DOI article:
Kalinowski, Lech: Sztuka przedromańska i romańska w Polsce a dziedzictwo karolińskie i ottońskie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0020
1000 23. Według Chronicon aąuitanicum Adema-
rusa Cabanensis (988—1034), benedyktyńskiego
mnicha z Limoges i Angouleme, w księdze II, 25,
pod r. 814, w grobie Karola Wielkiego miał Otto
znaleźć Karola siedzącego na złotym tronie z pur-
purowym ewangeliarzem koronacyjnym na kola-
nach. Ewangeliarz przechowywany jest obecnie
w Schatzkammer w Wiedniu, a tron złoty — jak
donosi redakcja C Kroniki Ademara w rozdziale
III, 31, pod r. 1000 — został ofiarowany Bolesła-
wowi Chrobremu, który od zjazdu gnieźnieńskie-
go był „frater et cooperator imperii, populi roma-
ni amicus et socius”. Tron się nie zachował i dla-
tego m. in. oba przekazy Ademara budzą wątpli-
wości, jak również z innych względów, które sta-
ra się wyjaśnić ostatnio Helmut Beumann. Jednak-
że nie do podważenia jest fakt, że jeśli nawet
przekazu w księdze III o roku 1000 nie sporządził
sam Ademar, którego autorstwo — wbrew daw-
nym zastrzeżeniom i próbom przypisania redakcji
C Kroniki działającemu w latach 1159—1165 in-
terpolatorowi — przyjmują zgodnie Louis Hal-
phen (1908 i 1950), Wattenbach-Holtzmann (1939)
i K. F. Werner ((1963), i jeśli przekaz jest wtrętem
wprowadzonym w latach 1165—1183/1184, jak są-
dzi Beumann, aby świętość szczątków ziemskich
Karola Wielkiego potwierdzić najwcześniejszą da-
tą, to w w. XII wciąż łączono osobę Bolesława
Chrobrego z Karolem Wielkim i wiadomość ta się
nie tylko utrzymywała, ale nawet szerzyła. Kult
bowiem Karola Wielkiego krzewił się w cesar-
stwie nie tylko za dynastii saskiej i salickiej, ale
także za Hohenstaufów, aż w r. 1165 Fryderyk
Barbarossa powtórnie otworzył grób Karola Wiel-
kiego i doprowadził do jego kanonizacji przez an-
typapieża Paschalisa III; wtedy też sporządzono
relikwiarz na ramię Karola, wykonany w latach
1166—117 0 24. Może to być bez większego znacze-
23 Ademar de Chabannes, Chroniąue publiee
d’apres les manuscrits par J. Chavanon, Paris 1897, s.
105, II, 25 „Corpus ejus aromatizatum et in sede aurea
sedens positus est in curvatura sepulchri, ense aureo
accinctus, evangelium aureum tenens in manibus et
genibus, reclinatis humeris in cathedra, et capite hone-
ste erecto, ligato aurea cathena ad diadema; et in dia-
demate lignum Crucis positum”; s. 154, III, 31 (redak-
cja C): „Solium ejus aureum imperator Oto direxit regi
Botisclavo pro reliąuiis sanctl Adalberti martiris. Rex
autem Botisclavus, accepto dono, misit imperatori bra-
chium de corpore ejusdem sancti, et imperator gaudens
illud dispospit”. R. F o 1 z, Le Souvenir et ha L6gen.de
de Charlemagne dans 1’Empire germaniąue mćdieual,
Paris 1950 (Publications de l’Universite de Dijon, VII),
s. 87—93: La decouverte du tombeau de Charlemagne
par Otton III; H. Beumann, Grab und Thron Karls
des Grossen zu Aachen [w:] Karl der Grosse. Lebens-
nia dla naszych wywodów, ale warto wspomnieć
o zapisie na antefolii rękopisu nr 66 Glossa super
Leuiticum przechowywanego pod numerem 66 w
bibliotece katedry wawelskiej, świadczącym, że
w księgozbiorze prywatnym polskiego uczonego
z początku w. XIII znajdowały się Miracula Ka-
roli, które Zofia Kozłowska-Budkowa skłonna jest
identyfikować z fragmentem napisanego przed r.
1190 dziełka Gotfryda z Helfenstein. Czy tym uczo-
nym był Iwo Odrowąż, czy Wincenty Kadłubek,
którego osobę wysuwa Brygida Kiirbisówna, w
tym wypadku jest rzeczą dalszą25.
