DOI Artikel:
Jamróz, Józef Stanisław: Czy refektarz w klasztorze Dominikanów w Krakowie jest oratorium klasztornym, czy kościołem przeddominikańskim?
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0038
7. Wspornik gurtu sklepienia krypty pod refektarzem
postnym klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie (fot.
J. Rosner, 1943)
stępowała na zewnątrz zabudowań. W związku z
tym zmniejszono wymiary światła okien i wpro-
wadzono nowy wątek do ościeży, tj. ciosy pias-
kowca z cegłą, nawiązujący do budownictwa lom-
bardzkiego.
Odnalezienie reszt polichromii na ścianach
wnętrza refektarza, dochodzącej do posadzki, i su-
pozycją, że przechodziła ona niżej, nie pozwalają
wysuwać przypuszczeń, że sklepienie krypty zo-
stało później założone.
Twierdzenie moje, że sklepienie krypty wznie-
siono równocześnie i związano integralnie z mu-
rami refektarza, opieram na braku jakichkolwiek
śladów wcięcia wsporników pod gurty sklepień,
które byłyby do odnalezienia na ścianach (ryc. 7
i 8). Ponadto założenie w ścianach krypty okie-
nek, które wyprowadzono łamaną szyją na poziom
zewnętrzny, jest dowodem, że musiały być mu-
rowane równocześnie z murami tejże krypty. Od-
najdujemy je w ścianie południowej; we wschod-
niej jedno z nich zostało zniszczone w wyniku
wprowadzenia w tę ścianę portalu gotyckiego dla
połączenia piwnicy z sienią gotycką. Natomiast w
ścianie północnej zostały poszerzone; brak ich w
ścianie zachodniej, do której przylega budynek
klasztorny 28.
Dalszym dowodem na równoczesność wyprowa-
dzenia murów krypty i sklepień opartych na trzech
słupach (ryc. 8 i 9) jest istnienie odpowiednich
odsadzek w murach krypty. Wymiar przyziemia
refektarza wynosi w świetle szerokości 9,0 m, a
krypty 8,6 m, odsadzka więc obustronnie wynosi
po 0,20 m, co konstrukcyjnie nie wystarcza na
przyjęcie parcia sklepień. Wcinanie odsadzki o tej
grubości jest technicznie niewykonalne i niezgod-
ne ze sztuką murarską (.zbyt mała grubość odsadz-
ki). Poniżej od wnętrza krypty występuje w po-
ziomie fundamentów odsadzka, która zostałaby
zlikwidowana z chwilą pogrubienia murów. Gru-
bość murów refektarza w przyziemiu wynosi 1,02
m, w krypcie natomiast — łącznie z odsadzkami
0,20 + 0,14 m (od zewnątrz) = 1,36 m. Nato-
miast grubość muru zachodniego krypty wynosi
0,94 m i tę samą grubość posiada mur przyzie-
mia. Grubość murów podłużnych przyjmujących
parcie sklepień jest wystarczająca.
Ostatecznym dowodem na zaplanowanie kryp-
ty i wykonanie jej łącznie z murami przyziemia
jest wprowadzenie portalu w ścianę zachodnią
krypty w jej północnym narożu (ryc. 10). Portal
prostokątny o wymiarze 1,23 m szerokości i 1,90
m wysokości w świetle węgarów kamiennych na-
kryty jest nadprożem z jednego ciosu. Auten-
tyczność tego otworu jest bezsporna. Otwór do-
stępny jest od zewnątrz, od strony dziedzińca
(przez korytarz), prowadzą doń schody drewnia-
ne, może dawniej kamienne, których ilość zwięk-
szyła się w wyniku podniesienia się terenu zew-
nętrznego. Zasięg dawnych schodów zakreśla ko-
lebka sklepienia półkolistego z kamienia, założona
skośnie za biegiem schodów, która zachowała się
do ok. 2,0 m. W murach szyi, obustronnie, znaj-
dują się wnęki, może na łuczywo. Jedna ze ścian
nosi ślady cienkiego tynku z pobiałą.
Mniej staranne ułożenie warstw kamienia w
murach refektarza aniżeli w dolnej lokalności,
stanowiącej kryptę, nie stwarza dowodu, że
ściany są z innego okresu. Prawdopodobnie za-
mierzano początkowo wykonać budynek staran-
niej, ale pośpiech zmusił do zastosowania uprosz-
czonej techniki murarskiej.
Na koniec należy wyjaśnić odsadzkę występu-
jącą w murze południowym refektarza na wyso-
kości 4,34 m od pierwotnego poziomu terenu, nad
28 J a m r o z, Średniowieczna architektura..., s. 12—13:
opisałem szczegółowo technikę budowy krypty.
