DOI Artikel:
Różycka-Bryzek, Anna: Wyobrażenia aniołow w bizantyńsko-ruskich malowidłach kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie (1418)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0047
21. Cherubin wielooczny. Kaplica zamkowa w Lublinie,
malowidło na sklepieniu południowo-zachodniego przę-
sła nawy (fot. J. Urbanowicz)
stępują na przemian z dwoma pozbawionymi tej
właściwości (ryc. 22). Podobnie jak swobodne
przenoszenie jej na inne istoty pierwszej triady,
nie obowiązywała ona ściśle również w obrębie
samego chóru cherubinów. Nieraz w jednym dzie-
le figurują obok siebie cherubiny obu rodzajów,
jak np. w miniaturze Homilii Jakuba Mnicha
z w. XII (Paris. gr. 12 0 8 ) 60. Czy można upatry-
wać w tym celowość znaczeniową?
Oprócz wszystkowidzących w Biblii są cheru-
biny także istotami opiekuńczymi, w tym sensie
przeważnie wzmiankowane nie osobowo, lecz jako
wizerunki: to posągi ze złota czy drewniane, to
podobizny na oponach zawieszanych przed przy-
bytkiem lub u wstępu do świątyni61. Uwzględnia-
jąc tę ich rolę, ikonografia chrześcijańska często
przyznawała cherubinom miejsca w pobliżu wejś-
cia do kościoła, przed sanktuarium i powyżej ołta-
rza. Zapewne w myśl tej zasady zostały one po-
dobnie rozmieszczone w nawie kaplicy lubelskiej,
przy czym może u tych pokrytych oczami zamie-
rzano podkreślić aspekt wszechwiedzy-czujności,
a u pozostałych — opiekuńczy (jeśli odrzucić mo-
00 P a 11 a s, o. c., szp. 68.
61 Odnośne ustępy Biblii cyt. A. Jankowski, Che-
rubin [w:] Podręczna encyklopedia biblijna, I, s. 213.
62 W związku z podkreślanym już, typowym dla iko-
nografii serafinów i cherubinów łączeniem, a nawet
wręcz odwrotnym stosowaniem ich cech oraz niejedno-
krotnie błędnymi napisami wydaje się niezbędne dodać,
że powyższa identyfikacja, dokonana na podstawie naj-
istotniejszych rysów różniących między sobą lubelskie
wizerunki aniołów wieloskrzydłych, odpowiada wzorco-
wym ich typom, najbliższym źródłom, biblijnym. Zastrze-
żenie to jest tym bardziej potrzebne, że nieraz ustalały
się pewne niewłaściwe tradycje. I tak np. w Adoracji
22. Cherubin. Kaplica zamkowa w Lublinie, malowidło
na sklepieniu północno-zachodniego przęsła nawy (fot.
J. Urbanowicz)
żliwość pewnej swobody artystycznej i nie szu-
kać osobnego wytłumaczenia dla każdego rysu)62,
ANIOŁOWIE NIŻSZYCH HIERARCHII
W odróżnieniu od tajemniczych, obarczonych
transcendentnym znaczeniem, istot pierwszej tria-
dy nie opuszczających siedziby Boga i nie styka-
jących się ze światem materialnym 63, dla których
uzmysłowienia ikonografia posługiwała się mie-
krzyża na odwrociu ikony Zbawiciela z w. XII (Galeria
Tretiakowska) dwa oczywiste cherubiny o poczwórnych
skrzydłach z oczami i głowach w nimbach, z rypidiami
w rękach — jak w Adoracji krzyża w S. Maria Antiąua
w Rzymie z w. VIII — są określone napisami „wielo-
oczne serafiny”, podczas gdy nazwa „sześcioskrzydłe che-
rubiny” towarzyszy dwóm typowym serafinom o gło-
wach w rombowym obramieniu ze skrzydeł. Cherubiny
w sześcioskrzydłej postaci szeroko się przyjęły w póź-
niejszej sztuce ruskiej, por. np. cyt. w przypisie 25 haft
liturgiczny z w. XV.
