DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Termin "groteska" a sztuki plastycne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0012
1. Rysunki dekoracji z Domus aurea. Sztokholm, National Museum,
Cronstedt Coli. (wg S. Schele, Cornelis Bos. A Śtudy oj the Origins
oj the Netherland Grotesąue, Stockholm-Uppsala 1965)
turalistycznym i idealistycznym nastawieniem
epoki późnego renesansu i mamieryzmu, chwalili
groteskę, „Starzy" zaś ganili ją, powołując się
na autorytet studiowanego szeroko Witruwiusza,
który — jak wiemy z Dziesięciu ksiąg o archi-
tekturze — potępił współczesny mu styl dekora-
cji ściennych, będący wzorem dla nowożytnej .gro-
teski, za „niestosowność" i nieprawdopodobność
z punktu widzenia teorii mimetycznej 4. Od tego
czasu teoria będzie nierozłącznie towarzyszyć roz-
wojowi form groteskowych w sztuce.
Zgodnie z prawem nasilania się lub słabnię-
cia nąporu groteskowego świata —■ którą to pra-
widłowością zajmiemy się szerzej w innym miej-
scu — teoria ta przeżywała kolejne trzy okresy
kulminacji przypadające na wiek XVI, drugą po-
łowę wieku XVIII i wiek XIX, oraz na czasy naj-
nowsze: lata 50—70-te XX w.
Pierwszym okresem — jak wspomnieliśmy po-
wyżej — wzmożonego zainteresowania groteską
był wiek XVI, w którym interpretowano ją w
duchu manieryzmu jako przejaw nieograniczonej
fantazji i inwencji artysty oraz jako swoisty sy-
stem symboli i alegorii, związany z mitologią i
filozofią starożytną. Szczególne zainteresowanie
Rubensa i Poussina W. Tatarkiewicz (Historia
estetyki, t. III: Estetyka nowożytna, Warszawa 1967) —
jako spór Starożytników z Nowożytnikami.
4Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć,
przeł. K. Kumaniecki, Warszawa 1956, s. 121—122.
5 Horacy, List do Pizonów [w:] Myśliciele, kroni-
karze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500 r.
budziły pojawiające się w arabeskowych splo-
tach listowia tajemnicze, nie spotykane w rze-
czywistości potwory. Dyskutowano więc szeroko
fragment Listu do Pizonów Horacego, w którym
przedstawia on obraz monstrualnej postaci skon-
struowanej z .części zwierzęcych i ludzkich 5. Ben-
venuto Cellini w swoim Żywocie posuwa się na-
wet do negacji nazwy „groteska", zastępując ją
terminem „monstrum" d .popierając swoją argu-
mentację — ico jest charakterystyczne dla epo-
ki — autorytetem starożytnych Rzymian. Pisze
on:
„Lombardczycy naśladują liście bluszczu i wit-
ki dzikiego wina w najwdzięczniejszyeh zaplo-
tach; lecz Toskańćzycy i Rzymianie mają jeszcze
więcej smaku w tej sztuce, gdyż naśladują liście
akantu, zwanego też niedźwiedzią łapą, z jego
liśćmi ,i kwiatami we wszystkich możliwych za-
plotach, a wśród nich ptaszki d zwierzątka, po
których poznać dobry smak artysty. Niektórzy
znajdują wzory w naturze, wśród dzikich kwia-
tów, na przykład w tak zwanej lwiej paszczy i
innych kwiatach, do których znakomici artyści
dołączają swe własne pomysły.
Nieświadomi nazywają takie rysunki grotes-
Wybór i oprać. J. Białostocki, Warszawa 1978, s.
49. Horacy pisał: Gdyby tak malarz zechciał z ludzką
głową połączyć kark koński, a inne członki, zewsząd
pozbierane, pokryć pstrymi piórkami, tak żeby od góry
niewiasta kończyła się szpetnie czarną rybą, i gdyby
was, jako przyjaciół, zaprosił na wystawę, czy mogli-
byście wstrzymać się od śmiechu? (przeł. T. S i n k o).
