Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (19.1983)

Folia Historiae Artium, T. XIX (1983)
PL ISSN 0071-6723

WOJCIECH MARCINKOWSKI

„WSPÓŁODKUPIENIE" I „ZAŚLUBINY".
PRZEDSTAWIENIA WE WNĘTRZU SZAFY KRAKOWSKIEGO RETABULUM STWOSZA *

WSTĘP. KONCENTRACJA TREŚCI IDEOWYCH NA sama funkcja obiektu. Ołtarz służy liturgii mszal-

OSI PIONOWEJ RETABULUM nej> t& z kold ma za zadanie uwspółcześnianie

dziejów Odkupienia, urzeczywistnianie ich na nc~

Oś pionowa retabulum Wita Stwosza w Kra- w0 dla kolejnych pokoleń wiernych 3.

kowie przebiega od dołu do góry, po linii, którą Pośrednictwo Marii w dziele Odkupienia doko-

wyznacza pień drzewa genealogicznego, wyrasta- nał0 się poprzez Incarnatio i Compassio *. Przy-

jący z piersi Jessego (ryc. 2) *. Na jego przedłu- gotowanie do Wcielenia, czyli dzieje Niepokala-

żeniu, w scenach Śmierci, Wniebowzięcia i Ko- neg0 Poczęcia, obrazują dwie pierwsze kwatery

ronacji pojawia się trzykrotnie postać Marii. Tru- lewego skrzydła nieruchomego (ryc. 1) 5. Trzecia

dno o sugestywniejsze uzewnętrznienie zawartego zawiera bezpośrednią zapowiedź Incarnatio 6. Ro-

w tym dziele bogactwa treści maryjnych 2. Ten ię Marii we Wcieleniu przedstawia Drzewo Jesse-

niezwykły zabieg kompozycyjny pociągnął za so- go w predelli i dalsze kwatery skrzydeł (lewa

bą rezygnację z typowych schematów przedsta- strona odsłony świątecznej) 7. Punktem kulmina-

wieniowych Radix Jesse, Dormitio i Assumptio cyjnym tego wątku jest fiat Marii w scenie Zwia-

Mariae, o czym będzie mowa w dalszych częś- stowania. W wykładni Św. Bernarda z Clairvaux

ciach pracy. jest to owo verbum miserationis, które rozstrzy-

Treści ideowe nastawy ołtarzowej Stwosza o- ga wprost o zbawieniu bądź potępieniu ludzkoś-

gniskują się wokół kultu Marii-Współodkupicielki ci8. Pobożność średniowiecza widziała ten współ-

{Corredemptrix). Podstawową przesłanką jest tu udział niemal jako współdecyzję (consensus li-

* Pirof. Lechowi Kalinowskiemu, pod którego kie- 5 O immakulistycznej wykładni Spotkania pod Zło-

runkiem powstała ta praca, składam na tym miejscu tą Bramą zob. np.: M. L in d g r e n-F r i de 11, Der

serdeczne podziękowanie. Stammbaum Maria aus Anna und Joachim (Marburger

1 Oś pionową (die Mittelachse) jako dominantę kom- Jahrbuch fur Kunstwissenschaft, XI/XII, 1938/39), s. 292,
pozycyjną retabulum Stwosza wyróżnił m. in. E. Lutze, 302.

~Veit iStoss, 4. Aufl., [Munehen—Berlin] 1968, s. 20. 6T. Dobrzeniecki, Prezentacja Marii w świą-

2 Por.: S. Dettloff, Wit Stosz, I, Wrocław 1961, tyni według Wita Stosza w krakowskim otłarzu Ma-
s. 31. riackim (Biuletyn Historii Sztuki, XXXVI, 1974), przyp.

3 Por.: Th. Meier, Die Gestalt Marias im geistli- 82 na s. 19.

chen Schauspiel des deutschen Mittelalters, Berlin 1959, 7 Także w przedstawieniu Drzewa Jessego oczywisty

s. 12 i n. jest sens Niepokalanego Poczęcia Marii. M. Levi d'Ati-

4 Wczesne pojmowanie Wcielenia i Pasji w ścisłej eona, The Iconography of the Immaculate Conception in
paraleli lideowej znajdujemy u św. Augustyna, De the Middle Ages and Early Renaissance, {b. m.] 1957
Trinitate, Liber IV i[w:] J. P. M i g n e, Patrologiae (Monographs on Archaeology and Fine Arts sponsored
cursus completus. Series latina, Paris 1844 i n. (dalej by The Archaeological Institute of America and The Col-
cyt.: PL), XLII, szp. 894. Por.: L. v. Wilckens, Ein lege Art Association of America 7), s. 46—50. Nowa lit.:
Kaselkreuz in Rokycany. Hinweise zur bóhmischen Ma- J. L. War d, Hidden Symbolism in Jan van Eyck's
rienverehrung unter Karl IV. und den ersten Prager Annunciations (The Art Bulletin, LVII, 1975), s. 218,
Erzbischbfen (Anzeiger des Germanischen Nationalmu- przyp. 116.

seums, 1965, s. 40—44, tamże lit). 8 Homilia VI, PL, CLXXXIII, szp. 83 i n. Por. Me-

31