DOI Artikel:
Jamróz, Józef Stanisław: Kościół parafialny w Goźlicach: Ze studiów nad architekturą romańską w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0019
nami prostokątnymi zamkniętymi półkolem, z jed-
nym okienkiem okrągłym szczelinowym i lizeną,
dołem wtopioną w mur kaplicy (ryc. 2 i 3). Gzyms
o pięknym profilu, składającym się ze stopnia za-
kończonego śmigą, z wałka i silnie wklęsłego
żłobka obiega całą długość elewacji (przerwany
tylko dużym, nowym oknem prostokątnym), zała-
mując się na środkowej lizenie. Gzyms ten na od-
cinku ściany w miejscu dwóch okienek i otworu
okrągłego aż do lizeny został podwyższony o pły-
tkę zakończoną śmigą. Z kolei załamuje się on
na narożniku południowo-wschodnim nawy i ude-
rza w ścianę prezbiterium. Ściana północna nawy
na odcinku biegnącym od okna empory w stronę
zachodnią posiada wyskok muru wynoszący 23 cm
(większy od wyskoku lizeny o wymiarze 19 cm),
przerwany górą prostokątnym oknem. Ścianę tę
opasuje wspomniany gzyms główny, składający
się ze stopnia i wałka pod nim. Gzyms ten za-
chodzi jeszcze na wschodnią ścianę nawy. Cokół,
składający się z wałka, dwóch stopni i śmigi uzu-
pełnia elewację i załamuje się na lizenie oraz na
wzmiankowanym wyskoku ściany. Pomiar wy-
krył, że poziom cokołu w części zachodniej ścia-
ny północnej jest wyższy o 37 cm od poziomu co-
kołu zachowanego we fragmencie w narożniku
nawy przy prezbiterium (ryc. 11 i 12). Dodać trze-
ba, że cios ukazujący to załamanie profilu cokołu
znaleziony został jako leżący luźno na cmentarzu
kościelnym.
Otynkowaną ścianę południową przysłania
znacznie kaplica (ryc. 1) sięgająca do wysokości
gzymsu głównego z wyjątkiem narożnika nawy
przy prezbiterium, odsłoniętego spod tynków w
czasie pierwszej renowacji. Sama kaplica od ze-
wnątrz nie posiada cech szczególnych, naroża mu-
rów zostały podparte szkarpami narożnymi, ścia-
nę południową przerywa jedno okno zamknięte
półkoliście. W narożniku kaplicy i muru nawy
po stronie zachodniej odnalazł się fragment co-
kołu romańskiego ze śladami po zniszczonym
częściowo profilu. Mur nawy na przestrzeni od
naroża kaplicy w stronę zachodnią został przer-
wany dużym półkoliście zamkniętym oknem.
W wyniku wypalenia dachu nad zakrystią od-
słonił się od strony północnej na całej swej dłu-
gości mur dawnego romańskiego prezbiterium
z okienkiem (ryc. 3) odciętym szczeliną od muru
gotyckiego prezbiterium. Wysokość tego romań-
skiego muru jest niższa od muru nawy o około
40 cm. Długość muru prezbiterium romańskiego
wynosi 3,86 m, grubość muru mierzona w oknie
pod kierownictwem autora wykonane przez inż. arch.
Mariana Piątka; uzupełnione jeszcze w trakcie badań
90 cm, narożnik ściany nie posiada lizeny. Zna-
mienny szczegół dał się odnaleźć w narożniku
północno-zachodnim. Gzyms prezbiterium uderza-
jąc w ścianę wschodnią nawy natrafia profilem
wałka na odsadzkę muru nawy, zakończoną ukoś-
ną śmigą. Dowodzi to, że mur szczytu wschodnie-
go nawy (obecny, późniejszy, pochodzi z okresu
gotyckiego) był cofnięty w głąb w stosunku do
dolnego lica ściany. Ściana południowa prezbi-
terium zachowała okno gotyckie i fragmentarycz-
nie odsłonięty wątek romański. Dalszą partię tej
ściany prezbiterium cechuje charakter gotycki,
a okna od południa zamyka ostrołuk. Gzyms głów-
ny powtarza profil romańskiego gzymsu nawy,
cokół zaś tylko górną część tego cokołu, tj. wałek
bez stopnia ze śmigą. Duża nieregularność zało-
żenia murów w części poligonalnej (ryc. 4) wska-
zuje na fakt, że budowniczy miał trudności w
realizacji swego planu. Na ścianie wschodniej
prezbiterium zachowała się nieduża płaskorzeźba
z herbem (Świnka) Denhoffów, właścicieli Goźlic
w w. XVII. Mur zakrywający dach pulpitowy
zakrystii wieńczy grzebień attyki ze sterczynami.
