DOI article:
Kalinowski, Lech: Sztuka przedromańska i romańska w Polsce a dziedzictwo karolińskie i ottońskie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0013
Folia Historiae Artium, T, XVI (1980)
PL ISSN 0071—6723
LECH KALINOWSKI
SZTUKA PRZEDROMAŃSKA I ROMAŃSKA W POLSCE
A DZIEDZICTWO KAROLIŃSKIE I OTTOŃSKIE *
W historii sztuki polskiej sztuka od połowy w.
X do połowy XIII dzielona bywa na dwa okre-
sy stylowe: od przyjęcia chrześcijaństwa w r. 966
do r. 1038, więc do powstania ludowego zwane-
go dawniej reakcją pogańską, czyli do upadku
pierwszego państwa piastowskiego, względnie do
początków odbudowy państwa w r. 1040 lub na-
wet do r. 1050 — w tym ostatnim wypadku za-
pewne dla uzyskania łatwiejszej do zapamięta-
nia i prostszej z punktu widzenia podziału na czę-
ści połowy wieku XI — oraz od r. 1038, respec-
tive 1040 i 1050, do połowy w. XIII z dwiema
cezurami: w r. 1138 ze względu na śmierć Bole-
sława Krzywoustego i dokonany wówczas podział
Polski na dzielnice, oraz w r. 1200 jako dacie za-
początkowującej nowe stulecie h Okres pierwszy,
pierwszego państwa piastowskiego, niekiedy łą-
czony ogólnie z wczesnym średniowieczem, nazy-
wany bywa okresem sztuki przedromańskiej i
wczesnoromańskiej, natomiast okres drugi okre-
* Tekst referatu wygłoszonego 2 V 1977 w Mogila-
nach podczas sesji naukowej „Limes karoliński”, zorga-
nizowanej przez Komisję Mediewistyczną Polskiego To-
warzystwa Historycznego wraz z Instytutem Historii
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1 Aby poprzestać na opracowaniach ogólnych: Sztu-
ka polska czasów średniowiecznych, praca zbiorowa pod
red. G. Chmarzyńskiego, Warszawa 1953, s. 7—8,
gdzie wyjątkowo cały wiek XIII zaliczony został do sztu-
ki gotyckiej; Historia sztuki polskiej w zarysie, praca
zbiorowa w 3 tomach pod red. T. Dobrowolskiego
iW. Tatarkiewicza, I, Sztuka średniowieczna, Kra-
ków 1962 i 2 wyd. 1965; S. Kozakiewicz, Polonia
[w:] Enciclopedia Unioersale dell’Arte, X, Venezia-Ro-
ma 1963, szp. 738; Sztuka polska przedromańska i romań-
ska do schyłku XIII w., pod red. M. Walickiego,
Warszawa [1971] (Dzieje sztuki polskiej, I); T. Dobro-
wolski, Sztuka polska od czasów najdawniejszych do
śla się w całej jego rozciągłości jako okres sztuki
romańskiej: wczesnej do r. 1138, dojrzałej — do
końca w. XII i późnej — do połowy w. XIII2.
Twórczość artystyczną okresu poprzedzającego
połowę wieku X nazywa się sztuką rodzimą, pra-
polską, przedpiastowską lub wczesnośredniowiecz-
ną, przed połową bowiem w. X trudno jest mówić
o sztuce przedromańskiej, gdyż tę zwykło się łą-
czyć w powszechnej historii sztuki ze sztuką spo-
łeczeństw chrześcijańskich, dla sztuki okresu bez-
pośrednio poprzedzającego przyjęcie chrześcijań-
stwa zachowując nazwę: sztuka plemion barba-
rzyńskich.
Otóż powyższa periodyzacja dziejów sztuki
polskiej — w świetle analizy krytycznej pojęć
sztuka romańska i sztuka przedromańska — wy-
maga, jak się wydaje, zasadniczej rewizji przede
wszystkim w odniesieniu do lat 1038—1138, czyli
pierwszego podokresu sztuki romańskiej, a następ-
nie także w stosunku do poprzedzającej okres ro-
ostatnich, Kraków 1974; T. M r o c z k o, Polska sztuka
przedromańska i romańska, Warszawa 1978.
2 Dla przykładu: Dobrowolski, o.c., s. 41—42:
„Około połowy stulecia rozpoczął się okres właściwej
sztuki romańskiej, której rozkwit przypadł na w. XII
(nie stosuje się więc na tym miejscu ścisłej cezury, su-
gerowanej przez pojęcie «pierwszej sztuki romańskiej))}”;
B. Miśkiewicz, Monarchia wczesnych Piastów (w.
IX—1138) [w:] Dzieje Polski, pod red. J. Topolskie-
g o, Warszawa 1976, s. 132: „W pierwszej połowie XI w.
pojawiają się w Polsce, jak i na zachodzie Europy, bu-
dowle wznoszone w stylu romańskim”. Por. również A.
Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce,
Warszawa 1963, s. 18: „Za panowania Kazimierza Odno-
wiciela (1039—1058) wzniesiona została katedra (zapew-
ne pod wezwaniem Św. Gereona), będąca już budowlą
w pełni romańską”.
