DOI article:
Krupińska-Pałamarz, Elżbieta: Pejzaż w krakowskim malarstwie tablicowym końca XV i początków XVI wqieku: (Między późnym średniowieczem a wczesnym Renesansem)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0115
13. Sacra Conversazione, 2 ćwierć w. XVI, kościół Św. Mikołaja w Krakowie (fot. K. Nowacki)
Jednym z krakowskich cranachianów, najbar-
dziej uderzających podobieństwem do dzieł wit-
temberskiego mistrza, jest wizerunek Madonny
z Dzieciątkiem w klasztorze Kanoników Regular-
nych Lateraneńskich w Krakowie z 1 połowy w.
XVI. Obraz ów został przypisany przez Walickie-
go bliżej nie określonemu krakowskiemu naśla-
dowcy Cranacha 10°, głównie dzięki analogiom, któ-
re łączą pejzażowe tło Madonny z podobnymi uję-
ciami Mistrza Łukasza, a ostatnio pojawiło się
nawet twierdzenie łączące dzieło wprost z jego
ręką 100 101. Tak jak i w poprzednich przypadkach
krajobraz ten emanuje nastrojową koegzystencją
z postacią uśmiechniętej Marii i Chrystusa. Utrzy-
many w jasnych tonach i rozświetlony słońcem
widok na szeroką dolinę ujętą skalistymi wznie-
100 Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk..., s. 333.
101 Z. Jakubowski, Madonna z Dzieciątkiem w
krakowskim klasztorze Kanoników Regularnych — dzieło
Łukasza Cranacha St. (Biuletyn HS, XXXIX, 1977, s.
127,-142).
102 Charakterystyki podobnego typu pejzażu, nazywa-
nego m. in. panoramicznym, dokonał jako pierwszy L. von
B a 1 d a s s, Die niederldndische Landschaftsmalerei von
sieniami z malowniczo spiętrzonymi grodami, u-
mieszczonymi już nie na horyzoncie, lecz bardziej
odważnie — na planie średnim, sprawia wrażenie
niejako oglądanego z otwartego okna jednego z
tych wysoko położonych zamków (ryc. 14). Iluzję
pełnej powietrza przestrzeni podkreślają ponadto
ciemne sylwetki ptaków krążących nad tą zalud-
nioną gdzieniegdzie sztafażem panoramą.
Pejzaż ten, choć może być jeszcze uznany za
ramy dla sceny religijnej, powoduje jednak pewne
zachwianie konwencji, według której schemat Ma-
donny z Dzieciątkiem stanowił wyłącznie po-
nadczasowy obiekt kultu. Tutaj, wraz ze złotym
niebem, zniknęło wyabstrahowanie z realności;
malowniczy, konkretny widok „fragmentu zie-
mi” 102 nadał przedstawieniu religijnemu nową
Patinir bis Brueghel (Jahrbuch der kunsthistorischen
Sammlungen des allerh. Kaiserhauses, XXXIV, 1918,
s. 111 i n.), określając ten typ pejzażu terminem Welt-
landschaft. Encyklopedyczny wybór motywów miał czę-
sto jeszcze średniowieczny charakter, jak również śred-
niowieczne było pragnienie pokazania jednocześnie całego
świata, reprezentowanego jak gdyby przez znaki oraz ty-
powe elementy rzeczywistego pejzażu.
107
Jednym z krakowskich cranachianów, najbar-
dziej uderzających podobieństwem do dzieł wit-
temberskiego mistrza, jest wizerunek Madonny
z Dzieciątkiem w klasztorze Kanoników Regular-
nych Lateraneńskich w Krakowie z 1 połowy w.
XVI. Obraz ów został przypisany przez Walickie-
go bliżej nie określonemu krakowskiemu naśla-
dowcy Cranacha 10°, głównie dzięki analogiom, któ-
re łączą pejzażowe tło Madonny z podobnymi uję-
ciami Mistrza Łukasza, a ostatnio pojawiło się
nawet twierdzenie łączące dzieło wprost z jego
ręką 100 101. Tak jak i w poprzednich przypadkach
krajobraz ten emanuje nastrojową koegzystencją
z postacią uśmiechniętej Marii i Chrystusa. Utrzy-
many w jasnych tonach i rozświetlony słońcem
widok na szeroką dolinę ujętą skalistymi wznie-
100 Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk..., s. 333.
101 Z. Jakubowski, Madonna z Dzieciątkiem w
krakowskim klasztorze Kanoników Regularnych — dzieło
Łukasza Cranacha St. (Biuletyn HS, XXXIX, 1977, s.
127,-142).
102 Charakterystyki podobnego typu pejzażu, nazywa-
nego m. in. panoramicznym, dokonał jako pierwszy L. von
B a 1 d a s s, Die niederldndische Landschaftsmalerei von
sieniami z malowniczo spiętrzonymi grodami, u-
mieszczonymi już nie na horyzoncie, lecz bardziej
odważnie — na planie średnim, sprawia wrażenie
niejako oglądanego z otwartego okna jednego z
tych wysoko położonych zamków (ryc. 14). Iluzję
pełnej powietrza przestrzeni podkreślają ponadto
ciemne sylwetki ptaków krążących nad tą zalud-
nioną gdzieniegdzie sztafażem panoramą.
Pejzaż ten, choć może być jeszcze uznany za
ramy dla sceny religijnej, powoduje jednak pewne
zachwianie konwencji, według której schemat Ma-
donny z Dzieciątkiem stanowił wyłącznie po-
nadczasowy obiekt kultu. Tutaj, wraz ze złotym
niebem, zniknęło wyabstrahowanie z realności;
malowniczy, konkretny widok „fragmentu zie-
mi” 102 nadał przedstawieniu religijnemu nową
Patinir bis Brueghel (Jahrbuch der kunsthistorischen
Sammlungen des allerh. Kaiserhauses, XXXIV, 1918,
s. 111 i n.), określając ten typ pejzażu terminem Welt-
landschaft. Encyklopedyczny wybór motywów miał czę-
sto jeszcze średniowieczny charakter, jak również śred-
niowieczne było pragnienie pokazania jednocześnie całego
świata, reprezentowanego jak gdyby przez znaki oraz ty-
powe elementy rzeczywistego pejzażu.
107