63 Tak dalece był w pojęciach Pseudo-Dioni-
z e g o niemożliwy fakt bezpośredniego kontaktowania
39
malowidło na sklepieniu południowo-zachodniego przę-
sła nawy (fot. J. Urbanowicz)
stępują na przemian z dwoma pozbawionymi tej
właściwości (ryc. 22). Podobnie jak swobodne
przenoszenie jej na inne istoty pierwszej triady,
nie obowiązywała ona ściśle również w obrębie
samego chóru cherubinów. Nieraz w jednym dzie-
le figurują obok siebie cherubiny obu rodzajów,
jak np. w miniaturze Homilii Jakuba Mnicha
z w. XII (Paris. gr. 12 0 8 ) 60. Czy można upatry-
wać w tym celowość znaczeniową?
Oprócz wszystkowidzących w Biblii są cheru-
biny także istotami opiekuńczymi, w tym sensie
przeważnie wzmiankowane nie osobowo, lecz jako
wizerunki: to posągi ze złota czy drewniane, to
podobizny na oponach zawieszanych przed przy-
bytkiem lub u wstępu do świątyni61. Uwzględnia-
jąc tę ich rolę, ikonografia chrześcijańska często
przyznawała cherubinom miejsca w pobliżu wejś-
cia do kościoła, przed sanktuarium i powyżej ołta-
rza. Zapewne w myśl tej zasady zostały one po-
dobnie rozmieszczone w nawie kaplicy lubelskiej,
przy czym może u tych pokrytych oczami zamie-
rzano podkreślić aspekt wszechwiedzy-czujności,
a u pozostałych — opiekuńczy (jeśli odrzucić mo-
00 P a 11 a s, o. c., szp. 68.
61 Odnośne ustępy Biblii cyt. A. Jankowski, Che-
rubin [w:] Podręczna encyklopedia biblijna, I, s. 213.
62 W związku z podkreślanym już, typowym dla iko-
nografii serafinów i cherubinów łączeniem, a nawet
wręcz odwrotnym stosowaniem ich cech oraz niejedno-
krotnie błędnymi napisami wydaje się niezbędne dodać,
że powyższa identyfikacja, dokonana na podstawie naj-
istotniejszych rysów różniących między sobą lubelskie
wizerunki aniołów wieloskrzydłych, odpowiada wzorco-
wym ich typom, najbliższym źródłom, biblijnym. Zastrze-
żenie to jest tym bardziej potrzebne, że nieraz ustalały
się pewne niewłaściwe tradycje. I tak np. w Adoracji
22. Cherubin. Kaplica zamkowa w Lublinie, malowidło
na sklepieniu północno-zachodniego przęsła nawy (fot.
J. Urbanowicz)
żliwość pewnej swobody artystycznej i nie szu-
kać osobnego wytłumaczenia dla każdego rysu)62,
ANIOŁOWIE NIŻSZYCH HIERARCHII
W odróżnieniu od tajemniczych, obarczonych
transcendentnym znaczeniem, istot pierwszej tria-
dy nie opuszczających siedziby Boga i nie styka-
jących się ze światem materialnym 63, dla których
uzmysłowienia ikonografia posługiwała się mie-
krzyża na odwrociu ikony Zbawiciela z w. XII (Galeria
Tretiakowska) dwa oczywiste cherubiny o poczwórnych
skrzydłach z oczami i głowach w nimbach, z rypidiami
w rękach — jak w Adoracji krzyża w S. Maria Antiąua
w Rzymie z w. VIII — są określone napisami „wielo-
oczne serafiny”, podczas gdy nazwa „sześcioskrzydłe che-
rubiny” towarzyszy dwóm typowym serafinom o gło-
wach w rombowym obramieniu ze skrzydeł. Cherubiny
w sześcioskrzydłej postaci szeroko się przyjęły w póź-
niejszej sztuce ruskiej, por. np. cyt. w przypisie 25 haft
liturgiczny z w. XV.
63 Tak dalece był w pojęciach Pseudo-Dioni-
z e g o niemożliwy fakt bezpośredniego kontaktowania
39