5
PL ISSN 0071—6723
LECH KALINOWSKI
SZTUKA PRZEDROMAŃSKA I ROMAŃSKA W POLSCE
A DZIEDZICTWO KAROLIŃSKIE I OTTOŃSKIE *
W historii sztuki polskiej sztuka od połowy w.
X do połowy XIII dzielona bywa na dwa okre-
sy stylowe: od przyjęcia chrześcijaństwa w r. 966
do r. 1038, więc do powstania ludowego zwane-
go dawniej reakcją pogańską, czyli do upadku
pierwszego państwa piastowskiego, względnie do
początków odbudowy państwa w r. 1040 lub na-
wet do r. 1050 — w tym ostatnim wypadku za-
pewne dla uzyskania łatwiejszej do zapamięta-
nia i prostszej z punktu widzenia podziału na czę-
ści połowy wieku XI — oraz od r. 1038, respec-
tive 1040 i 1050, do połowy w. XIII z dwiema
cezurami: w r. 1138 ze względu na śmierć Bole-
sława Krzywoustego i dokonany wówczas podział
Polski na dzielnice, oraz w r. 1200 jako dacie za-
początkowującej nowe stulecie h Okres pierwszy,
pierwszego państwa piastowskiego, niekiedy łą-
czony ogólnie z wczesnym średniowieczem, nazy-
wany bywa okresem sztuki przedromańskiej i
wczesnoromańskiej, natomiast okres drugi okre-
* Tekst referatu wygłoszonego 2 V 1977 w Mogila-
nach podczas sesji naukowej „Limes karoliński”, zorga-
nizowanej przez Komisję Mediewistyczną Polskiego To-
warzystwa Historycznego wraz z Instytutem Historii
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1 Aby poprzestać na opracowaniach ogólnych: Sztu-
ka polska czasów średniowiecznych, praca zbiorowa pod
red. G. Chmarzyńskiego, Warszawa 1953, s. 7—8,
gdzie wyjątkowo cały wiek XIII zaliczony został do sztu-
ki gotyckiej; Historia sztuki polskiej w zarysie, praca
zbiorowa w 3 tomach pod red. T. Dobrowolskiego
iW. Tatarkiewicza, I, Sztuka średniowieczna, Kra-
ków 1962 i 2 wyd. 1965; S. Kozakiewicz, Polonia
[w:] Enciclopedia Unioersale dell’Arte, X, Venezia-Ro-
ma 1963, szp. 738; Sztuka polska przedromańska i romań-
ska do schyłku XIII w., pod red. M. Walickiego,
Warszawa [1971] (Dzieje sztuki polskiej, I); T. Dobro-
wolski, Sztuka polska od czasów najdawniejszych do
śla się w całej jego rozciągłości jako okres sztuki
romańskiej: wczesnej do r. 1138, dojrzałej — do
końca w. XII i późnej — do połowy w. XIII2.
Twórczość artystyczną okresu poprzedzającego
połowę wieku X nazywa się sztuką rodzimą, pra-
polską, przedpiastowską lub wczesnośredniowiecz-
ną, przed połową bowiem w. X trudno jest mówić
o sztuce przedromańskiej, gdyż tę zwykło się łą-
czyć w powszechnej historii sztuki ze sztuką spo-
łeczeństw chrześcijańskich, dla sztuki okresu bez-
pośrednio poprzedzającego przyjęcie chrześcijań-
stwa zachowując nazwę: sztuka plemion barba-
rzyńskich.
Otóż powyższa periodyzacja dziejów sztuki
polskiej — w świetle analizy krytycznej pojęć
sztuka romańska i sztuka przedromańska — wy-
maga, jak się wydaje, zasadniczej rewizji przede
wszystkim w odniesieniu do lat 1038—1138, czyli
pierwszego podokresu sztuki romańskiej, a następ-
nie także w stosunku do poprzedzającej okres ro-
ostatnich, Kraków 1974; T. M r o c z k o, Polska sztuka
przedromańska i romańska, Warszawa 1978.
2 Dla przykładu: Dobrowolski, o.c., s. 41—42:
„Około połowy stulecia rozpoczął się okres właściwej
sztuki romańskiej, której rozkwit przypadł na w. XII
(nie stosuje się więc na tym miejscu ścisłej cezury, su-
gerowanej przez pojęcie «pierwszej sztuki romańskiej))}”;
B. Miśkiewicz, Monarchia wczesnych Piastów (w.
IX—1138) [w:] Dzieje Polski, pod red. J. Topolskie-
g o, Warszawa 1976, s. 132: „W pierwszej połowie XI w.
pojawiają się w Polsce, jak i na zachodzie Europy, bu-
dowle wznoszone w stylu romańskim”. Por. również A.
Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce,
Warszawa 1963, s. 18: „Za panowania Kazimierza Odno-
wiciela (1039—1058) wzniesiona została katedra (zapew-
ne pod wezwaniem Św. Gereona), będąca już budowlą
w pełni romańską”.
5