DOI Artikel:
Szablowski, Jerzy: Replika warsztatowa obrazu Quentina Metsysa w zbiorach wawelskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20404#0031
przedstawiona na tle rozległego, „panoramicz-
nego" krajobrazu, porośniętego układającymi się
w faliste pasma horyzontalne kępami drzew,
wśród których w głębi wynurza się miasto z gó-
rującymi nad nim skałami i zamkiem. Na pierw-
szym planie obrazu widać kamienny parapet, a
na nim, w lewym rogu malowidła, kiść winogron
i brzoskwinię. Madonna ma na sobie suknię kre-
mowo-brązową (tan or cream) i płaszcz ciemno-
czerwony (dark red); osłaniający głowę szal w
kolorze szarobiałym (gray-wbite). Według nie-
których badaczy (Friedlander, Richardson, Pig-
ler) obraz wykonał sam Metsys, według innych
(A. de Bosąue) wyszedł on z pracowni Mistrza
lub może tylko z jego szkoły. Zdaniem wymie-
nionej autorki przemawia za tym „w dolnej czę-
ści twarzy [...] dość grube nałożenie farby" i „pe-
wna ociężałość w linii szyi", nie spotykane u Me-
tsysa. Dostrzega ona również mniejszą subtelność
w rysunku rąk i mniejszą zręczność w wykona-
niu owoców aniżeli w innych obrazach tego ar-
tysty. Friedlander uważa obraz w Detroit w tej
grupie Madonn za najlepszy. Stanowił on wzór
dla wszystkich innych replik i kopii; pogląd ten
podzielają Pigler i de Bosąue.
2. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z lat
1515—1520, od grudnia 1969 w prywatnej kole-
kcji w RFN, poprzednio kolejno w kolekcjach
Fritza Kaula w Dreźnie, Adolfa von Beckeratha
w Krefeld i Heinza Kistersa w Kreuzlingen w
Szwajcarii (ryc. 4) 14. Malowany na desce o wy-
miarach 50X37 cm, zbliża się najbardziej do
Madonny w Detroit, choć różni nią od niej bra-
kiem parapetu z owocami. W porównaniu z po-
przednim obrazem można nadto dostrzec inny,
jakby mniej szlachetny wyraz oblicza Dzieciąt-
ka, o bardziej pucołowatych, jakby opuchnię-
tych policzkach. Również włosy Marii ii Jej Syn-
ka nie wykazują tego subtelnego modelunku, ja-
ki występuje w obrazie w Detroit; są sztywniej
potraktowane. Zdaniem de Bosąue pewne różni-
ce wywołało niewłaściwe odnowienie obrazu; m.
in. podczas konserwacji został zniekształcony
171—172 należy wymienić: J. E. S c r i p p s, Hand-
book oj the paintings ancient and modem belonging
to the Detroit Museum oj Art, Detroit 1895, s. 11, nr
13; W. Heil i C. H. Burrougs, Catalog oj paintings
in the permanent collection oj The Detroit Institute
oj Arts oj the city oj Detroit, 1930, nr 137, il. tamże;
G. Ring, Additions to the works oj Jan Provost and
Quentin Massys — II (The Burlington Magazine, March
1942, vol. XXX, No 468, s. 71). Panu Frederickowi J.
Cummingsowi, dyrektorowi The Detroit Institute of
Arts, dziękuję serdecznie za życzliwość w czasie mych
badań prowadzonych z okazji opracowywania obrazu
wawelskiego.
nieco charakter krajobrazu: „chciano dać wię-
cej precyzji architekturze wzmacniając rysunek,
dorzucając plamy światła, przez co stracił on
miękkość typową dla pejzaży Metsysa".
3. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z lat
1515—1520, w r. 1933 znajdujący się w Kolek-
cji Ehricha w Nowym Jorku (ryc. >5) 15. Malo-
wany na desce o wymiarach 49,5X37,5 cm jest
niemal identyczny z obrazem w prywatnej ko-
lekcji zachodnioniemieckiej, wymienionym w
punkcie 2. Podobnie jak tam nie ma na pierw-
szym planie parapetu z owocami. I tutaj dostrze-
ga się te same w porównaniu z obrazem w De-
troit różnice w ukształtowaniu i wyrazie twarzy
dziecka oraz w mniej delikatnym potraktowaniu
jego włosów i włosów jego matki. Jest wspom-
niany u de Bosąue, która stwierdza analogie za-
chodzące między tym dziełem a poprzednio
wzmiankowanym.
4. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w po-
siadaniu antykwariusza G. Folknera w Knokke le
Zoute w Belgii, poprzednio w kolekcjach: Jansen-
sa, Destree'go, Wyckhuyse'a (ryc. 6)16. Jest malo-
wany na desce dębowej o wymiarach 51,5 X
X 34,5 cm farbami olejnymi. Powtarza niemal
dokładnie kompozycję i szczegóły postaci trzech
wyliczonych na początku obrazów, lecz wykazu-
je w porównaniu z nimi kilka istotnych różnic.
Format jest bardziej wyciągnięty w górę, a po-
stacie wypełniają szczelniej płaszczyznę obrazu.
Tlo krajobrazowe ustąpiło miejsca tłu neutral-
nemu, ciemnobrązowemu, dobrze zresztą zhar-
monizowanemu z kolorytem całości. Wyraz ob-
licza Marii wydaje się mniej czuły, jakby po-
ważniejszy, co dostrzega się również w twa-
rzyczce Dzieciątka. Jego główka, silniej ku tyło-
wi odchylona, ma kształt nieco wydłużony. Fał-
dy tkanin są wyraźnie uproszczone. Suknia Ma-
donny ma kolor niebieski o odcieniu zielonawym,
a nie jak w Detroit kremowo-brązowym. Umie-
szczoną na parapecie martwą naturę tworzą: kiść
winogron, przekrojona cytryna i nóż. W porów-
naniu z bardziej rodzajowym ujęciem trzech
14 Odbitkę fotograficzną obrazu otrzymałem z Heinz
Kisters Collection w Kreuzlingen. Photo Jochen Beyer.
15 Odbitkę fotograficzną obrazu otrzymałem z Cour-
taułd Institute of Art w Londynie za uprzejmym po-
średnictwem prof. dr. Jerzego Żarneckiego.
16 Reprod. z Connaissance des Arts, N° 338, Avril
1980, s. 10. Odbitkę fotograficzną tego obrazu, a rów-
nież dane katalogowe (technika, wymiary, poprzedni
właściciele), uzyskane od G. Folknera, przesłał mi, na
moją prośbę, p. Guy Delmarcel, kierownik sekcji „Ta-
pisseries" w Musees Royaux dArt et d'Histoire, Parc
du Cinquantenaire w Brukseli (listy w tej sprawie w
Tekach Wawelskich, jiv. pod 4).
25
nego" krajobrazu, porośniętego układającymi się
w faliste pasma horyzontalne kępami drzew,
wśród których w głębi wynurza się miasto z gó-
rującymi nad nim skałami i zamkiem. Na pierw-
szym planie obrazu widać kamienny parapet, a
na nim, w lewym rogu malowidła, kiść winogron
i brzoskwinię. Madonna ma na sobie suknię kre-
mowo-brązową (tan or cream) i płaszcz ciemno-
czerwony (dark red); osłaniający głowę szal w
kolorze szarobiałym (gray-wbite). Według nie-
których badaczy (Friedlander, Richardson, Pig-
ler) obraz wykonał sam Metsys, według innych
(A. de Bosąue) wyszedł on z pracowni Mistrza
lub może tylko z jego szkoły. Zdaniem wymie-
nionej autorki przemawia za tym „w dolnej czę-
ści twarzy [...] dość grube nałożenie farby" i „pe-
wna ociężałość w linii szyi", nie spotykane u Me-
tsysa. Dostrzega ona również mniejszą subtelność
w rysunku rąk i mniejszą zręczność w wykona-
niu owoców aniżeli w innych obrazach tego ar-
tysty. Friedlander uważa obraz w Detroit w tej
grupie Madonn za najlepszy. Stanowił on wzór
dla wszystkich innych replik i kopii; pogląd ten
podzielają Pigler i de Bosąue.
2. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z lat
1515—1520, od grudnia 1969 w prywatnej kole-
kcji w RFN, poprzednio kolejno w kolekcjach
Fritza Kaula w Dreźnie, Adolfa von Beckeratha
w Krefeld i Heinza Kistersa w Kreuzlingen w
Szwajcarii (ryc. 4) 14. Malowany na desce o wy-
miarach 50X37 cm, zbliża się najbardziej do
Madonny w Detroit, choć różni nią od niej bra-
kiem parapetu z owocami. W porównaniu z po-
przednim obrazem można nadto dostrzec inny,
jakby mniej szlachetny wyraz oblicza Dzieciąt-
ka, o bardziej pucołowatych, jakby opuchnię-
tych policzkach. Również włosy Marii ii Jej Syn-
ka nie wykazują tego subtelnego modelunku, ja-
ki występuje w obrazie w Detroit; są sztywniej
potraktowane. Zdaniem de Bosąue pewne różni-
ce wywołało niewłaściwe odnowienie obrazu; m.