30
postnym klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie (fot.
J. Rosner, 1943)
stępowała na zewnątrz zabudowań. W związku z
tym zmniejszono wymiary światła okien i wpro-
wadzono nowy wątek do ościeży, tj. ciosy pias-
kowca z cegłą, nawiązujący do budownictwa lom-
bardzkiego.
Odnalezienie reszt polichromii na ścianach
wnętrza refektarza, dochodzącej do posadzki, i su-
pozycją, że przechodziła ona niżej, nie pozwalają
wysuwać przypuszczeń, że sklepienie krypty zo-
stało później założone.
Twierdzenie moje, że sklepienie krypty wznie-
siono równocześnie i związano integralnie z mu-
rami refektarza, opieram na braku jakichkolwiek
śladów wcięcia wsporników pod gurty sklepień,
które byłyby do odnalezienia na ścianach (ryc. 7
i 8). Ponadto założenie w ścianach krypty okie-
nek, które wyprowadzono łamaną szyją na poziom
zewnętrzny, jest dowodem, że musiały być mu-
rowane równocześnie z murami tejże krypty. Od-
najdujemy je w ścianie południowej; we wschod-
niej jedno z nich zostało zniszczone w wyniku
wprowadzenia w tę ścianę portalu gotyckiego dla
połączenia piwnicy z sienią gotycką. Natomiast w
ścianie północnej zostały poszerzone; brak ich w
ścianie zachodniej, do której przylega budynek
klasztorny 28.
Dalszym dowodem na równoczesność wyprowa-
dzenia murów krypty i sklepień opartych na trzech
słupach (ryc. 8 i 9) jest istnienie odpowiednich
odsadzek w murach krypty. Wymiar przyziemia
refektarza wynosi w świetle szerokości 9,0 m, a
krypty 8,6 m, odsadzka więc obustronnie wynosi
po 0,20 m, co konstrukcyjnie nie wystarcza na
przyjęcie parcia sklepień. Wcinanie odsadzki o tej
grubości jest technicznie niewykonalne i niezgod-
ne ze sztuką murarską (.zbyt mała grubość odsadz-
ki). Poniżej od wnętrza krypty występuje w po-
ziomie fundamentów odsadzka, która zostałaby
zlikwidowana z chwilą pogrubienia murów. Gru-
bość murów refektarza w przyziemiu wynosi 1,02
m, w krypcie natomiast — łącznie z odsadzkami
0,20 + 0,14 m (od zewnątrz) = 1,36 m. Nato-
miast grubość muru zachodniego krypty wynosi
0,94 m i tę samą grubość posiada mur przyzie-
mia. Grubość murów podłużnych przyjmujących
parcie sklepień jest wystarczająca.
Ostatecznym dowodem na zaplanowanie kryp-
ty i wykonanie jej łącznie z murami przyziemia
jest wprowadzenie portalu w ścianę zachodnią
krypty w jej północnym narożu (ryc. 10). Portal
prostokątny o wymiarze 1,23 m szerokości i 1,90
m wysokości w świetle węgarów kamiennych na-
kryty jest nadprożem z jednego ciosu. Auten-
tyczność tego otworu jest bezsporna. Otwór do-
stępny jest od zewnątrz, od strony dziedzińca
(przez korytarz), prowadzą doń schody drewnia-
ne, może dawniej kamienne, których ilość zwięk-
szyła się w wyniku podniesienia się terenu zew-
nętrznego. Zasięg dawnych schodów zakreśla ko-
lebka sklepienia półkolistego z kamienia, założona
skośnie za biegiem schodów, która zachowała się
do ok. 2,0 m. W murach szyi, obustronnie, znaj-
dują się wnęki, może na łuczywo. Jedna ze ścian
nosi ślady cienkiego tynku z pobiałą.
Mniej staranne ułożenie warstw kamienia w
murach refektarza aniżeli w dolnej lokalności,
stanowiącej kryptę, nie stwarza dowodu, że
ściany są z innego okresu. Prawdopodobnie za-
mierzano początkowo wykonać budynek staran-
niej, ale pośpiech zmusił do zastosowania uprosz-
czonej techniki murarskiej.
Na koniec należy wyjaśnić odsadzkę występu-
jącą w murze południowym refektarza na wyso-
kości 4,34 m od pierwotnego poziomu terenu, nad
28 J a m r o z, Średniowieczna architektura..., s. 12—13:
opisałem szczegółowo technikę budowy krypty.
30