DOI article:
Samek, Jan: Porta angusta i nagrobki portalowe w Polsce: (Zapoznana symbolika wejścia w sztuce)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0149
Folia Historiae Artium, T. XVI (198Ó)
PL ISSN 0071—6723
JAN SAMEK
PORTA ANGUSTA I NAGROBKI PORTALOWE W POLSCE
(zapoznana symbolika wejścia w sztuce)
Na nagrobki portalowe w Polsce zwrócono już
uwagę przed kilkudziesięciu laty. Uczynili to
Szczęsny Dettloff i Władysław Husarski k Szcze-
gółowo zagadnienie to omówił Jan Białostocki1 2,
a ostatnio wzmiankował Jerzy Szabłowski3. W re-
zultacie zebrana została grupka pomników, w
których motyw wejścia stanowi ważki element.
Zadaniem niniejszej pracy jest jeszcze raz prześle-
dzenie tego zagadnienia, wzbogacenie materiału i
próba interpretowania motywu wejścia w sztuce,
przy posłużeniu się nowym kluczem ikonografi-
cznym.
I. MATERIAŁ ZABYTKOWY
Pierwszym nagrobkiem, w którym występuje
wyraźnie motyw wejścia, był — jak się wydaje —
w sztuce polskiej pomnik bpa krakowskiego Filipa
Padniewskiego (zm. 1572), wzniesiony w jego
mauzoleum przy katedrze krakowskiej, dzieło wy-
bitnego rzeźbiarza Jana Michałowicza z Urzędowa
z czasu około r. 1575 4.
1S. Dettloff i W. Husarski, Historia rzeź-
by w Polsce [w:] Wiedza o Polsce, II, Warszawa [b.r.w.],
s. 570.
2J. Białostocki, Symbolika drzwi w sepulkral-
nej sztuce baroku [w:] Sarmatia Artistica. Księga pa-
miątkowa ku czci prof. Władysława Tomkiewicza, War-
szawa 1968, s. 107, 119; por. tenże, The Door of Death.
Survival of a classical Motif in Sepulchral Art (Jahr-
buch der hamburger Kunstsammlupgen, XVIII, 1973,
s. 7—32).
3J. Szabłowski, Jeszcze kilka słów o Michało-
wiczowskim wyposażeniu wnętrza mauzoleum Filipa Pad-
niewskiego na Wawelu, Sprawozdania z posiedzeń Ko-
misji Naukowych PAN, Oddział w Krakowie, XV/1, 1971,
s. 139—141.
Nagrobek bpa Padniewskiego do czasu przebu-
dowy kaplicy, dokonanej w 1. 1832—1840 przez
Piotra Nobilego, która objęła także pomnik bisku-
pa, skomponowany został z włączeniem do roz-
wiązania niewielkiego, niskiego wejścia do zakry-
stii mieszczącego się w z^ihodniej części kaplicy
(ryc. 1, 2).
W chwili obecnej, w związku z dodaniem w
czasie wspomnianej renowacji trzeciej hermy w
dolnej partii pomnika (ryc. 3) i ogólnym prze-
kształceniem wnętrza wejście to zostało zlikwido-
wane. Ikonograficzna strona nagrobka bpa Pad-
niewskiego nie jest rozbudowana; składają się nań
właściwie tylko przedstawienie Chrystusa Ukrzy-
żowanego pomiędzy arkadami oraz herby pośrod-
ku arkad w zwieńczeniu.
Kolejnym obiektem, który skomponowany zo-
stał z zastosowaniem motywu drzwi, jest nagro-
bek Jana Stanisława Sapiehy, marszałka wielkie-
go litewskiego (zm. 1637), w kościele Św. Micha-
ła w Wilnie 5. Nagrobek Sapiehy łączy się ściśle
z portalem prowadzącym do zakrystii, przyległej
4 J. Pagaczewski, Jan Michałowicz z Urzędowa
(Rocznik Krak., XXVIII, 1937, s. 6—8, 30—38, fig. 36);
Miasto Kraków, cz. 1, Wawel (Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce, IV, Warszawa 1965, s. 80, fig. 642, kaplice oprać.
J. Szabłowski); A. Rottermund, Katalog ry-
sunków architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodo-
wego w Warszawie (mps), poz. 273, s. 63; tenże, Nowe
przekazy ikonograficzne dotyczące kaplicy Potockich
(d. Padniewskich) w katedrze na Wawelu (Biuletyn HS,
XXXII, 1970, nr 2, s. 199—201, il. 1 na s. 200, il. 3—4 na
s. 201); Szabłowski, l.c.
5 Z. H e n d e 1, Kościół Św. Michała w Wilnie (Spra-
wozdania i Wydawnictwa Wydziału Towarzystwa Opieki
nad Polskimi Zabytkami Sztuki i Kultury za r. 1905,
Kraków 1906, s. 16, il. 3); Białostocki, Symbolika
drzwi..., s. 110.