in. podczas konserwacji został zniekształcony
171—172 należy wymienić: J. E. S c r i p p s, Hand-
book oj the paintings ancient and modem belonging
to the Detroit Museum oj Art, Detroit 1895, s. 11, nr
13; W. Heil i C. H. Burrougs, Catalog oj paintings
in the permanent collection oj The Detroit Institute
oj Arts oj the city oj Detroit, 1930, nr 137, il. tamże;
G. Ring, Additions to the works oj Jan Provost and
Quentin Massys — II (The Burlington Magazine, March
1942, vol. XXX, No 468, s. 71). Panu Frederickowi J.
Cummingsowi, dyrektorowi The Detroit Institute of
Arts, dziękuję serdecznie za życzliwość w czasie mych
badań prowadzonych z okazji opracowywania obrazu
wawelskiego.
nieco charakter krajobrazu: „chciano dać wię-
cej precyzji architekturze wzmacniając rysunek,
dorzucając plamy światła, przez co stracił on
miękkość typową dla pejzaży Metsysa".
3. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z lat
1515—1520, w r. 1933 znajdujący się w Kolek-
cji Ehricha w Nowym Jorku (ryc. >5) 15. Malo-
wany na desce o wymiarach 49,5X37,5 cm jest
niemal identyczny z obrazem w prywatnej ko-
lekcji zachodnioniemieckiej, wymienionym w
punkcie 2. Podobnie jak tam nie ma na pierw-
szym planie parapetu z owocami. I tutaj dostrze-
ga się te same w porównaniu z obrazem w De-
troit różnice w ukształtowaniu i wyrazie twarzy
dziecka oraz w mniej delikatnym potraktowaniu
jego włosów i włosów jego matki. Jest wspom-
niany u de Bosąue, która stwierdza analogie za-
chodzące między tym dziełem a poprzednio
wzmiankowanym.
4. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w po-
siadaniu antykwariusza G. Folknera w Knokke le
Zoute w Belgii, poprzednio w kolekcjach: Jansen-
sa, Destree'go, Wyckhuyse'a (ryc. 6)16. Jest malo-
wany na desce dębowej o wymiarach 51,5 X
X 34,5 cm farbami olejnymi. Powtarza niemal
dokładnie kompozycję i szczegóły postaci trzech
wyliczonych na początku obrazów, lecz wykazu-
je w porównaniu z nimi kilka istotnych różnic.
Format jest bardziej wyciągnięty w górę, a po-
stacie wypełniają szczelniej płaszczyznę obrazu.
Tlo krajobrazowe ustąpiło miejsca tłu neutral-
nemu, ciemnobrązowemu, dobrze zresztą zhar-
monizowanemu z kolorytem całości. Wyraz ob-
licza Marii wydaje się mniej czuły, jakby po-
ważniejszy, co dostrzega się również w twa-
rzyczce Dzieciątka. Jego główka, silniej ku tyło-
wi odchylona, ma kształt nieco wydłużony. Fał-
dy tkanin są wyraźnie uproszczone. Suknia Ma-
donny ma kolor niebieski o odcieniu zielonawym,
a nie jak w Detroit kremowo-brązowym. Umie-
szczoną na parapecie martwą naturę tworzą: kiść
winogron, przekrojona cytryna i nóż. W porów-
naniu z bardziej rodzajowym ujęciem trzech
14 Odbitkę fotograficzną obrazu otrzymałem z Heinz
Kisters Collection w Kreuzlingen. Photo Jochen Beyer.
15 Odbitkę fotograficzną obrazu otrzymałem z Cour-
taułd Institute of Art w Londynie za uprzejmym po-
średnictwem prof. dr. Jerzego Żarneckiego.
16 Reprod. z Connaissance des Arts, N° 338, Avril
1980, s. 10. Odbitkę fotograficzną tego obrazu, a rów-
nież dane katalogowe (technika, wymiary, poprzedni
właściciele), uzyskane od G. Folknera, przesłał mi, na
moją prośbę, p. Guy Delmarcel, kierownik sekcji „Ta-
pisseries" w Musees Royaux dArt et d'Histoire, Parc
du Cinquantenaire w Brukseli (listy w tej sprawie w
Tekach Wawelskich, jiv. pod 4).
25