DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Znaczenie wnętrza Panteonu dla architectury europejskiej XV-XVIII wieku: wstęp do badań nad kopułowymi salami w budowlach prywatnych i publicznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0081
Folia Historiae Artium, T. XIX (1983)
PL ISSN 0071-6723
MARCIN FABIANSKI
ZNACZENIE WNĘTRZA PANTEONU DLA ARCHITEKTURY EUROPEJSKIEJ XV—XVIII WIEKU
WSTĘP DO BADAŃ NAD KOPUŁOWYMI SALAMI W BUDOWLACH PRYWATNYCH I PUBLICZNYCH
1. W niniejszym opracowaniu poruszono część
znacznie szerszego zagadnienia, dotyczącego od-
działywania Panteonu na sztukę nowożytną *.
Obejmuje ono zarówno naśladownictwa stylisty-
czne, jak 'i zapożyczenia motywów 1. Artyści mo-
gli przy tym dążyć albo do odtworzenia (restitu-
tio), albo do przewyższenia oryginału (aemulatio
antiąuitatis)2. Próbę związania poszczególnych
budowli z Panteonem wyłącznie w oparciu o styl
utrudnia fakt, że budowla starożytna stanowi pod
tym względem typowy przykład architektury pó-
źnego Cesarstwa 3. Nie można więc stwierdzić, na
jakim konkretnie przykładzie wzorował się pro-
jektant. Ułatwia to dopiero stwierdzenie zapoży-
* Artykuł był referowany ma posiedzeniu Komisji
Teorii i Historii Sztuki PAN w 'Krakowie w dniu IZ II
1961. Złożyły ,slię nań fragmenty I. i całość IV. rozdziału
pracy magisterskiej pt.: Recepcja Panteonu rzymskiego
w nowożytnej architekturze europejskiej, pisanej na UJ
pod kierunkiem doc. dra haib. Józefa Lepiarczyka w la-
tach 1978—11980. W tym miejscu pragną serdecznie po-
dziękować mojemu Promotorowi aa nieustanne zaintere-
sowanie postępami pracy i przedyskutowanie różnych
zagadnień szczegółowych. Wyrazy wdzięczności za cenne
uwagi i pomoc bibliograficzną zechcą przyjąć również:
doc. dr hab. Adam Małkiewicz i dr Józef Grabski, na-
tomiast za poszukiwania w bibliotekach za granicą i na-
desłanie kserokopii — prof. Konrad Oberhuber oraz kol.
Anna Bartuś ii | Małgorzata Łabuz |.
1 Poznawanie starożytności jako zbioru form, reguł
architektonicznych i przykładów rozwiązań omawia A.
C h a s t e 1, Introduction (Studies in Western Art. Acts
of the 20th Inteirnational Congress of the Hisitory of Art,
t- II: The Renaissance and Mannerism, Princeton—New
York 1IS63), ,s. 4—5. '
2 To rozróżnienie, używane przez Cha stela (o.c,
s- 5), występuje .szczególnie wyraźnie w teorii architekto-
nicznej w. XVII, zwłaszcza u R. Frearta de Cham-
b r a y (Parallele de VArchitecture Antiąue et de la Mo-
dernę..., Paris [1650]), który najwyżej ceniąc Palladia
czenia charakterystycznych motywów lub —■ ico
szczególnie dla nas ważne — przesłanki ideowe.
Te zaś poznajemy dzięki źródłom, z których naj-
ważniejsze to znajomość stanu, w jakim się wów-
czas budowla znajdowała, a także funkcji, jakie
pełniła. Wiedza nowożytnych w tym zakresie opie-
rała się początkowo na tradycji i ma znajomości
zadań pełnionych przez daną budowlę, ale z cza-
sem została wzbogacona o rozeznanie źródeł sta-
rożytnych. Badanie tych zagadnień musi posił-
kować się informacjami z odpowiednich współ-
czesnych dokumentów.
Mając powyższe konstatacje na uwadze, zaj-
mijmy się teraz problematyką zawartą w tytule 4.
uzasadnia to tym, że był on nie tylko uczniem starożyt-
nych, „mais leur emule et leur competiteur" (s. 6) oraz
C. F o n i a n y, który VII księgę swojego Templum Va-
ticanum (Romae 1675 i wyd. 2: 1694) poświęcił omówie-
niu najsławniejszych budowli starożytnych, głównie Pan-
teonu, w celu wykazania wyższości architektury bazy-
liki Św. Piotra.
3 Jako jeden z przykładów rzymskiej architektury
z początku II w. po Chr., odzwierciedlający jej cechy
techniczne i artystyczne, omawia Panteon W. L. Ma c-
D on a ld, The Pantheon. Design, Meaning and Progeny,
London 1976, w rozdziale Background and Principles of
Design, s. 44—74.
4 W oparciu o źródła dzieje Panteonu omawia naj-
dokładniej K. Ziegler, Pantheion (Realenzyklopddie
der klassischen Altertumswissenschaft, hrg. A. F. von
P a u 1 y und G. W i s s o w a, Bd. XXXVI, T. 2, Stutt-
gart Waddsee 1948, szp. 697—747). Ważny aspekt dzie-
jów Panteonu jako kościoła opracował niedawno T.
M a r d e r, Specchi's High Altar for the Pantheon and
the Statues by Cametti and Moderati (The Burlington
Magazine, CXXII: 1980, s. .30—40). Szczegółowy opis w
połączeniu iz rekonstrukcją przedstawił K. de F i n e
L i c h t, The Rotunda in Rome. A Study of Hadrian's
Pantheon (Jutland Archeological Society Publications,
VIII, Copenhagen 1968).
