DOI Artikel:
Szablowski, Jerzy: Z badań nad flamandzkimi tapiseriami krajobrazowo-zwierzęcymi z w. XVI: (Arras w zamku Osthouse koło Kolmaru)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0125
Folia Historiae Artium T. XVI (1980)
PL ISSN 0071—6723
JERZY SZABŁOWSKI
Z BADAŃ NAD FLAMANDZKIMI TAPISERIAMI KRAJOBRAZOWO-ZWIERZĘCYMI
Z W. XVI
(Arras w zamku Osthouse koło Kolmaru) *
Polscy historycy sztuki starszej generacji zaj-
mujący się jagiellońskimi arrasami, wykonanymi
w Brukseli na zamówienie króla Zygmunta Augu-
sta, reprezentowali pogląd, iż zachowane w ilości
44 sztuk tapiserie z przedstawieniami krajobrazo-
wo-zwierzęcymi nie doczekały się replik, ani też
późniejszych powtórzeń, jak to miało miejsce z fi-
guralnymi arrasami ze scenami z Księgi Genesis,
a także, iż nie ma innych z tego czasu werdiur ze
zwierzętami, zaprojektowanych przez tych samych
artystów i tkanych w tych samych warsztatach.
Mimo przeprowadzonej w szerokim zasięgu kwe-
rendy, która objęła m. in. jedną z największych
kolekcji tapiseryjnych świata, tj. zbiór królów
hiszpańskich, nie natrafił na takie tkaniny Ma-
rian Morelowski, co stwierdził dobitnie w swej
pionierskiej rozprawie poświęconej arrasom ostat-
niego Jagiellona1. Podkreślając, iż „szczególną
* Praca niniejsza była referowana na posiedzeniu Ko-
misji Teorii i Historii Sztuki Polskiej Akademii Nauk —
Oddział w Krakowie dnia 13 listopada 1975 r. Cf. Sprawo-
zdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN -— Oddział
w Krakowie XIX/2, lipiec-grudzień 1975 r., Kraków 1976,
s. 385.
1M. Morelowski, Arrasy wawelskie Zygmunta
Augusta, ich wartość i znaczenie w dziejach sztuki XVI
wieku (Sztuki Piękne, I, Kraków 1925, s. 330); tenże,
Arrasy wawelskie Zygmunta Augusta, Kraków 1929 (wyd.
2), s. 38.
2 Są to dwie sztuki z drugiej połowy w. XVI: jedna
w hiszpańskich zbiorach państwowych, druga w r. 1923
w berlińskim antykwariacie (reprod. H. G o b e 1, Wand-
teppiche, I. Teil, Die Niederlande, Band II, Leipzig
1923, ryc. 162 i 163); następnie arras z walczącymi po-
tworami z końca w. XVI, pierwotnie w kościele Św.
Elżbiety we Wrocławiu, od r. 1878 w tamtejszym Mu-
rzadkością zdają się być wawelskie werdiury, jako
typ arrasowych pejzażów bez postaci ludzkich”,
wylicza zaledwie pięć pokrewnych werdiur
znajdujących się w zbiorach zagranicznych i kra-
jowych, które nie dorównują jednak poziomem
artystycznym tkaninom wawelskim 2. Na ich rze-
komą odrębność czy osobliwość, polegającą na
tym, iż zwierzęta „stały się treścią samych obra-
zów arrasowych, jako ich naczelne postacie i je-
dyni bohaterowie”, zwracają również uwagę auto-
rzy pierwszego obszerniejszego i bardziej ugrunto-
wanego dzieła o arrasach Zygmunta Augusta, Mie-
czysław Gębarowicz i Tadeusz Mańkowski. „Ten
moment wyniesienia samych zwierząt, przedsta-
wionych w treści obrazów arrasowych, do roli sa-
moistnej i naczelnej — piszą oni — należy jeszcze
raz podkreślić, gdyż mimo poszukiwań nie zna-
leźliśmy nigdzie po raz drugi podobnego zjawiska
zeum Śląskich Starożytności, przemienionym później na
Śląskie Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Staro-
żytności, obecnie w Muzeum Narodowym w War-
szawie (reprod. F. Wolff, Ein Teppichgobelin
des 16. Jahrhunderts (Jahrbuch des schlesischen
Museums fur Kunstgewerbe und Altertumer, I,
Breslau 1900, s. 83—86, tabl. VIII) oraz M. Bernasi-
kowa, M. Markiewicz i A. Wasilkowska, Go-
beliny zachodnioeuropejskie w zbiorach polskich, Po-
znań 1971, s. 19, il. 13) i wreszcie dwie werdiury z wal-
kami zwierząt, a to Walka jednorożca z dzikiem i Wal-
ka leoparda z wilkiem, w Muzeum Narodowym w Po-
znaniu, datowane przez M. Morelowskiego na w. XVII
(M. Morelowski, Arrasy, wyd. 1, Kraków 1925, s.
