DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: Piotr Michałowski w kręgu przyjaciól, uczniów i naśladowców Théodore Géricault
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0117
Folia Historiae Artium, T. XIX (1983)
PL ISSN 0071-6723
JAN K. OSTROWSKI
PIOTR MICHAŁOWSKI W KRĘGU PRZYJACIÓŁ, UCZNIÓW I NAŚLADOWCÓW
THEODORE GERICAULT *
Głębokie i wielostronne związki sztuki Piotra
Michałowskiego z Teodorem Gericault stanowią
jedno z zasadniczych zagadnień twórczości pol-
skiego artysty, podejmowane wielokrotnie przez
takich autorów, jak Helena d'Abancourt, Mieczy-
sław Sterling, Tadeusz Dobrowolski, Jerzy Sien-
kiewicz i Jerzy Zanoziński. Badania te, prowa-
dzone z reguły za pomocą klasycznej metody ana-
lizy formalnej, pozwoliły na wyjaśnienie genezy
wielu istotnych zjawisk w malarstwie Michałow-
skiego. Jakkolwiek w dalszym ciągu niniejszego
artykułu przyjdzie nam wrócić raz jeszcze do
niektórych z tych problemów, głównym jego za-
daniem będzie próba szerszego udokumentowania
drogi Michałowskiego ku kontaktom ze spuścizną
nie żyjącego od r. 1824 Gericault, drogi, która
z natury rzeczy musiała prowadzić poprzez śro-
dowisko przyjaciół i wielbicieli wielkiego roman-
tyka.
Dotychczasowa wiedza na ten temat nie wy-
kracza w gruncie rzeczy poza powszechnie znany
fakt współpracy Michałowskiego z Nicolas-Tous-
saint Charletem, a jego interpretacja ogranicza
się do dyskusji na temat charakteru tej współ-
pracy, określanej niekiedy jako regularne studia
malarskie, a kiedy indziej jako jedynie korzysta-
nie z pracowni francuskiego kolegi. Często sta-
wiane jest również pytanie, dlaczego Michałowski
udał się po naukę do artysty o talencie w oczywi-
sty sposób niższym niż jego własny.
W rzeczywistości sprawa przedstawia się w
sposób bardziej złożony. Przekraczając w r. 1832
próg pracowni Charleta — wprowadzony tam, jak
to wiemy z przekazu córki, przez znawcę i mece-
nasa sztuki hrabiego de Musigny 1 — Piotr Mi-
* Praca była referowana na posiedzeniu Komisji
Teorii i Historii Sztuki Oddziału krakowskiego PAN dn.
11 XI 1982.
chałowski dokonywał zasadniczego wyboru drogi
artystycznej, w warunkach ówczesnej Francji po-
ciągającego za sobą również istotne konsekwencje
co do pozycji towarzyskiej, a nawet politycznej
polskiego malarza. Był to wybór na rzecz anty-
akademickiego, romantycznego kierunku w malar-
stwie, na rzecz specyficznej, militarno-rodzajowej
tematyki, determinującej miejsce Michałowskiego
w geografii paryskiego środowiska artystycznego;
było to wreszcie — zgodne z jego dotychczasowy-
mi przekonaniami — dołączenie do kręgów bona-
partystowskich, co w początkowym okresie mo-
narchii orleańskiej było równoznaczne z sympatią
dla niedawno osadzonego na tronie Ludwika Fi-
lipa.
Początki tak określonego w największym skró-
cie kierunku artystycznego sięgają dwadzieścia lat
wstecz, do początków drugiego dziesięciolecia XIX
w., i wiążą się z dwoma zupełnie przeciwstawnie
potraktowanymi przez los d historię postaciami
Teodora Gericault i Horacego Vernet. Obydwaj
artyści, będący niemal równolatkami (Gericault
ur. 1791, Vernet ur. 1789) zetknęli się i zaprzy-
jaźnili w r. 1808, w pracowni ojca Horacego, Car-
le Yerneta. Pomimo oczywistych różnic ich twór-
czość cechował odtąd pewien paralelizm, a ich zu-
pełnie rozbieżne, zdawałoby się, drogi życiowe
rozwijały się w dalszej wzajemnej przyjaźni,
wśród tych samych miejsc i tych samych ludzi.
Krótkie, pełne paroksyzmów życie Teodora
Gericault rysuje się z perspektywy historycznej
jako jedno nie kończące się, tytaniczne wręcz zma-
ganie z formą malarską, łamiące obowiązujące za-
sady dotyczące tematu, kompozycji, barwy i fak-
tury. Zasady te najlepiej reprezentowała wówczas
1 N. N. [C. Michałowska], Piotr Michałowski.
Rys życia, zawód artystyczny, działalność w życiu pu-
blicznym, Kraków 19M, s. 56.
