DOI Artikel:
Różycka-Bryzek, Anna: Wyobrażenia aniołow w bizantyńsko-ruskich malowidłach kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie (1418)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0050
kanoniczne poza kościołami koptyjskim i abisyń-
skim — Urielowi przypisuje naczelną pozycję
wśród archaniołów (którzy występują w liczbie
czterech w najstarszych rozdziałach VI—XI,
a siedmiu — w interpolowanym rozdziale XX) 69.
Oprócz doraźnej funkcji przewodnika Henocha
po Raju głównym zadaniem Uriela było pilno-
wanie bram Raju z płomienistym mieczem w rę-
ku razem z podległymi mu, tak samo uzbrojony-
mi cherubinami (w Rodź. 3, 24 pełni je anioł nie
nazwany imieniem); miał też strzec podziemia
zmarłych, szeolu. Wiarę w czterech archaniołów
znanych z imion własnych upowszechniała głów-
nie żydowska literatura apokaliptyczna okresu
międzytestamentowego. W Oracula Sibyllina
występują oni w kolejności Michał—Gabriel—Ra-
fał—Uriel jako ci, którzy obudzą zmarłych na
Sąd; następstwo tych ostatnich zostało odwróco-
ne w Assumptio Mosis, podobnie w greckiej Apo-
kalipsie Ezdrasza. Gdy przy tym kult Michała
i Gabriela zyskał podstawy, prócz starotestamen-
towych, w tekstach ewangelicznych (Łuk. 1, 19
i 26; Obj. 12, 7) i szerzył się powszechnie, to już
kult Rafała nie miał oficjalnego gruntu na Wscho-
dzie, gdzie Księga Tobiasza nie uchodziła za ka-
noniczną, a znów w obu Kościołach uważano kult
Uriela za wywodzący się ze źródeł apokryficznych
i w oczach prawowiernej nauki stojący na pogra-
niczu magii. Kwestionowany na równi z czcią
dalszych archaniołów dopełniających liczbę sie-
dmiu, bywał często potępiany, m.in. na soborze
lateraneńskim w r. 746. Przejawy kultu indywi-
dualnych archaniołów zachowały się przede wszy-
stkim w kręgu egipskim wczesnego średniowie-
cza, a później w zabytkach mających powią-
zania ze sztuką wschodnich peryferii cesar-
stwa 70.
Nie nazywając po imieniu czterech aniołów,
utożsamianych następnie z archaniołami, św. Jan
przydzielił im ważkie w teologicznej kosmografii
funkcje opiekunów czterech głównych stron świa-
ta: „Potem ujrzałem czterech aniołów, stojących
na czterech krańcach ziemi. Trzymali na wodzy
cztery wiatry ziemi” (Obj. 7, 1). Odpowiadająca
tej koncepcji znakomita bizantyńska formuła iko-
69 Rozwój kultu Uriela w związku z kultem czterech
i siedmiu archaniołów omawia Perdrizet (o. c.), na
którego poglądach, głównie z s. 242—245 i 255, się tutaj
opieram.
70 Perdrizet (o. c., s. 246 i 254—255) przytacza
liczne malowidła z terenu Kapadocji; wskazuje też na
program dekoracji cerkwi nieriedickiej z r. 1199 jako
przykład powiązań z archaizującą sztuką prowincji
wschodnich (występują tu wokół nawy Michał, Gabriel,
Rafał, Uriel i Sealtiel określeni imionami, zob. V. K.
Miasojedow, Frieski Spasa-Nieriedicy, Leningrad
25. Archanioł Michał. Kaplica zamkowa w Lublinie, ma-
lowidło na sklepieniu zachodniego przęsła prezbiterium
(fot. J. Szandomirski)
nograficzna z czterema archaniołami wokół me-
dalionu Pantokratora w kopule 71 przedstawia ich
więc nie tylko w roli strażników Władcy, lecz
i wykonawców jego woli w wyznaczonych im
częściach świata. Grecka modlitwa z w. V [?] od-
wołuje się do nich jako do mocy dysponujących
światłem i deszczem w granicach swoich odcin-
1925, tabl. XXII i LXIV) oraz na malowidła w apsy-
dzie cerkwi w Lutibrodzie z około r. 1400 z postaciami
czterech archaniołów.
71 Przykłady jej zastosowania por. S. Dufrenne,
Les programmes iconographiąues des coupoles dans Iss
e.glises du monde byzantin et postbyzantin (LTnformation
d’Histoire de l’Art, 10, no 5, 1965, s. 191 i n.). — L. Reau
(Uiconographie de l’art chretien, II/l, Paris 1956, s. 43)
podaje błędnie, że czterej archaniołowie występują w
pendentywach kopuły.