Cronstedt Coli. (wg S. Schele, Cornelis Bos. A Śtudy oj the Origins
oj the Netherland Grotesąue, Stockholm-Uppsala 1965)
turalistycznym i idealistycznym nastawieniem
epoki późnego renesansu i mamieryzmu, chwalili
groteskę, „Starzy" zaś ganili ją, powołując się
na autorytet studiowanego szeroko Witruwiusza,
który — jak wiemy z Dziesięciu ksiąg o archi-
tekturze — potępił współczesny mu styl dekora-
cji ściennych, będący wzorem dla nowożytnej .gro-
teski, za „niestosowność" i nieprawdopodobność
z punktu widzenia teorii mimetycznej 4. Od tego
czasu teoria będzie nierozłącznie towarzyszyć roz-
wojowi form groteskowych w sztuce.
Zgodnie z prawem nasilania się lub słabnię-
cia nąporu groteskowego świata —■ którą to pra-
widłowością zajmiemy się szerzej w innym miej-
scu — teoria ta przeżywała kolejne trzy okresy
kulminacji przypadające na wiek XVI, drugą po-
łowę wieku XVIII i wiek XIX, oraz na czasy naj-
nowsze: lata 50—70-te XX w.
Pierwszym okresem — jak wspomnieliśmy po-
wyżej — wzmożonego zainteresowania groteską
był wiek XVI, w którym interpretowano ją w
duchu manieryzmu jako przejaw nieograniczonej
fantazji i inwencji artysty oraz jako swoisty sy-
stem symboli i alegorii, związany z mitologią i
filozofią starożytną. Szczególne zainteresowanie
Rubensa i Poussina W. Tatarkiewicz (Historia
estetyki, t. III: Estetyka nowożytna, Warszawa 1967) —
jako spór Starożytników z Nowożytnikami.
4Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć,
przeł. K. Kumaniecki, Warszawa 1956, s. 121—122.
5 Horacy, List do Pizonów [w:] Myśliciele, kroni-
karze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500 r.
budziły pojawiające się w arabeskowych splo-
tach listowia tajemnicze, nie spotykane w rze-
czywistości potwory. Dyskutowano więc szeroko
fragment Listu do Pizonów Horacego, w którym
przedstawia on obraz monstrualnej postaci skon-
struowanej z .części zwierzęcych i ludzkich 5. Ben-
venuto Cellini w swoim Żywocie posuwa się na-
wet do negacji nazwy „groteska", zastępując ją
terminem „monstrum" d .popierając swoją argu-
mentację — ico jest charakterystyczne dla epo-
ki — autorytetem starożytnych Rzymian. Pisze
on:
„Lombardczycy naśladują liście bluszczu i wit-
ki dzikiego wina w najwdzięczniejszyeh zaplo-
tach; lecz Toskańćzycy i Rzymianie mają jeszcze
więcej smaku w tej sztuce, gdyż naśladują liście
akantu, zwanego też niedźwiedzią łapą, z jego
liśćmi ,i kwiatami we wszystkich możliwych za-
plotach, a wśród nich ptaszki d zwierzątka, po
których poznać dobry smak artysty. Niektórzy
znajdują wzory w naturze, wśród dzikich kwia-
tów, na przykład w tak zwanej lwiej paszczy i
innych kwiatach, do których znakomici artyści
dołączają swe własne pomysły.
Nieświadomi nazywają takie rysunki grotes-
Wybór i oprać. J. Białostocki, Warszawa 1978, s.
49. Horacy pisał: Gdyby tak malarz zechciał z ludzką
głową połączyć kark koński, a inne członki, zewsząd
pozbierane, pokryć pstrymi piórkami, tak żeby od góry
niewiasta kończyła się szpetnie czarną rybą, i gdyby
was, jako przyjaciół, zaprosił na wystawę, czy mogli-
byście wstrzymać się od śmiechu? (przeł. T. S i n k o).