej rekonstrukcji portalu
na podstawie zachowanej głowicy3. Wspomniał
o tym kościele, w związku z jego spaleniem
w r. 19154, także Tadeusz Szydłowski, pisząc
o badaniach przeprowadzonych po pierwszej woj-
nie światowej przez ówczesnego konserwatora
Stanisława Chrościechowskiego, który wspólnie
z architektem Stanisławem Karpowiczem odsło-
nił pewne partie ciosowych murów nawy i odna-
lazł widoczne wewnątrz okienka romańskie w
liczbie sześciu. Dwa z nich znajdowały się niżej
od reszty, bo pozostawały w związku ze zburzoną
1 Por. streszczenie referatu: Sprawozdania z czyn-
ności i posiedzeń PAU, XLIX, 1948, nr 2, s. 74.
2K. Furmankiewiczówna, Rzeźby romańskie
z Goźlic (Prace KHS, IV, 1930, s. XIX).
3K. Furmankiewiczówna, Kościół w Goźli-
cach, próba rekonstrukcji portalu (Kurier Literacko-Nau-
kowy z 11 lipca 1927).
4 T. Szydłowski, Ruiny Polski, Kraków 1919,
s. 27.
5 T. Szydłowski, Pomniki architektury epoki
piastowskiej we województwach krakowskim i kieleckim,
Kraków 1928, s. 83.
6 W. Kieszkowski, Uwagi na marginesie pracy
dr Krystyny Sinko: Santi Gucci Fiorentino i jego szkoła,
Kraków 1933. — Wreszcie w ostatnich czasach o kościele
w Goźlicach wspominali: J. Rawski, Wykazy święto-
pietrza i dziesięciny papieskiej a najstarsze parafie w
archidziekanacie sandomierskim (Nasza Przeszłość, XIII,
1961, s. 43, 57—59, 61—66); J. Z. Łoziński i T. Przyp-
kowski, Powiat sandomierski (Katalog Zabytków Sztu-
emporą5; wspomniał też o kościele Witold Kie-
szkowski w pracy o renesansowym pomniku nie-
znanego rycerza, znajdującym się we wnętrzu bu-
dowli 6.
Wieś Goźlice leży w odległości 7 km od Kli-
montowa w ziemi sandomierskiej. Kościół zaj-
muje we wsi centralne miejsce na wzniesieniu
stanowiącym dawny cmentarz, otoczony lipami
i murem. Z boku od strony zachodniej wznosi
się przy tym murze drewniana dzwonnica, a od
strony wschodniej plebania z zabudowaniami
gospodarczymi. Na zewnątrz muru cmentarnego
biegnie droga kołowa, łącząca się od strony
zachodniej z drogą idącą przez wieś.
Kościół, obecnie parafialny, był dawniej praw-
dopodobnie grodowym. Jest to budynek kamien-
ny, częściowo tynkowany, orientowany, jedno-
nawowy, z prezbiterium zamkniętym wielobo-
cznie, z kaplicami (przebudowany w okresie od
w XIV do XVII, ryc. 4).
ki w Polsce, 1962, III, z. 11, s. 4—6, il. 6); Z. Swiechow-
s k i, Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków
(Źródła do historii kultury materialnej), Wrocław 1963,
s. 51—53, il. 79—84; Dzieje budownictwa w Polsce według
Oskara Sosnowskiego, t. I, do połowy XIII wieku, w
oprać. Z. ^wiechowskiego i J. Zachwatowi-
cza, Warszawa 1964, s. 157, il. 168; J. Zachwato-
wicz, Architektura [w:] Sztuka polska przedromańska
i romańska do schyłku XIII wieku, Warszawa 1971, s. 160;
M. Walicki, Dekoracje architektury i jej wystrój pla-
styczny, tamże, s. 200; M. Pietrusińska, Katalog
i bibliografia zabytków, tamże, s. 694; A. Tomaszew-
ski, Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na
obszarze Polski i Węgier (Studia z historii sztuki, XIX),
Wrocław 1974, s. 155, 158—161, 174, 179. W pracy tej opar-
tej na materiałach, dostarczonych mu przez autora ni-
niejszego opracowania, Tomaszewski wysunął tezę, że od
zachodu kościół był poprzedzony wieżą, lecz autor ni-
niejszego studium nie sądzi, by przytoczone argumenty
miały charakter rozstrzygający. — A. Żaki, Archeolo-
5