DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza Wschodniego, Wielkopolski i Kujaw
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0050
4. Biblia Jarosława Bogorii Skotnickiego, Gniezno, Ar-
chiwum Archidiecezjalne Ms 168, rysunek marginalny
(fot. Z. Czarnecki)
mi przejętymi z Pragi przez część elity intelek-
tualnej Pomorza spowodował przypuszczalnie upa-
dek projektu założenia uniwersytetu w Chełm-
nie 13 14. Przechowywane w bibliotekach pomorskich
kodeksy, zawierające teksty kazań Konrada Wald-
hausena, Milicza z Kromieryża, czy Henryka Oyty,
świadczą o przenikaniu idei odrębnych od ofi-
cjalnej dyplomatyczno-państwowej polityki. Dla
rozważań nad sztuką mogą mieć znaczenie infor-
macje, że w Pradze studiowało wielu biskupów
13 B. K ii r b i s, Z dziejów kultury i polityki w Pań-
stwie Krzyżackim, [w:] Księga Pamiątkowa z okazji 600-
-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Poznań 1965, s.
9—57.
14 Znaczną ich liczbę wymienia K ii r b i s, o.c., s.
26—33.
15 J. Karwasińska (wyd.), Sprawy i spory po-
między Polakami a Zakonem Krzyżackim, III, Warszawa
10315,, s. 75:, p. H2; dfziękuję p. doc. Ghtapioicikiiiąj za zwróce-
nie uwagi na tę wzmiankę źródłową.
16 O Konradzie z Byczyny por. K ii r b i s, o.c., s. 27.
W Bibliotece PAN w Gdańsku zachowane są dwa ręko-
pisy: Tomasz z Wrocławia, Mihi competit Ms 2310 (trak-
tat medyczny z r. 1467) oraz Mateusz z Legnicy, Postilla,
Ms M 261, z pocz. w. XV. Dziękuję p. mgr I. Błaszczyk
za informację o zabytkach znajdujących się w jej opra-
cowaniu.
17 W mszałach pomorskich wymienione jest święto
św. Jadwigi. Znane były oficja o niej. Por. H. Kowa-
lewicz, Ekspansja kulturalna Śląska w wiekach śred-
nich [w:] Średniowieczna kultura na Śląsku, Wrocław
pomorskich i warmińskich, a także kanoników ka-
pitulnych u. Kontakty mieszczańskie poza uniwer-
syteckimi nie są znane. W źródłach nie znalezio-
no również wiadomości o działalności malarzy
z Czech zatrudnionych na terenie Pomorza. Istnie-
ją natomiast ślady kontaktów ze Śląskiem. Impor-
towano np. na Pomorze metale z tego terenu 1S,
Ważniejsze jednak dla naszych rozważań są infor-
macje o powiązaniach intelektualnych. I tak Kon-
rad z Byczyny, brat kronikarza i pisarza legnic-
kiego, był pisarzem w Chełmnie, następnie w
Gdańsku: pisał traktaty polityczne i kronikę. W
bibliotece miejskiej w Gdańsku zachowały się
m. in. dwa iluminowane rękopisy autorów śląskich,
przepisane jednak i dekorowane na Pomorzu16.
Innym śladem kontaktów ze Śląskiem był kult
św. Jadwigi, dość znacznie rozpowszechniony na
omawianym terenie 17.
Dzieł importowanych z Czech na Pomorze za-
chowało się bardzo niewiele. Zaliczyć do nich mo-
żna zaginiony niewielki obraz tablicowy Madonny
Tronującej, niegdyś przechowywany w Królewcu.
Z Pragi mogli przybyć twórcy zewnętrznej mo-
zaikowej dekoracji, wielkiej postaci Madonny z
elewacji kościoła zamkowego w Malborku i mo-
zaikowego obrazu wotywnego umieszczonego nad
portalem katedry kwidzyńskiej 18. Praski ilumina-
tor wykonał dekorację (ryc. 1—3) elbląskiej Księ-
gi czynów łąkowych w r. 1421 19. Niezwykle wy-
soki poziom artystyczny, świecka tematyka minia-
tur stawiają ten rękopis w rzędzie najciekawszych
zabytków sztuki miniatorskiej powstałej na oma-
wianym terenie w 1 połowie w. XV.
W Wielkopolsce i na Kujawach po bujnym
okresie rozwoju sztuki i kultury w. XII, jeszcze
1977, s. 59. Zachowały się także wyobrażenia świętej
w średniowiecznej plastyce tego terenu.
18 Mozaika kwidzyńska poddana została gruntownym
zabiegom konserwatorskim. Zestawienie informacji bi-
bliograficznych, a także analizę porównawczą przedsta-
wia J. Krause, Czternastowieczna mozaika funda-
cyjna w katedrze kwidzyńskiej, praca magisterska UAM,
Poznań 1971.
19 B. Schmidt, Die Miniaturmalerei des Elbinger
Wiesenbuch (Elbinger Jhr. I 1919/20, s. 96 i n.); U 1-
b r i c h, o.c., s. 98—100. B. Schmidt słusznie uważał, że
twórca tych miniatur przyszedł z Pragi. Podniesione
przez A. Ulbricha analogie z Epitafium Boreschowa są
pozorne, wynikają jedynie z ogólnej zbieżności stopnia
zastosowania elementów realizmu, przy żywych jeszcze
tradycjach nurtu idealizująco-dekoracyjnego. Wbrew B.
