DOI article:
Jamróz, Józef Stanisław: Kościół parafialny w Goźlicach: Ze studiów nad architekturą romańską w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0021
kryły tuż pod posadzką narożnik muru od strony
północnej oraz w murach krypty grobowej drugi
narożnik od strony południowej. Siadów apsydy
nie znaleziono26. O południowej ścianie kościoła
informuje per analogiam zachowana w całości
ściana północna. Z badań murów południowych
trzeba było bowiem zrezygnować. Zresztą romań-
skie okno tej ściany zostało niezawodnie zniszczo-
ne wskutek wprowadzenia okna gotyckiego. Rów-
nież nie można było znaleźć w murach sklepienia
z epoki romańskiej, gdyż mogło je zakryć istnie-
jące sklepienie gotyckie.
Kiedy zabrano się do badań nawy, sprawa wy-
dawała się początkowo dość prosta. Ściana czoło-
wa dawnej nawy romańskiej powinna zamykać
sobą powierzchnię w miejscu widocznych na mu-
rze śladów po sklepieniu empory; do tego muru
winna nawiązywać wieża, jeśli w ogóle istniała.
Trudność w przyjęciu tej hipotezy stanowił mur
od strony północnej, złożony z wtórnie użytych
elementów romańskich (w. XVII), występujący
poza bezspornie przyjętą długością dla nawy ro-
mańskiej, a sięgający aż do pilastra narożnego
obecnej fasady zachodniej. Także i mur obecnej
fasady zachodniej zawierał w partii dolnej budu-
lec romański. Szczególnie interesującą okazała się
właśnie wymieniona wyżej północna ściana na
przestrzeni od wyskoku elewacji w miejscu wy-
burzonego dużego okna do lizeny narożnej fasady
głównej. Na tym odcinku ściany występuje cokół
romański, mieści się pas gzymsu podokiennego
i wyższa część ze śmigą kryjącą odsadzkę. Odsa-
dzka ta okazała się zupełnie nowym elementem,
nie występującym na bezspornych murach ro-
mańskich. Należało więc ustalić, czy mur ten jest
romański (mur od strony południowej, poza empo-
rą został wzniesiony z kamienia nieregularnego),
bo wówczas mógłby należeć jeszcze do nawy,
ewentualnie do wieży, która w tym wypadku sta-
łaby z boku kościoła, czego przykłady znaleźć
można w Czechach, np. w kościele romańskim
w Nechvalicach27 lub kościele cmentarnym z w.
XII w Milevsku2S. Znalezienie wieży rozstrzy-
gnęłoby sprawę wejścia na emporę i schodów
prowadzących do niej. Przeprowadzone wykopy
wewnątrz nawy, w miejscu kończącej się empory,
wykryły po jednej i drugiej stronie fundament
przeznaczony pod poprzeczny mur frontowy. Zna-
lazł on się na głębokości 1,85 m od posadzki, osa-
26 Furmankiewiczówna, Rzeźby romańskie
z Goźlic (Prace KHS, IV, s. XIX) wysunęła przypuszcze-
nie, że prezbiterium było zakończone apsydą półkolistą,
której badania autora nie potwierdziły.
27 A. Podlacha a Ed. S i 111 e r, Politicky okres
6. Baza romańska z górnej kondygnacji empory (fot.
autor)
dzony na lessie, lecz tylko we fragmentach za-
chowanych przy ścianach. Fundament ten, o sze-
rokości stopy 1,65, ułożony jest z nierównych ka-
mieni na wapnie. W licu wewnętrznym funda-
ment powyższy zgadza się w pionie z linią nasady
sklepienia empory; nie posiadał więc odsadzki, po-
dobnie jak mury boczne nawy, które mają tylko
odsadzkę zewnętrzną. Przerwanie fundamentu
pośrodku, zapewne dla uzyskania materiału bu-
dowlanego, nie wyklucza wprawdzie możliwości
osadzenia na jego osi wieży, jednakże nie dostar-
cza też dostatecznych dowodów jej istnienia.
Zbadanie szczegółowe fragmentu ściany pół-
nocnej wykryło, że w ścianie tej przedłużonej
w w. XVII (z użyciem pierwotnych ciosów po-
chodzących z rozbiórki romańskiej ściany zachod-
niej), w miejscu załamania się muru pod nowym
prostokątnym oknem, narożny profil cokołu w
części górnej o długości 33 cm i następnego co-
kołu o długości 98 cm pozostały nienaruszone;
dalszy profil cokołu został przerwany, wypełnio-
ny cegłą i podniesiony w stosunku do poprzed-
niego o 1,5 cm. Również cios ułożony w przebu-
dowanej ścianie różni się techniką układu od mu-
rów romańskich, fugi są grubsze, a kamień mniej
starannie dopasowany. Strona wewnętrzna tego
muru odsłania spod tynków cios tylko w dolnej
partii, górą zaś nieregularny kamień. W północ-
no-zachodnim narożu muru znalazł się w fun-
damencie fragment cokołu ze stopniem i śmigą,
który należał do narożnej lizeny muru romań-
skiego. Zachowała się więc tutaj wyraźna partia
muru z materiału romańskiego, użytego w licu
sedlcansky (Soupis pamatek historyckych a umeleckych
w kralostvi ceskóm, III, Praha 1898, s. 58, ił. 60).
28 A. Podlacha a E. Sittler, Soupis pamatek
historyckych a umeleckych v politickem okresu milev-
skem (tamże, V, Praha 1898, s. 107, il. 146, 147).