PL ISSN 0071-6723
MARCIN FABIANSKI
ZNACZENIE WNĘTRZA PANTEONU DLA ARCHITEKTURY EUROPEJSKIEJ XV—XVIII WIEKU
WSTĘP DO BADAŃ NAD KOPUŁOWYMI SALAMI W BUDOWLACH PRYWATNYCH I PUBLICZNYCH
1. W niniejszym opracowaniu poruszono część
znacznie szerszego zagadnienia, dotyczącego od-
działywania Panteonu na sztukę nowożytną *.
Obejmuje ono zarówno naśladownictwa stylisty-
czne, jak 'i zapożyczenia motywów 1. Artyści mo-
gli przy tym dążyć albo do odtworzenia (restitu-
tio), albo do przewyższenia oryginału (aemulatio
antiąuitatis)2. Próbę związania poszczególnych
budowli z Panteonem wyłącznie w oparciu o styl
utrudnia fakt, że budowla starożytna stanowi pod
tym względem typowy przykład architektury pó-
źnego Cesarstwa 3. Nie można więc stwierdzić, na
jakim konkretnie przykładzie wzorował się pro-
jektant. Ułatwia to dopiero stwierdzenie zapoży-
* Artykuł był referowany ma posiedzeniu Komisji
Teorii i Historii Sztuki PAN w 'Krakowie w dniu IZ II
1961. Złożyły ,slię nań fragmenty I. i całość IV. rozdziału
pracy magisterskiej pt.: Recepcja Panteonu rzymskiego
w nowożytnej architekturze europejskiej, pisanej na UJ
pod kierunkiem doc. dra haib. Józefa Lepiarczyka w la-
tach 1978—11980. W tym miejscu pragną serdecznie po-
dziękować mojemu Promotorowi aa nieustanne zaintere-
sowanie postępami pracy i przedyskutowanie różnych
zagadnień szczegółowych. Wyrazy wdzięczności za cenne
uwagi i pomoc bibliograficzną zechcą przyjąć również:
doc. dr hab. Adam Małkiewicz i dr Józef Grabski, na-
tomiast za poszukiwania w bibliotekach za granicą i na-
desłanie kserokopii — prof. Konrad Oberhuber oraz kol.
Anna Bartuś ii | Małgorzata Łabuz |.
1 Poznawanie starożytności jako zbioru form, reguł
architektonicznych i przykładów rozwiązań omawia A.
C h a s t e 1, Introduction (Studies in Western Art. Acts
of the 20th Inteirnational Congress of the Hisitory of Art,
t- II: The Renaissance and Mannerism, Princeton—New
York 1IS63), ,s. 4—5. '
2 To rozróżnienie, używane przez Cha stela (o.c,
s- 5), występuje .szczególnie wyraźnie w teorii architekto-
nicznej w. XVII, zwłaszcza u R. Frearta de Cham-
b r a y (Parallele de VArchitecture Antiąue et de la Mo-
dernę..., Paris [1650]), który najwyżej ceniąc Palladia
czenia charakterystycznych motywów lub —■ ico
szczególnie dla nas ważne — przesłanki ideowe.
Te zaś poznajemy dzięki źródłom, z których naj-
ważniejsze to znajomość stanu, w jakim się wów-
czas budowla znajdowała, a także funkcji, jakie
pełniła. Wiedza nowożytnych w tym zakresie opie-
rała się początkowo na tradycji i ma znajomości
zadań pełnionych przez daną budowlę, ale z cza-
sem została wzbogacona o rozeznanie źródeł sta-
rożytnych. Badanie tych zagadnień musi posił-
kować się informacjami z odpowiednich współ-
czesnych dokumentów.
Mając powyższe konstatacje na uwadze, zaj-
mijmy się teraz problematyką zawartą w tytule 4.
uzasadnia to tym, że był on nie tylko uczniem starożyt-
nych, „mais leur emule et leur competiteur" (s. 6) oraz
C. F o n i a n y, który VII księgę swojego Templum Va-
ticanum (Romae 1675 i wyd. 2: 1694) poświęcił omówie-
niu najsławniejszych budowli starożytnych, głównie Pan-
teonu, w celu wykazania wyższości architektury bazy-
liki Św. Piotra.
3 Jako jeden z przykładów rzymskiej architektury
z początku II w. po Chr., odzwierciedlający jej cechy
techniczne i artystyczne, omawia Panteon W. L. Ma c-
D on a ld, The Pantheon. Design, Meaning and Progeny,
London 1976, w rozdziale Background and Principles of
Design, s. 44—74.
4 W oparciu o źródła dzieje Panteonu omawia naj-
dokładniej K. Ziegler, Pantheion (Realenzyklopddie
der klassischen Altertumswissenschaft, hrg. A. F. von
P a u 1 y und G. W i s s o w a, Bd. XXXVI, T. 2, Stutt-
gart Waddsee 1948, szp. 697—747). Ważny aspekt dzie-
jów Panteonu jako kościoła opracował niedawno T.
M a r d e r, Specchi's High Altar for the Pantheon and
the Statues by Cametti and Moderati (The Burlington
Magazine, CXXII: 1980, s. .30—40). Szczegółowy opis w
połączeniu iz rekonstrukcją przedstawił K. de F i n e
L i c h t, The Rotunda in Rome. A Study of Hadrian's
Pantheon (Jutland Archeological Society Publications,
VIII, Copenhagen 1968).