DOI article:
Samek, Jan: Znane i nieznane dzieła złotnika Jana Szilassyego z Lewoczy w Polske
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0120
31. Plakietka z przedstawieniem Ecce Homo z monstran-
cji z r. 1766, kościół parafialny w Nowej Białej (fot.
T. Przypkowski)
Zacznijmy od kielichów, których wykonał Szi-
lassy chyba najwięcej, albowiem katalog wysta-
wy w Koszycach wykazuje ich czterdzieści dwa.
W stosunku do tego ogromnego zespołu publi-
kowane przez nas zabytki nie stanowią, jak się
wydaje, ważnych pozycji; są bowiem zdobione
znacznie skromniej aniżeli na przykład kielich w
miejscowości Vranov opatrzony datą 1759 (ryc.
19)23 lub kościele farnym w Lewoczy z r. 1764 24.
Pewne novum wnosić może tylko, jak już pod-
nosiliśmy, niedatowany kielich w Niedzicy ze
względu na dekorację plakietkami ze scenami
figuralnymi.
Podobnie przedstawia się sprawa w odniesie-
niu do pacyfikałów, których katalog wymienia
czternaście. Relikwiarz z Lipnicy Wielkiej ustę-
puje bowiem w dekoracji takim zabytkom, jak
opatrzony datą 1761 pacyfikał w kościele para-
fialnym we Vranovie lub nawet skromniejszym,
lecz bardziej malowniczym rozwiązaniom, które
reprezentować może krzyż z r. 1778 w kościele
w Hrabuśiciach25. Nie można jednak zapominać,
iż lipnicki pacyfikał wyróżnia się, jeśli idzie o sam
krzyż, ograniczeniem dekoracji i szlachetną pro-
stotą form.
Szczególnie silną pozycję wśród prac Szilas-
syego w Polsce stanowią monstrancje. Należy tu-
taj stwierdzić, że wyroby tego rodzaju zajmują
23 Hromadova a Cselenyi, o. c., poz. 81,
fig. 81.
24 Umeni na Slovensku, Praha 1938, fig. 897. - Hro-
madova a Cselenyi, o. c., poz. 31, fig. 31.
20 H r o m a d o v a a Cselenyi, o. c., poz. 93, fig.
93; poz. 14, fig. 14.
26 Die hist.orischen Denkmaler Ungarns, s. 316, fig. 1
na tabl. LVII, po s. 314. — M i h a 1 i k, o. c., s. 43—44,
w oeuvre Szilassyego bardzo poczesną pozycję
wyrażającą się cyfrą ponad trzydziestu egzempla-
rzy. Jakie miejsce w tym ogromnym zespole zaj-
mują więc monstrancje z Nowej Białej i Koby-
lanki? Ustępują one naturalnie szczytowym osiąg-
nięciom mistrza, których poziom artystyczny wy-
tycza ostensorium w kościele św. Elżbiety w Ko-
szycach 26. Różnica jest dość duża, a wyraża się
w bogatszej trybowanej i emalierskiej dekoracji
oraz użyciu szlachetnych i półszlachetnych ka-
mieni w miejsce imitacji. Przegląd innych mon-
strancji roboty Szilassyego 27 utwierdza jednak w
przekonaniu, iż ostensoria w Nowej Białej i Ko-
bylance, ze względu na obfitą dekorację emalier-
ską, dobrze wyważone proporcje oraz interesują-
cą sylwetę należą do lepszych dzieł mistrza w tej
kategorii naczyń liturgicznych. Wprawdzie nie
reprezentują one w stosunku do znanych kompo-
zycji nowych rozwiązań, za to wzbogacają ilość
wariantów.
Jeszcze inaczej przedstawia się sprawa nowo-
sądeckiej puszki na komunikanty. Szilassy wyko-
nał mniej naczyń tego typu. Katalog wystawy
w Koszycach wymienia ich tylko czternaście. Nie
będąc w posiadaniu pełnego materiału ilustracyj-
nego spróbujmy porównać nasze cyborium z in-
nymi naczyniami roboty mistrza z Lewoczy, jak
puszki: z r. 1753 w kościele w Poraći28; z r. 1760
we Vranovie (ryc. 14 , 24 , 26 , 29 , 34 ) 29 oraz z roku
1770 w kościele w miejscowości o nazwie Mły-
32. Plakietka z przedstawieniem Ecce Homo z monstran-
cji z czasu przed r. 1767, kościół parafialny w Kobylance
(fot. M. Kornecki)
fig. 47, 48. — Hromadova a Cselenyi, o. c., poz.
25, fig. 26.
27 Die historischen Denkmaler Ungarns, fig. 2 na tabl.
LVII po s. 314. — Umeni na Slovensku, fig. 896. — Hro-
m a d o v a a Cselenyi, o. c., poz. 92, 97, fig. 92, 97.
28Hromadova a Cselenyi, o. c., poz. 56, fig. 56.