Wnętrze przedstawia się dość niejasno w wy-
niku przeróbek. W ścianie północnej nawy widać
jednak górą dwa okna o wymiarze w świetle
0,28 X 1,24 m rozszerzające się swym rozglifie-
niem na zewnątrz i do wnętrza, przykryte nad-
prożami z jednego ciosowego bloku z wyrobionym
w nim półkolem (ryc. 3, 11, 12). Okna empory zy-
skały charakter strzelnicy o wymiarze w świetle
0,10 X 1,10 m. Ślady łuku po zburzonym sklepie-
niu przyziemia empory rysują się wyraźnie na
ścianie. Średnica tegoż łuku wynosi 2,45 m przy
wysokości od posadzki 4,90 m. Obserwacja tej
partii wskazuje, że ciosy w ścianie pod sklepie-
niem empory zostały przycięte za linią łuku, co
dowodzi, iż równocześnie z wyprowadzeniem mu-
rów magistralnych wykonano sklepienie empory.
Bok łuku po zburzonej emporze zamyka sobą
pierwotną nawę romańską. Po stronie wschod-
niej łuku zachował się na ścianie ślad po wybu-
rzonym pilastrze przyściennym empory (szero-
kości 0,73 m). Ślady pilastra odpowiadają dokład-
nie położeniu lizeny (ryc. 11), znajdującej się po
stronie zewnętrznej muru. Na tejże ścianie wy-
stępuje pionowa odsadzka, która oddziela oba gór-
ne okna (ryc. 8), łącząc się z poziomą odsadzką
zachowaną na wysokości 3,60 m od posadzki.
W ten sposób w środkowej górnej partii ściany
utworzyła się prostokątna wnęka cofnięta o 15 cm
w stosunku do lica wewnętrznego muru. Dolne
autora znajdują się u zleceniodawcy, tj. Archiwum Cen-
tralnego Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków (CZM
i OZ).
11
nym okienkiem okrągłym szczelinowym i lizeną,
dołem wtopioną w mur kaplicy (ryc. 2 i 3). Gzyms
o pięknym profilu, składającym się ze stopnia za-
kończonego śmigą, z wałka i silnie wklęsłego
żłobka obiega całą długość elewacji (przerwany
tylko dużym, nowym oknem prostokątnym), zała-
mując się na środkowej lizenie. Gzyms ten na od-
cinku ściany w miejscu dwóch okienek i otworu
okrągłego aż do lizeny został podwyższony o pły-
tkę zakończoną śmigą. Z kolei załamuje się on
na narożniku południowo-wschodnim nawy i ude-
rza w ścianę prezbiterium. Ściana północna nawy
na odcinku biegnącym od okna empory w stronę
zachodnią posiada wyskok muru wynoszący 23 cm
(większy od wyskoku lizeny o wymiarze 19 cm),
przerwany górą prostokątnym oknem. Ścianę tę
opasuje wspomniany gzyms główny, składający
się ze stopnia i wałka pod nim. Gzyms ten za-
chodzi jeszcze na wschodnią ścianę nawy. Cokół,
składający się z wałka, dwóch stopni i śmigi uzu-
pełnia elewację i załamuje się na lizenie oraz na
wzmiankowanym wyskoku ściany. Pomiar wy-
krył, że poziom cokołu w części zachodniej ścia-
ny północnej jest wyższy o 37 cm od poziomu co-
kołu zachowanego we fragmencie w narożniku
nawy przy prezbiterium (ryc. 11 i 12). Dodać trze-
ba, że cios ukazujący to załamanie profilu cokołu
znaleziony został jako leżący luźno na cmentarzu
kościelnym.