111
PL ISSN 0071-6723
JAN K. OSTROWSKI
PIOTR MICHAŁOWSKI W KRĘGU PRZYJACIÓŁ, UCZNIÓW I NAŚLADOWCÓW
THEODORE GERICAULT *
Głębokie i wielostronne związki sztuki Piotra
Michałowskiego z Teodorem Gericault stanowią
jedno z zasadniczych zagadnień twórczości pol-
skiego artysty, podejmowane wielokrotnie przez
takich autorów, jak Helena d'Abancourt, Mieczy-
sław Sterling, Tadeusz Dobrowolski, Jerzy Sien-
kiewicz i Jerzy Zanoziński. Badania te, prowa-
dzone z reguły za pomocą klasycznej metody ana-
lizy formalnej, pozwoliły na wyjaśnienie genezy
wielu istotnych zjawisk w malarstwie Michałow-
skiego. Jakkolwiek w dalszym ciągu niniejszego
artykułu przyjdzie nam wrócić raz jeszcze do
niektórych z tych problemów, głównym jego za-
daniem będzie próba szerszego udokumentowania
drogi Michałowskiego ku kontaktom ze spuścizną
nie żyjącego od r. 1824 Gericault, drogi, która
z natury rzeczy musiała prowadzić poprzez śro-
dowisko przyjaciół i wielbicieli wielkiego roman-
tyka.
Dotychczasowa wiedza na ten temat nie wy-
kracza w gruncie rzeczy poza powszechnie znany
fakt współpracy Michałowskiego z Nicolas-Tous-
saint Charletem, a jego interpretacja ogranicza
się do dyskusji na temat charakteru tej współ-
pracy, określanej niekiedy jako regularne studia
malarskie, a kiedy indziej jako jedynie korzysta-
nie z pracowni francuskiego kolegi. Często sta-
wiane jest również pytanie, dlaczego Michałowski
udał się po naukę do artysty o talencie w oczywi-
sty sposób niższym niż jego własny.
W rzeczywistości sprawa przedstawia się w
sposób bardziej złożony. Przekraczając w r. 1832
próg pracowni Charleta — wprowadzony tam, jak
to wiemy z przekazu córki, przez znawcę i mece-
nasa sztuki hrabiego de Musigny 1 — Piotr Mi-
* Praca była referowana na posiedzeniu Komisji
Teorii i Historii Sztuki Oddziału krakowskiego PAN dn.
11 XI 1982.
chałowski dokonywał zasadniczego wyboru drogi
artystycznej, w warunkach ówczesnej Francji po-
ciągającego za sobą również istotne konsekwencje
co do pozycji towarzyskiej, a nawet politycznej
polskiego malarza. Był to wybór na rzecz anty-
akademickiego, romantycznego kierunku w malar-
stwie, na rzecz specyficznej, militarno-rodzajowej
tematyki, determinującej miejsce Michałowskiego
w geografii paryskiego środowiska artystycznego;
było to wreszcie — zgodne z jego dotychczasowy-
mi przekonaniami — dołączenie do kręgów bona-
partystowskich, co w początkowym okresie mo-
narchii orleańskiej było równoznaczne z sympatią
dla niedawno osadzonego na tronie Ludwika Fi-
lipa.
Początki tak określonego w największym skró-
cie kierunku artystycznego sięgają dwadzieścia lat
wstecz, do początków drugiego dziesięciolecia XIX
w., i wiążą się z dwoma zupełnie przeciwstawnie
potraktowanymi przez los d historię postaciami
Teodora Gericault i Horacego Vernet. Obydwaj
artyści, będący niemal równolatkami (Gericault
ur. 1791, Vernet ur. 1789) zetknęli się i zaprzy-
jaźnili w r. 1808, w pracowni ojca Horacego, Car-
le Yerneta. Pomimo oczywistych różnic ich twór-
czość cechował odtąd pewien paralelizm, a ich zu-
pełnie rozbieżne, zdawałoby się, drogi życiowe
rozwijały się w dalszej wzajemnej przyjaźni,
wśród tych samych miejsc i tych samych ludzi.
Krótkie, pełne paroksyzmów życie Teodora
Gericault rysuje się z perspektywy historycznej
jako jedno nie kończące się, tytaniczne wręcz zma-
ganie z formą malarską, łamiące obowiązujące za-
sady dotyczące tematu, kompozycji, barwy i fak-
tury. Zasady te najlepiej reprezentowała wówczas
1 N. N. [C. Michałowska], Piotr Michałowski.
Rys życia, zawód artystyczny, działalność w życiu pu-
blicznym, Kraków 19M, s. 56.
111