29 Umeni na Slovensku, fig. 395. — Hromadova
a Cselenyi, o. c., poz. 91.
112
cji z r. 1766, kościół parafialny w Nowej Białej (fot.
T. Przypkowski)
Zacznijmy od kielichów, których wykonał Szi-
lassy chyba najwięcej, albowiem katalog wysta-
wy w Koszycach wykazuje ich czterdzieści dwa.
W stosunku do tego ogromnego zespołu publi-
kowane przez nas zabytki nie stanowią, jak się
wydaje, ważnych pozycji; są bowiem zdobione
znacznie skromniej aniżeli na przykład kielich w
miejscowości Vranov opatrzony datą 1759 (ryc.
19)23 lub kościele farnym w Lewoczy z r. 1764 24.
Pewne novum wnosić może tylko, jak już pod-
nosiliśmy, niedatowany kielich w Niedzicy ze
względu na dekorację plakietkami ze scenami
figuralnymi.
Podobnie przedstawia się sprawa w odniesie-
niu do pacyfikałów, których katalog wymienia
czternaście. Relikwiarz z Lipnicy Wielkiej ustę-
puje bowiem w dekoracji takim zabytkom, jak
opatrzony datą 1761 pacyfikał w kościele para-
fialnym we Vranovie lub nawet skromniejszym,
lecz bardziej malowniczym rozwiązaniom, które
reprezentować może krzyż z r. 1778 w kościele
w Hrabuśiciach25. Nie można jednak zapominać,
iż lipnicki pacyfikał wyróżnia się, jeśli idzie o sam
krzyż, ograniczeniem dekoracji i szlachetną pro-
stotą form.
Szczególnie silną pozycję wśród prac Szilas-
syego w Polsce stanowią monstrancje. Należy tu-
taj stwierdzić, że wyroby tego rodzaju zajmują
23 Hromadova a Cselenyi, o. c., poz. 81,
fig. 81.
24 Umeni na Slovensku, Praha 1938, fig. 897. - Hro-
madova a Cselenyi, o. c., poz. 31, fig. 31.
20 H r o m a d o v a a Cselenyi, o. c., poz. 93, fig.
93; poz. 14, fig. 14.
26 Die hist.orischen Denkmaler Ungarns, s. 316, fig. 1
na tabl. LVII, po s. 314. — M i h a 1 i k, o. c., s. 43—44,
w oeuvre Szilassyego bardzo poczesną pozycję
wyrażającą się cyfrą ponad trzydziestu egzempla-
rzy. Jakie miejsce w tym ogromnym zespole zaj-
mują więc monstrancje z Nowej Białej i Koby-
lanki? Ustępują one naturalnie szczytowym osiąg-
nięciom mistrza, których poziom artystyczny wy-
tycza ostensorium w kościele św. Elżbiety w Ko-
szycach 26. Różnica jest dość duża, a wyraża się
w bogatszej trybowanej i emalierskiej dekoracji
oraz użyciu szlachetnych i półszlachetnych ka-
mieni w miejsce imitacji. Przegląd innych mon-
strancji roboty Szilassyego 27 utwierdza jednak w
przekonaniu, iż ostensoria w Nowej Białej i Ko-
bylance, ze względu na obfitą dekorację emalier-
ską, dobrze wyważone proporcje oraz interesują-
cą sylwetę należą do lepszych dzieł mistrza w tej
kategorii naczyń liturgicznych. Wprawdzie nie
reprezentują one w stosunku do znanych kompo-
zycji nowych rozwiązań, za to wzbogacają ilość
wariantów.
Jeszcze inaczej przedstawia się sprawa nowo-
sądeckiej puszki na komunikanty. Szilassy wyko-
nał mniej naczyń tego typu. Katalog wystawy
w Koszycach wymienia ich tylko czternaście. Nie
będąc w posiadaniu pełnego materiału ilustracyj-
nego spróbujmy porównać nasze cyborium z in-
nymi naczyniami roboty mistrza z Lewoczy, jak
puszki: z r. 1753 w kościele w Poraći28; z r. 1760
we Vranovie (ryc. 14 , 24 , 26 , 29 , 34 ) 29 oraz z roku
1770 w kościele w miejscowości o nazwie Mły-
32. Plakietka z przedstawieniem Ecce Homo z monstran-
cji z czasu przed r. 1767, kościół parafialny w Kobylance
(fot. M. Kornecki)
fig. 47, 48. — Hromadova a Cselenyi, o. c., poz.
25, fig. 26.
27 Die historischen Denkmaler Ungarns, fig. 2 na tabl.
LVII po s. 314. — Umeni na Slovensku, fig. 896. — Hro-
m a d o v a a Cselenyi, o. c., poz. 92, 97, fig. 92, 97.
28Hromadova a Cselenyi, o. c., poz. 56, fig. 56.
29 Umeni na Slovensku, fig. 395. — Hromadova
a Cselenyi, o. c., poz. 91.
112