331, wyd. 2, Kraków 1929, s. 39), ostatnio na drugą poło-
wę w. XVI (A. Wasilkowska, Gobeliny. Katalog
zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, Poznań 1971,
s. 11—12, il. 1 i 2).
117
PL ISSN 0071—6723
JERZY SZABŁOWSKI
Z BADAŃ NAD FLAMANDZKIMI TAPISERIAMI KRAJOBRAZOWO-ZWIERZĘCYMI
Z W. XVI
(Arras w zamku Osthouse koło Kolmaru) *
Polscy historycy sztuki starszej generacji zaj-
mujący się jagiellońskimi arrasami, wykonanymi
w Brukseli na zamówienie króla Zygmunta Augu-
sta, reprezentowali pogląd, iż zachowane w ilości
44 sztuk tapiserie z przedstawieniami krajobrazo-
wo-zwierzęcymi nie doczekały się replik, ani też
późniejszych powtórzeń, jak to miało miejsce z fi-
guralnymi arrasami ze scenami z Księgi Genesis,
a także, iż nie ma innych z tego czasu werdiur ze
zwierzętami, zaprojektowanych przez tych samych
artystów i tkanych w tych samych warsztatach.
Mimo przeprowadzonej w szerokim zasięgu kwe-
rendy, która objęła m. in. jedną z największych
kolekcji tapiseryjnych świata, tj. zbiór królów
hiszpańskich, nie natrafił na takie tkaniny Ma-
rian Morelowski, co stwierdził dobitnie w swej
pionierskiej rozprawie poświęconej arrasom ostat-
niego Jagiellona1. Podkreślając, iż „szczególną
* Praca niniejsza była referowana na posiedzeniu Ko-
misji Teorii i Historii Sztuki Polskiej Akademii Nauk —
Oddział w Krakowie dnia 13 listopada 1975 r. Cf. Sprawo-
zdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN -— Oddział
w Krakowie XIX/2, lipiec-grudzień 1975 r., Kraków 1976,
s. 385.
1M. Morelowski, Arrasy wawelskie Zygmunta
Augusta, ich wartość i znaczenie w dziejach sztuki XVI
wieku (Sztuki Piękne, I, Kraków 1925, s. 330); tenże,
Arrasy wawelskie Zygmunta Augusta, Kraków 1929 (wyd.
2), s. 38.
2 Są to dwie sztuki z drugiej połowy w. XVI: jedna
w hiszpańskich zbiorach państwowych, druga w r. 1923
w berlińskim antykwariacie (reprod. H. G o b e 1, Wand-
teppiche, I. Teil, Die Niederlande, Band II, Leipzig
1923, ryc. 162 i 163); następnie arras z walczącymi po-
tworami z końca w. XVI, pierwotnie w kościele Św.
Elżbiety we Wrocławiu, od r. 1878 w tamtejszym Mu-
rzadkością zdają się być wawelskie werdiury, jako
typ arrasowych pejzażów bez postaci ludzkich”,
wylicza zaledwie pięć pokrewnych werdiur
znajdujących się w zbiorach zagranicznych i kra-
jowych, które nie dorównują jednak poziomem
artystycznym tkaninom wawelskim 2. Na ich rze-
komą odrębność czy osobliwość, polegającą na
tym, iż zwierzęta „stały się treścią samych obra-
zów arrasowych, jako ich naczelne postacie i je-
dyni bohaterowie”, zwracają również uwagę auto-
rzy pierwszego obszerniejszego i bardziej ugrunto-
wanego dzieła o arrasach Zygmunta Augusta, Mie-
czysław Gębarowicz i Tadeusz Mańkowski. „Ten
moment wyniesienia samych zwierząt, przedsta-
wionych w treści obrazów arrasowych, do roli sa-
moistnej i naczelnej — piszą oni — należy jeszcze
raz podkreślić, gdyż mimo poszukiwań nie zna-
leźliśmy nigdzie po raz drugi podobnego zjawiska
zeum Śląskich Starożytności, przemienionym później na
Śląskie Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Staro-
żytności, obecnie w Muzeum Narodowym w War-
szawie (reprod. F. Wolff, Ein Teppichgobelin
des 16. Jahrhunderts (Jahrbuch des schlesischen
Museums fur Kunstgewerbe und Altertumer, I,
Breslau 1900, s. 83—86, tabl. VIII) oraz M. Bernasi-
kowa, M. Markiewicz i A. Wasilkowska, Go-
beliny zachodnioeuropejskie w zbiorach polskich, Po-
znań 1971, s. 19, il. 13) i wreszcie dwie werdiury z wal-
kami zwierząt, a to Walka jednorożca z dzikiem i Wal-
ka leoparda z wilkiem, w Muzeum Narodowym w Po-
znaniu, datowane przez M. Morelowskiego na w. XVII
(M. Morelowski, Arrasy, wyd. 1, Kraków 1925, s.
331, wyd. 2, Kraków 1929, s. 39), ostatnio na drugą poło-
wę w. XVI (A. Wasilkowska, Gobeliny. Katalog
zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, Poznań 1971,
s. 11—12, il. 1 i 2).
117