42
skim — Urielowi przypisuje naczelną pozycję
wśród archaniołów (którzy występują w liczbie
czterech w najstarszych rozdziałach VI—XI,
a siedmiu — w interpolowanym rozdziale XX) 69.
Oprócz doraźnej funkcji przewodnika Henocha
po Raju głównym zadaniem Uriela było pilno-
wanie bram Raju z płomienistym mieczem w rę-
ku razem z podległymi mu, tak samo uzbrojony-
mi cherubinami (w Rodź. 3, 24 pełni je anioł nie
nazwany imieniem); miał też strzec podziemia
zmarłych, szeolu. Wiarę w czterech archaniołów
znanych z imion własnych upowszechniała głów-
nie żydowska literatura apokaliptyczna okresu
międzytestamentowego. W Oracula Sibyllina
występują oni w kolejności Michał—Gabriel—Ra-
fał—Uriel jako ci, którzy obudzą zmarłych na
Sąd; następstwo tych ostatnich zostało odwróco-
ne w Assumptio Mosis, podobnie w greckiej Apo-
kalipsie Ezdrasza. Gdy przy tym kult Michała
i Gabriela zyskał podstawy, prócz starotestamen-
towych, w tekstach ewangelicznych (Łuk. 1, 19
i 26; Obj. 12, 7) i szerzył się powszechnie, to już
kult Rafała nie miał oficjalnego gruntu na Wscho-
dzie, gdzie Księga Tobiasza nie uchodziła za ka-
noniczną, a znów w obu Kościołach uważano kult
Uriela za wywodzący się ze źródeł apokryficznych
i w oczach prawowiernej nauki stojący na pogra-
niczu magii. Kwestionowany na równi z czcią
dalszych archaniołów dopełniających liczbę sie-
dmiu, bywał często potępiany, m.in. na soborze
lateraneńskim w r. 746. Przejawy kultu indywi-
dualnych archaniołów zachowały się przede wszy-
stkim w kręgu egipskim wczesnego średniowie-
cza, a później w zabytkach mających powią-
zania ze sztuką wschodnich peryferii cesar-
stwa 70.
Nie nazywając po imieniu czterech aniołów,
utożsamianych następnie z archaniołami, św. Jan
przydzielił im ważkie w teologicznej kosmografii
funkcje opiekunów czterech głównych stron świa-
ta: „Potem ujrzałem czterech aniołów, stojących
na czterech krańcach ziemi. Trzymali na wodzy
cztery wiatry ziemi” (Obj. 7, 1). Odpowiadająca
tej koncepcji znakomita bizantyńska formuła iko-
69 Rozwój kultu Uriela w związku z kultem czterech
i siedmiu archaniołów omawia Perdrizet (o. c.), na
którego poglądach, głównie z s. 242—245 i 255, się tutaj
opieram.
70 Perdrizet (o. c., s. 246 i 254—255) przytacza
liczne malowidła z terenu Kapadocji; wskazuje też na
program dekoracji cerkwi nieriedickiej z r. 1199 jako
przykład powiązań z archaizującą sztuką prowincji
wschodnich (występują tu wokół nawy Michał, Gabriel,
Rafał, Uriel i Sealtiel określeni imionami, zob. V. K.
Miasojedow, Frieski Spasa-Nieriedicy, Leningrad
25. Archanioł Michał. Kaplica zamkowa w Lublinie, ma-
lowidło na sklepieniu zachodniego przęsła prezbiterium
(fot. J. Szandomirski)
nograficzna z czterema archaniołami wokół me-
dalionu Pantokratora w kopule 71 przedstawia ich
więc nie tylko w roli strażników Władcy, lecz
i wykonawców jego woli w wyznaczonych im
częściach świata. Grecka modlitwa z w. V [?] od-
wołuje się do nich jako do mocy dysponujących
światłem i deszczem w granicach swoich odcin-
1925, tabl. XXII i LXIV) oraz na malowidła w apsy-
dzie cerkwi w Lutibrodzie z około r. 1400 z postaciami
czterech archaniołów.
71 Przykłady jej zastosowania por. S. Dufrenne,
Les programmes iconographiąues des coupoles dans Iss
e.glises du monde byzantin et postbyzantin (LTnformation
d’Histoire de l’Art, 10, no 5, 1965, s. 191 i n.). — L. Reau
(Uiconographie de l’art chretien, II/l, Paris 1956, s. 43)
podaje błędnie, że czterej archaniołowie występują w
pendentywach kopuły.
42