Otynkowaną ścianę południową przysłania
znacznie kaplica (ryc. 1) sięgająca do wysokości
gzymsu głównego z wyjątkiem narożnika nawy
przy prezbiterium, odsłoniętego spod tynków w
czasie pierwszej renowacji. Sama kaplica od ze-
wnątrz nie posiada cech szczególnych, naroża mu-
rów zostały podparte szkarpami narożnymi, ścia-
nę południową przerywa jedno okno zamknięte
półkoliście. W narożniku kaplicy i muru nawy
po stronie zachodniej odnalazł się fragment co-
kołu romańskiego ze śladami po zniszczonym
częściowo profilu. Mur nawy na przestrzeni od
naroża kaplicy w stronę zachodnią został przer-
wany dużym półkoliście zamkniętym oknem.
W wyniku wypalenia dachu nad zakrystią od-
słonił się od strony północnej na całej swej dłu-
gości mur dawnego romańskiego prezbiterium
z okienkiem (ryc. 3) odciętym szczeliną od muru
gotyckiego prezbiterium. Wysokość tego romań-
skiego muru jest niższa od muru nawy o około
40 cm. Długość muru prezbiterium romańskiego
wynosi 3,86 m, grubość muru mierzona w oknie
pod kierownictwem autora wykonane przez inż. arch.
Mariana Piątka; uzupełnione jeszcze w trakcie badań
90 cm, narożnik ściany nie posiada lizeny. Zna-
mienny szczegół dał się odnaleźć w narożniku
północno-zachodnim. Gzyms prezbiterium uderza-
jąc w ścianę wschodnią nawy natrafia profilem
wałka na odsadzkę muru nawy, zakończoną ukoś-
ną śmigą. Dowodzi to, że mur szczytu wschodnie-
go nawy (obecny, późniejszy, pochodzi z okresu
gotyckiego) był cofnięty w głąb w stosunku do
dolnego lica ściany. Ściana południowa prezbi-
terium zachowała okno gotyckie i fragmentarycz-
nie odsłonięty wątek romański. Dalszą partię tej
ściany prezbiterium cechuje charakter gotycki,
a okna od południa zamyka ostrołuk. Gzyms głów-
ny powtarza profil romańskiego gzymsu nawy,
cokół zaś tylko górną część tego cokołu, tj. wałek
bez stopnia ze śmigą. Duża nieregularność zało-
żenia murów w części poligonalnej (ryc. 4) wska-
zuje na fakt, że budowniczy miał trudności w
realizacji swego planu. Na ścianie wschodniej
prezbiterium zachowała się nieduża płaskorzeźba
z herbem (Świnka) Denhoffów, właścicieli Goźlic
w w. XVII. Mur zakrywający dach pulpitowy
zakrystii wieńczy grzebień attyki ze sterczynami.
Wnętrze przedstawia się dość niejasno w wy-
niku przeróbek. W ścianie północnej nawy widać
jednak górą dwa okna o wymiarze w świetle
0,28 X 1,24 m rozszerzające się swym rozglifie-
niem na zewnątrz i do wnętrza, przykryte nad-
prożami z jednego ciosowego bloku z wyrobionym
w nim półkolem (ryc. 3, 11, 12). Okna empory zy-
skały charakter strzelnicy o wymiarze w świetle
0,10 X 1,10 m. Ślady łuku po zburzonym sklepie-
niu przyziemia empory rysują się wyraźnie na
ścianie. Średnica tegoż łuku wynosi 2,45 m przy
wysokości od posadzki 4,90 m. Obserwacja tej
partii wskazuje, że ciosy w ścianie pod sklepie-
niem empory zostały przycięte za linią łuku, co
dowodzi, iż równocześnie z wyprowadzeniem mu-
rów magistralnych wykonano sklepienie empory.
Bok łuku po zburzonej emporze zamyka sobą
pierwotną nawę romańską. Po stronie wschod-
niej łuku zachował się na ścianie ślad po wybu-
rzonym pilastrze przyściennym empory (szero-
kości 0,73 m). Ślady pilastra odpowiadają dokład-
nie położeniu lizeny (ryc. 11), znajdującej się po
stronie zewnętrznej muru. Na tejże ścianie wy-
stępuje pionowa odsadzka, która oddziela oba gór-
ne okna (ryc. 8), łącząc się z poziomą odsadzką
zachowaną na wysokości 3,60 m od posadzki.
W ten sposób w środkowej górnej partii ściany
utworzyła się prostokątna wnęka cofnięta o 15 cm
w stosunku do lica wewnętrznego muru. Dolne
autora znajdują się u zleceniodawcy, tj. Archiwum Cen-
tralnego Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków (CZM
i OZ).
11