13
północnej oraz w murach krypty grobowej drugi
narożnik od strony południowej. Siadów apsydy
nie znaleziono26. O południowej ścianie kościoła
informuje per analogiam zachowana w całości
ściana północna. Z badań murów południowych
trzeba było bowiem zrezygnować. Zresztą romań-
skie okno tej ściany zostało niezawodnie zniszczo-
ne wskutek wprowadzenia okna gotyckiego. Rów-
nież nie można było znaleźć w murach sklepienia
z epoki romańskiej, gdyż mogło je zakryć istnie-
jące sklepienie gotyckie.
Kiedy zabrano się do badań nawy, sprawa wy-
dawała się początkowo dość prosta. Ściana czoło-
wa dawnej nawy romańskiej powinna zamykać
sobą powierzchnię w miejscu widocznych na mu-
rze śladów po sklepieniu empory; do tego muru
winna nawiązywać wieża, jeśli w ogóle istniała.
Trudność w przyjęciu tej hipotezy stanowił mur
od strony północnej, złożony z wtórnie użytych
elementów romańskich (w. XVII), występujący
poza bezspornie przyjętą długością dla nawy ro-
mańskiej, a sięgający aż do pilastra narożnego
obecnej fasady zachodniej. Także i mur obecnej
fasady zachodniej zawierał w partii dolnej budu-
lec romański. Szczególnie interesującą okazała się
właśnie wymieniona wyżej północna ściana na
przestrzeni od wyskoku elewacji w miejscu wy-
burzonego dużego okna do lizeny narożnej fasady
głównej. Na tym odcinku ściany występuje cokół
romański, mieści się pas gzymsu podokiennego
i wyższa część ze śmigą kryjącą odsadzkę. Odsa-
dzka ta okazała się zupełnie nowym elementem,
nie występującym na bezspornych murach ro-
mańskich. Należało więc ustalić, czy mur ten jest
romański (mur od strony południowej, poza empo-
rą został wzniesiony z kamienia nieregularnego),
bo wówczas mógłby należeć jeszcze do nawy,
ewentualnie do wieży, która w tym wypadku sta-
łaby z boku kościoła, czego przykłady znaleźć
można w Czechach, np. w kościele romańskim
w Nechvalicach27 lub kościele cmentarnym z w.
XII w Milevsku2S. Znalezienie wieży rozstrzy-
gnęłoby sprawę wejścia na emporę i schodów
prowadzących do niej. Przeprowadzone wykopy
wewnątrz nawy, w miejscu kończącej się empory,
wykryły po jednej i drugiej stronie fundament
przeznaczony pod poprzeczny mur frontowy. Zna-
lazł on się na głębokości 1,85 m od posadzki, osa-
26 Furmankiewiczówna, Rzeźby romańskie
z Goźlic (Prace KHS, IV, s. XIX) wysunęła przypuszcze-
nie, że prezbiterium było zakończone apsydą półkolistą,
której badania autora nie potwierdziły.
27 A. Podlacha a Ed. S i 111 e r, Politicky okres
6. Baza romańska z górnej kondygnacji empory (fot.
autor)
dzony na lessie, lecz tylko we fragmentach za-
chowanych przy ścianach. Fundament ten, o sze-
rokości stopy 1,65, ułożony jest z nierównych ka-
mieni na wapnie. W licu wewnętrznym funda-
ment powyższy zgadza się w pionie z linią nasady
sklepienia empory; nie posiadał więc odsadzki, po-
dobnie jak mury boczne nawy, które mają tylko
odsadzkę zewnętrzną. Przerwanie fundamentu
pośrodku, zapewne dla uzyskania materiału bu-
dowlanego, nie wyklucza wprawdzie możliwości
osadzenia na jego osi wieży, jednakże nie dostar-
cza też dostatecznych dowodów jej istnienia.
Zbadanie szczegółowe fragmentu ściany pół-
nocnej wykryło, że w ścianie tej przedłużonej
w w. XVII (z użyciem pierwotnych ciosów po-
chodzących z rozbiórki romańskiej ściany zachod-
niej), w miejscu załamania się muru pod nowym
prostokątnym oknem, narożny profil cokołu w
części górnej o długości 33 cm i następnego co-
kołu o długości 98 cm pozostały nienaruszone;
dalszy profil cokołu został przerwany, wypełnio-
ny cegłą i podniesiony w stosunku do poprzed-
niego o 1,5 cm. Również cios ułożony w przebu-
dowanej ścianie różni się techniką układu od mu-
rów romańskich, fugi są grubsze, a kamień mniej
starannie dopasowany. Strona wewnętrzna tego
muru odsłania spod tynków cios tylko w dolnej
partii, górą zaś nieregularny kamień. W północ-
no-zachodnim narożu muru znalazł się w fun-
damencie fragment cokołu ze stopniem i śmigą,
który należał do narożnej lizeny muru romań-
skiego. Zachowała się więc tutaj wyraźna partia
muru z materiału romańskiego, użytego w licu
sedlcansky (Soupis pamatek historyckych a umeleckych
w kralostvi ceskóm, III, Praha 1898, s. 58, ił. 60).
28 A. Podlacha a E. Sittler, Soupis pamatek
historyckych a umeleckych v politickem okresu milev-
skem (tamże, V, Praha 1898, s. 107, il. 146, 147).
13