Większą natomiast wagę wypadnie przypisać
temu, że nazwa król — używana w języku pol-
skim od średniowiecza, podobnie jak u innych
Słowian, a nawet Greków — według Aleksandra
Brucknera pochodzi od imienia Karol26. Jeśli zaś
nazwa król pochodziła od Karola, to w końcu nic
dziwnego, że „kasztelan jako comes zarządzający
pewnym terytorium jest niewątpliwie także od-
blaskiem comesa karolińskiego. I w ogóle system
urzędów polskich, zarówno nadwornych, jak też
prowincjonalnych” da się wywieść z dworu ka-
rolińskiego 27: „już w początkach naszego okresu
obok urzędów kmiecia pałacowego dotarły do nas
karolińskie urzędy stolnika (dapifer), cześnika
(pincerna), komornika (camerarius), łowczego [ve-
nator) i notariusza .(notariusy’28.
Skoro zaś na koniec sztuka w średniowieczu
była funkcją kultu i liturgii, podnieść wypadnie,
że Ordo romanus, zaginiony w w. XIX, jeśli nie
spalony, w klasztorze Św. Jadwigi w Berlinie,
ofiarowany przez Matyldę szwabską, siostrę cesa-
rzowej Gizeli, królowi Mieszkowi II, wykonany w
latach 1026/27 może w scriptorium Udalricusa,
umiejscawianym przez Bischoffa w Lorsch, lub
w scriptorium w Echternach, jak mniema Floren-
tine Miitherich, był częściowym odpisem Liber de
werk..., IV, Das Nachleben, s. 9—38. Patrz także M.
Walicki, Wyposażenie artystyczne dworu i kościoła
[w:] Sztuka polska przedromańska i romańska do schył-
ku XIII wieku, s„ 297-—298.
24 Rhein und Mass, Kunst und Kultur, 800—1400,
Koln 1972, s. 1972, s. 244, nr G 6. O kulcie liturgicznym
Karola Wielkiego patrz: R. F o 1 z, Etudes sur le culte
liturgiąue de Charlemagne dans les eglises de 1’Empire,
Paris 1951 (Publication de la Faculte des Lettres de
l’Universite de Strasbourg, Fascicule 115).
25 Z. Budkowa, Księgozbiór polskiego uczonego
z XII/XIII wieku (Studia Źródłoznawcze, I, 1957, s.
113).
20 A. Bruckner, Słownik etymologiczny języka
polskiego, 2 wyd., Warszawa 1957, s. 269 (1 wyd. 1927).
27 Wojciechowski, o.c., s. 55.
23 Tamże, s. 50 i 51.
12
rusa Cabanensis (988—1034), benedyktyńskiego
mnicha z Limoges i Angouleme, w księdze II, 25,
pod r. 814, w grobie Karola Wielkiego miał Otto
znaleźć Karola siedzącego na złotym tronie z pur-
purowym ewangeliarzem koronacyjnym na kola-
nach. Ewangeliarz przechowywany jest obecnie
w Schatzkammer w Wiedniu, a tron złoty — jak
donosi redakcja C Kroniki Ademara w rozdziale
III, 31, pod r. 1000 — został ofiarowany Bolesła-
wowi Chrobremu, który od zjazdu gnieźnieńskie-
go był „frater et cooperator imperii, populi roma-
ni amicus et socius”. Tron się nie zachował i dla-
tego m. in. oba przekazy Ademara budzą wątpli-
wości, jak również z innych względów, które sta-
ra się wyjaśnić ostatnio Helmut Beumann. Jednak-
że nie do podważenia jest fakt, że jeśli nawet
przekazu w księdze III o roku 1000 nie sporządził
sam Ademar, którego autorstwo — wbrew daw-
nym zastrzeżeniom i próbom przypisania redakcji
C Kroniki działającemu w latach 1159—1165 in-
terpolatorowi — przyjmują zgodnie Louis Hal-
phen (1908 i 1950), Wattenbach-Holtzmann (1939)
i K. F. Werner ((1963), i jeśli przekaz jest wtrętem
wprowadzonym w latach 1165—1183/1184, jak są-
dzi Beumann, aby świętość szczątków ziemskich
Karola Wielkiego potwierdzić najwcześniejszą da-
tą, to w w. XII wciąż łączono osobę Bolesława
Chrobrego z Karolem Wielkim i wiadomość ta się
nie tylko utrzymywała, ale nawet szerzyła. Kult
bowiem Karola Wielkiego krzewił się w cesar-
stwie nie tylko za dynastii saskiej i salickiej, ale
także za Hohenstaufów, aż w r. 1165 Fryderyk
Barbarossa powtórnie otworzył grób Karola Wiel-
kiego i doprowadził do jego kanonizacji przez an-
typapieża Paschalisa III; wtedy też sporządzono
relikwiarz na ramię Karola, wykonany w latach
1166—117 0 24. Może to być bez większego znacze-
23 Ademar de Chabannes, Chroniąue publiee
d’apres les manuscrits par J. Chavanon, Paris 1897, s.