141
PL ISSN 0071—6723
JAN SAMEK
PORTA ANGUSTA I NAGROBKI PORTALOWE W POLSCE
(zapoznana symbolika wejścia w sztuce)
Na nagrobki portalowe w Polsce zwrócono już
uwagę przed kilkudziesięciu laty. Uczynili to
Szczęsny Dettloff i Władysław Husarski k Szcze-
gółowo zagadnienie to omówił Jan Białostocki1 2,
a ostatnio wzmiankował Jerzy Szabłowski3. W re-
zultacie zebrana została grupka pomników, w
których motyw wejścia stanowi ważki element.
Zadaniem niniejszej pracy jest jeszcze raz prześle-
dzenie tego zagadnienia, wzbogacenie materiału i
próba interpretowania motywu wejścia w sztuce,
przy posłużeniu się nowym kluczem ikonografi-
cznym.
I. MATERIAŁ ZABYTKOWY
Pierwszym nagrobkiem, w którym występuje
wyraźnie motyw wejścia, był — jak się wydaje —
w sztuce polskiej pomnik bpa krakowskiego Filipa
Padniewskiego (zm. 1572), wzniesiony w jego
mauzoleum przy katedrze krakowskiej, dzieło wy-
bitnego rzeźbiarza Jana Michałowicza z Urzędowa
z czasu około r. 1575 4.
1S. Dettloff i W. Husarski, Historia rzeź-
by w Polsce [w:] Wiedza o Polsce, II, Warszawa [b.r.w.],
s. 570.
2J. Białostocki, Symbolika drzwi w sepulkral-
nej sztuce baroku [w:] Sarmatia Artistica. Księga pa-
miątkowa ku czci prof. Władysława Tomkiewicza, War-
szawa 1968, s. 107, 119; por. tenże, The Door of Death.
Survival of a classical Motif in Sepulchral Art (Jahr-
buch der hamburger Kunstsammlupgen, XVIII, 1973,
s. 7—32).
3J. Szabłowski, Jeszcze kilka słów o Michało-
wiczowskim wyposażeniu wnętrza mauzoleum Filipa Pad-
niewskiego na Wawelu, Sprawozdania z posiedzeń Ko-
misji Naukowych PAN, Oddział w Krakowie, XV/1, 1971,
s. 139—141.
Nagrobek bpa Padniewskiego do czasu przebu-
dowy kaplicy, dokonanej w 1. 1832—1840 przez
Piotra Nobilego, która objęła także pomnik bisku-
pa, skomponowany został z włączeniem do roz-
wiązania niewielkiego, niskiego wejścia do zakry-
stii mieszczącego się w z^ihodniej części kaplicy
(ryc. 1, 2).
W chwili obecnej, w związku z dodaniem w
czasie wspomnianej renowacji trzeciej hermy w
dolnej partii pomnika (ryc. 3) i ogólnym prze-
kształceniem wnętrza wejście to zostało zlikwido-
wane. Ikonograficzna strona nagrobka bpa Pad-
niewskiego nie jest rozbudowana; składają się nań
właściwie tylko przedstawienie Chrystusa Ukrzy-
żowanego pomiędzy arkadami oraz herby pośrod-
ku arkad w zwieńczeniu.
Kolejnym obiektem, który skomponowany zo-
stał z zastosowaniem motywu drzwi, jest nagro-
bek Jana Stanisława Sapiehy, marszałka wielkie-
go litewskiego (zm. 1637), w kościele Św. Micha-
ła w Wilnie 5. Nagrobek Sapiehy łączy się ściśle
z portalem prowadzącym do zakrystii, przyległej
4 J. Pagaczewski, Jan Michałowicz z Urzędowa
(Rocznik Krak., XXVIII, 1937, s. 6—8, 30—38, fig. 36);
Miasto Kraków, cz. 1, Wawel (Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce, IV, Warszawa 1965, s. 80, fig. 642, kaplice oprać.
J. Szabłowski); A. Rottermund, Katalog ry-
sunków architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodo-
wego w Warszawie (mps), poz. 273, s. 63; tenże, Nowe
przekazy ikonograficzne dotyczące kaplicy Potockich
(d. Padniewskich) w katedrze na Wawelu (Biuletyn HS,
XXXII, 1970, nr 2, s. 199—201, il. 1 na s. 200, il. 3—4 na
s. 201); Szabłowski, l.c.
5 Z. H e n d e 1, Kościół Św. Michała w Wilnie (Spra-
wozdania i Wydawnictwa Wydziału Towarzystwa Opieki
nad Polskimi Zabytkami Sztuki i Kultury za r. 1905,
Kraków 1906, s. 16, il. 3); Białostocki, Symbolika
drzwi..., s. 110.
141