DOI article:
Krupińska-Pałamarz, Elżbieta: Pejzaż w krakowskim malarstwie tablicowym końca XV i początków XVI wqieku: (Między późnym średniowieczem a wczesnym Renesansem)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0098
na ogół stosunkiem, jaki zachodził w malarstwie
cechowym w. XV, a nawet XVI pomiędzy ,,na-
turalną” przestrzenią a złotym tłem. Złota folia,
będąc konwencją uwarunkowaną celami psycho-
logicznymi i estetycznymi średniowiecza, odgry-
wała zasadniczą rolę, albowiem zwiększała wra-
żenie nadrealności. Przedstawienia, oparte zazwy-
czaj na tematyce zaczerpniętej z Pisma świętego,
przeniesione zostały w płaszczyznę złotej sfery
i tym samym rozgrywały się w „Euklidesowym
złotym niebie, płaiskogeometrycznym, nie znają-
cym niszczącego wizję podmuchu rzeczywis-
tości” 23.
Obraz tej rzeczywistości, znajdujący swój szcze-
gólny wyraz w sztuce realizmu gotyckiego, jest
jednocześnie jedną z najbardziej charakterystycz-
nych cech grupy dzieł malarskich, powstałych w
latach 1460—1480 w warsztatach krakowskich,
które w tym czasie osiągnęły najwyższy poziom
swych możliwości twórczych. Stały się one miej-
scem nowatorskich na gruncie krakowskim poczy-
nań wielu wybitnych malarzy, takich jak Mistrz
Pasji Dominikańskiej, Mistrz Chórów, Mikołaj Ha-
berschrack czy Mistrz Ołtarza Matki Boskiej Bo-
lesnej w katedrze wawelskiej. W monumentalnych
ołtarzach krakowskich, będących ich dziełami, w
sposób najpełniejszy został urzeczywistniony rea-
listyczny program kultury mieszczańskiej. Po
okresie idealizmu, wysubtelnienia i spirytualizmu
nastąpił zwrot w kierunku wyraźniejszego związ-
ku z rzeczywistością, większej konkretyzacji for-
my, a coraz liczniejsze eksperymenty w zakresie
organizowania przestrzeni wyznaczają już dużą
rolę motywom architektonicznym i krajobrazo-
wym. Te ostatnie znajdują zastosowanie ciągle
jeszcze na rewersach skrzydeł niewidocznych w
chwili otwarcia ołtarza, a tym samym mających
mniejsze znaczenie.
Główne miejsce ołtarza zajmowały kunsztowne
technicznie obrazy, najczęściej pasyjne, o wyci-
skanych we wzory złotych tłach, podczas gdy re-
wersy poświęcane były bardziej lirycznym w wy-
razie scenom narracyjnym. Realizm gotycki do-
chodzi po raz pierwszy w pełni do głosu w polip-
tyku z kościoła krakowskich dominikanów (klasz-
tor Dominikanów i Muzeum Narodowe w Krako-
wie, około r. 1465) w jego nowym, dramatyczno-
-narracyjnym stylu obrazowania, w nowej ikono-
grafii i w ncwypi widzeniu przyrody. Podczas gdy
niektóre sceny, jak np. Święta Rodzina w Egipcie,
umieszczone są na tle motywów architektonicz-
nych, inne, jak np. Adoracja Dzieciątka, wykorzy-
23 M. Walicki, O malarstwie polskim XV wieku
[w:] Zloty widnokrąg, Warszawa 1965, s. 39.
1. Mistrz Chórów, Sw. Sekundus przeprawia się przez
Pad, kwatera tryptyku Sw. Trójcy, około r, 1467, Kra-
ków, katedra (fot, Ł, Schuster)
2. Mistrz Chórów, Sw. Eustachy na łowach, kwatera
tryptyku Sw. Trójcy, około r. 1467, Kraków, katedra
(fot. Ł. Schuster).
90
cechowym w. XV, a nawet XVI pomiędzy ,,na-
turalną” przestrzenią a złotym tłem. Złota folia,
będąc konwencją uwarunkowaną celami psycho-
logicznymi i estetycznymi średniowiecza, odgry-
wała zasadniczą rolę, albowiem zwiększała wra-
żenie nadrealności. Przedstawienia, oparte zazwy-
czaj na tematyce zaczerpniętej z Pisma świętego,
przeniesione zostały w płaszczyznę złotej sfery
i tym samym rozgrywały się w „Euklidesowym
złotym niebie, płaiskogeometrycznym, nie znają-
cym niszczącego wizję podmuchu rzeczywis-
tości” 23.
Obraz tej rzeczywistości, znajdujący swój szcze-
gólny wyraz w sztuce realizmu gotyckiego, jest
jednocześnie jedną z najbardziej charakterystycz-
nych cech grupy dzieł malarskich, powstałych w
latach 1460—1480 w warsztatach krakowskich,
które w tym czasie osiągnęły najwyższy poziom
swych możliwości twórczych. Stały się one miej-
scem nowatorskich na gruncie krakowskim poczy-
nań wielu wybitnych malarzy, takich jak Mistrz
Pasji Dominikańskiej, Mistrz Chórów, Mikołaj Ha-
berschrack czy Mistrz Ołtarza Matki Boskiej Bo-
lesnej w katedrze wawelskiej. W monumentalnych
ołtarzach krakowskich, będących ich dziełami, w
sposób najpełniejszy został urzeczywistniony rea-
listyczny program kultury mieszczańskiej. Po
okresie idealizmu, wysubtelnienia i spirytualizmu
nastąpił zwrot w kierunku wyraźniejszego związ-
ku z rzeczywistością, większej konkretyzacji for-
my, a coraz liczniejsze eksperymenty w zakresie
organizowania przestrzeni wyznaczają już dużą
rolę motywom architektonicznym i krajobrazo-
wym. Te ostatnie znajdują zastosowanie ciągle
jeszcze na rewersach skrzydeł niewidocznych w
chwili otwarcia ołtarza, a tym samym mających
mniejsze znaczenie.
Główne miejsce ołtarza zajmowały kunsztowne
technicznie obrazy, najczęściej pasyjne, o wyci-
skanych we wzory złotych tłach, podczas gdy re-
wersy poświęcane były bardziej lirycznym w wy-
razie scenom narracyjnym. Realizm gotycki do-
chodzi po raz pierwszy w pełni do głosu w polip-
tyku z kościoła krakowskich dominikanów (klasz-
tor Dominikanów i Muzeum Narodowe w Krako-
wie, około r. 1465) w jego nowym, dramatyczno-
-narracyjnym stylu obrazowania, w nowej ikono-
grafii i w ncwypi widzeniu przyrody. Podczas gdy
niektóre sceny, jak np. Święta Rodzina w Egipcie,
umieszczone są na tle motywów architektonicz-
nych, inne, jak np. Adoracja Dzieciątka, wykorzy-
23 M. Walicki, O malarstwie polskim XV wieku
[w:] Zloty widnokrąg, Warszawa 1965, s. 39.
1. Mistrz Chórów, Sw. Sekundus przeprawia się przez
Pad, kwatera tryptyku Sw. Trójcy, około r, 1467, Kra-
ków, katedra (fot, Ł, Schuster)
2. Mistrz Chórów, Sw. Eustachy na łowach, kwatera
tryptyku Sw. Trójcy, około r. 1467, Kraków, katedra
(fot. Ł. Schuster).
90