Schmidtowi uważam, że stylizacja postaci jest odręb-
na od dzieł Mistrza Mszału Hasenburskiego — są one
znacznie bardziej realne, pozbawione wydłużenia pro-
porcji, „manierycznych” gestów, rozbudowanych drape-
rii. Stosunek wielkości postaci i otaczającej ich roślin-
42
chiwum Archidiecezjalne Ms 168, rysunek marginalny
(fot. Z. Czarnecki)
mi przejętymi z Pragi przez część elity intelek-
tualnej Pomorza spowodował przypuszczalnie upa-
dek projektu założenia uniwersytetu w Chełm-
nie 13 14. Przechowywane w bibliotekach pomorskich
kodeksy, zawierające teksty kazań Konrada Wald-
hausena, Milicza z Kromieryża, czy Henryka Oyty,
świadczą o przenikaniu idei odrębnych od ofi-
cjalnej dyplomatyczno-państwowej polityki. Dla
rozważań nad sztuką mogą mieć znaczenie infor-
macje, że w Pradze studiowało wielu biskupów
13 B. K ii r b i s, Z dziejów kultury i polityki w Pań-
stwie Krzyżackim, [w:] Księga Pamiątkowa z okazji 600-
-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Poznań 1965, s.
9—57.
14 Znaczną ich liczbę wymienia K ii r b i s, o.c., s.
26—33.
15 J. Karwasińska (wyd.), Sprawy i spory po-
między Polakami a Zakonem Krzyżackim, III, Warszawa
10315,, s. 75:, p. H2; dfziękuję p. doc. Ghtapioicikiiiąj za zwróce-
nie uwagi na tę wzmiankę źródłową.
16 O Konradzie z Byczyny por. K ii r b i s, o.c., s. 27.
W Bibliotece PAN w Gdańsku zachowane są dwa ręko-
pisy: Tomasz z Wrocławia, Mihi competit Ms 2310 (trak-
tat medyczny z r. 1467) oraz Mateusz z Legnicy, Postilla,
Ms M 261, z pocz. w. XV. Dziękuję p. mgr I. Błaszczyk
za informację o zabytkach znajdujących się w jej opra-
cowaniu.
17 W mszałach pomorskich wymienione jest święto
św. Jadwigi. Znane były oficja o niej. Por. H. Kowa-
lewicz, Ekspansja kulturalna Śląska w wiekach śred-
nich [w:] Średniowieczna kultura na Śląsku, Wrocław
pomorskich i warmińskich, a także kanoników ka-
pitulnych u. Kontakty mieszczańskie poza uniwer-
syteckimi nie są znane. W źródłach nie znalezio-
no również wiadomości o działalności malarzy
z Czech zatrudnionych na terenie Pomorza. Istnie-
ją natomiast ślady kontaktów ze Śląskiem. Impor-
towano np. na Pomorze metale z tego terenu 1S,
Ważniejsze jednak dla naszych rozważań są infor-
macje o powiązaniach intelektualnych. I tak Kon-
rad z Byczyny, brat kronikarza i pisarza legnic-
kiego, był pisarzem w Chełmnie, następnie w
Gdańsku: pisał traktaty polityczne i kronikę. W
bibliotece miejskiej w Gdańsku zachowały się
m. in. dwa iluminowane rękopisy autorów śląskich,
przepisane jednak i dekorowane na Pomorzu16.
Innym śladem kontaktów ze Śląskiem był kult
św. Jadwigi, dość znacznie rozpowszechniony na
omawianym terenie 17.
Dzieł importowanych z Czech na Pomorze za-
chowało się bardzo niewiele. Zaliczyć do nich mo-
żna zaginiony niewielki obraz tablicowy Madonny
Tronującej, niegdyś przechowywany w Królewcu.
Z Pragi mogli przybyć twórcy zewnętrznej mo-
zaikowej dekoracji, wielkiej postaci Madonny z
elewacji kościoła zamkowego w Malborku i mo-
zaikowego obrazu wotywnego umieszczonego nad
portalem katedry kwidzyńskiej 18. Praski ilumina-
tor wykonał dekorację (ryc. 1—3) elbląskiej Księ-
gi czynów łąkowych w r. 1421 19. Niezwykle wy-
soki poziom artystyczny, świecka tematyka minia-
tur stawiają ten rękopis w rzędzie najciekawszych
zabytków sztuki miniatorskiej powstałej na oma-
wianym terenie w 1 połowie w. XV.
W Wielkopolsce i na Kujawach po bujnym
okresie rozwoju sztuki i kultury w. XII, jeszcze
1977, s. 59. Zachowały się także wyobrażenia świętej
w średniowiecznej plastyce tego terenu.
18 Mozaika kwidzyńska poddana została gruntownym
zabiegom konserwatorskim. Zestawienie informacji bi-
bliograficznych, a także analizę porównawczą przedsta-
wia J. Krause, Czternastowieczna mozaika funda-
cyjna w katedrze kwidzyńskiej, praca magisterska UAM,
Poznań 1971.
19 B. Schmidt, Die Miniaturmalerei des Elbinger
Wiesenbuch (Elbinger Jhr. I 1919/20, s. 96 i n.); U 1-
b r i c h, o.c., s. 98—100. B. Schmidt słusznie uważał, że
twórca tych miniatur przyszedł z Pragi. Podniesione
przez A. Ulbricha analogie z Epitafium Boreschowa są
pozorne, wynikają jedynie z ogólnej zbieżności stopnia
zastosowania elementów realizmu, przy żywych jeszcze
tradycjach nurtu idealizująco-dekoracyjnego. Wbrew B.
Schmidtowi uważam, że stylizacja postaci jest odręb-
na od dzieł Mistrza Mszału Hasenburskiego — są one
znacznie bardziej realne, pozbawione wydłużenia pro-
porcji, „manierycznych” gestów, rozbudowanych drape-
rii. Stosunek wielkości postaci i otaczającej ich roślin-
42