105, II, 25 „Corpus ejus aromatizatum et in sede aurea
sedens positus est in curvatura sepulchri, ense aureo
accinctus, evangelium aureum tenens in manibus et
genibus, reclinatis humeris in cathedra, et capite hone-
ste erecto, ligato aurea cathena ad diadema; et in dia-
demate lignum Crucis positum”; s. 154, III, 31 (redak-
cja C): „Solium ejus aureum imperator Oto direxit regi
Botisclavo pro reliąuiis sanctl Adalberti martiris. Rex
autem Botisclavus, accepto dono, misit imperatori bra-
chium de corpore ejusdem sancti, et imperator gaudens
illud dispospit”. R. F o 1 z, Le Souvenir et ha L6gen.de
de Charlemagne dans 1’Empire germaniąue mćdieual,
Paris 1950 (Publications de l’Universite de Dijon, VII),
s. 87—93: La decouverte du tombeau de Charlemagne
par Otton III; H. Beumann, Grab und Thron Karls
des Grossen zu Aachen [w:] Karl der Grosse. Lebens-
nia dla naszych wywodów, ale warto wspomnieć
o zapisie na antefolii rękopisu nr 66 Glossa super
Leuiticum przechowywanego pod numerem 66 w
bibliotece katedry wawelskiej, świadczącym, że
w księgozbiorze prywatnym polskiego uczonego
z początku w. XIII znajdowały się Miracula Ka-
roli, które Zofia Kozłowska-Budkowa skłonna jest
identyfikować z fragmentem napisanego przed r.
1190 dziełka Gotfryda z Helfenstein. Czy tym uczo-
nym był Iwo Odrowąż, czy Wincenty Kadłubek,
którego osobę wysuwa Brygida Kiirbisówna, w
tym wypadku jest rzeczą dalszą25.
Większą natomiast wagę wypadnie przypisać
temu, że nazwa król — używana w języku pol-
skim od średniowiecza, podobnie jak u innych
Słowian, a nawet Greków — według Aleksandra
Brucknera pochodzi od imienia Karol26. Jeśli zaś
nazwa król pochodziła od Karola, to w końcu nic
dziwnego, że „kasztelan jako comes zarządzający
pewnym terytorium jest niewątpliwie także od-
blaskiem comesa karolińskiego. I w ogóle system
urzędów polskich, zarówno nadwornych, jak też
prowincjonalnych” da się wywieść z dworu ka-
rolińskiego 27: „już w początkach naszego okresu
obok urzędów kmiecia pałacowego dotarły do nas
karolińskie urzędy stolnika (dapifer), cześnika
(pincerna), komornika (camerarius), łowczego [ve-
nator) i notariusza .(notariusy’28.
Skoro zaś na koniec sztuka w średniowieczu
była funkcją kultu i liturgii, podnieść wypadnie,
że Ordo romanus, zaginiony w w. XIX, jeśli nie
spalony, w klasztorze Św. Jadwigi w Berlinie,
ofiarowany przez Matyldę szwabską, siostrę cesa-
rzowej Gizeli, królowi Mieszkowi II, wykonany w
latach 1026/27 może w scriptorium Udalricusa,
umiejscawianym przez Bischoffa w Lorsch, lub
w scriptorium w Echternach, jak mniema Floren-
tine Miitherich, był częściowym odpisem Liber de
werk..., IV, Das Nachleben, s. 9—38. Patrz także M.
Walicki, Wyposażenie artystyczne dworu i kościoła
[w:] Sztuka polska przedromańska i romańska do schył-
ku XIII wieku, s„ 297-—298.
24 Rhein und Mass, Kunst und Kultur, 800—1400,
Koln 1972, s. 1972, s. 244, nr G 6. O kulcie liturgicznym
Karola Wielkiego patrz: R. F o 1 z, Etudes sur le culte
liturgiąue de Charlemagne dans les eglises de 1’Empire,
Paris 1951 (Publication de la Faculte des Lettres de
l’Universite de Strasbourg, Fascicule 115).
25 Z. Budkowa, Księgozbiór polskiego uczonego
z XII/XIII wieku (Studia Źródłoznawcze, I, 1957, s.
113).
20 A. Bruckner, Słownik etymologiczny języka
polskiego, 2 wyd., Warszawa 1957, s. 269 (1 wyd. 1927).
27 Wojciechowski, o.c., s. 55.
23 Tamże, s. 50 i 51.
12