DOI Artikel:
Rzepińska, Maria: Napis i tytuł w malarstwie Maxa Ernsta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0159
Folia Historiae Artium, T. XIX (1983)
PL ISSN 00711-6723
MARIA RZEPIŃSKA
NAPIS I TYTUŁ W MALARSTWIE MAXA ERNSTA
Niewielu jest malarzy, których twórczość tak
bardzo nadaje się do analizowania stosunku po-
między słowem, znaczeniem a obrazem, jak twór-
czość Maxa Ernsta. W Polsce jest Ernst artystą
stosunkowo mało znanym, a jeśli — to raczej z
legendy, niż z autopsji. Jedyne znane mi pozycje
poświęcone artyście to mała książeczka Wojciecha
Skrodzkiego z r. 1973 (14 stron tekstu) oraz ar-
tykuł w Sztuce, który ukazał się już po śmierci
Ernsta w roku 1976. Rok wcześniej miała miejsce
wielka retrospektywna wystawa prac artysty w
paryskim Grand Palais, gromadząca ok. 350 dzieł,
nie licząc rycin i kolaży-ilustracji do książek.
Wystawa ta stała się dla wielu okazją do zapo-
znania się po raz pierwszy w pełni z oeuvre arty-
sty, będącego jednym z klasyków sztuki XX wie-
ku i.
Ernst uważany jest za czołowego przedstawi-
ciela nadrealizmu, a — jak wiadomo — u kolebki
tego ruchu stało verbum, słowo pisane i mówione.
Głównym, i właściwie jedynym, teoretykiem i
prawodawcą surrealizmu był Andre Breton. Psy-
chologia snu i teoria słowa to dwa najistotniejsze
Główne monografie Maxa Ernsta to: P. W a 1 d-
berg, Max Ernst, Paris 1958; J. Russel, Max Ernst.
Life and Work, London 1967 (najobszerniejsza mono-
grafia z dotychczasowych); G. Gatt, Max Ernst, Firen-
ze 1969; W. S p i e s, Die Riickkehr der schonen Gart-
nerin, Max Ernst 1950—1970, Koln 1971; U. M. Schnę-
e d e, The Essential Max Ernst, New York 1972; G.
Diehl, Max Ernst, Paris—Bergamo 1975. Od śmierci
artysty (1 IV 1976) nie ukazała się jeszcze pełna jego
monografia. O roli napisów w sztuce Ernsta istnieje,
o ile wiem, jeden nie znany mi niestety artykuł: W.
S p i e s, Vollender der Romantik (Frankfurter Alilge-
meine Zeitung, 26 IX 1969, nr 223). Polska bibliografia
Ernsta jest b. szczupła: W. Skrodzki, Ernst. Ma-
larstwo, Warszawa 1973; K. Janicka, Max Ernst
(1891—1976) (Sztuka 1976, nr 5/3, s. 35/38). Niniejsze
studium przedstawione było w Nieborowie w r. 1978
aa sympozjum Obraz i słowo, urządzonym przez Korrii-
punkty jego ideologii. Pisał on w r. 1953: „jest
obecnie sprawą znaną, że nadrealizm jako zorga-
nizowany ruch wziął początek w badaniu na wiel-
ką skalę możliwości języka" 2. W spisie idealnej
biblioteki sporządzonym przez Aragona i Bre-
tona w r. 1922 figurują: Essay de semantiąue Mi-
chela Breal, La vie et les mots Darmstetera, Logi-
ka sprzeczności oraz Kłamstwo sztuki Frederica
Paulhana —■ wszystko to obok dzieł Poincare i
Bergsona, a także mistyków, jak Swedenborgh.
W okresie kształtowania się nadrealizmu prze-
waga ludzi słowa nad malarzami była niewątpli-
wa. Bretonowi towarzyszyła cała konstelacja po-
etów. Rzutowało to oczywiście na styl myślenia.
Koncepcja ecriture automatiąue, wspólne zabawy
i obrzędy, podczas których powstawały dowolne
skojarzenia słów tworzących zadziwiające „logo-
fanie", gra rysowana i pisana pod nazwą cada-
vre exquis, zabawa w szeptanie tekstów do ucha,
podawanie ich dalej i analiza transformacji, ja-
kim ulegały — wszystko to wywodziło się z mi-
stycznej niemal wiary w cudowną moc Logosu 3.
Koncepcja ewokacji ikonicznej pojawiła się w
tet Nauk o Sztuce PAN. Niestety zapowiadane długo
wydanie księgi tego Sympozjum nie doiszło do skutku.
W międzyczasie ukazał się katalog: Max Ernst. Retro-
spektwe 1979, Miinchen 1979, oprać. W. Spies oraz Th.
W. Gaehtgens, E. Trier, G. Metken. Wystawy tej nie
widziałam, lecz dzięjki uprzejmości doc. Blumówny, któ-
ra użyczyła mi katalogu, mogłam włączyć tutaj niektó-
re informacje i skonfrontować tytuły obrazów.
2 A. Breton, Manifestes du Surrealisme, Paris
1962, s. 355. '(Wszystkie cytaty ze źródeł obcych w tłum.
aut.)
3 A. Breton, Automatisme de la variante (Ca-
hiefs d'art 1935, s. 128—il2i9). Breton analizował sposób
przekręcania słów szeptanych do ucha, motywując go
odpowiednio „cenzurą wewnętrzną". Grę, zwaną cada-
vre exquis, opisuje m. in. P. Waldberg, Le surre-
alisme, Genewę 1962, s. 16. Co do notowania i analizo-
wania snów — por. A. Breton, Les vases communi-
153
PL ISSN 00711-6723
MARIA RZEPIŃSKA
NAPIS I TYTUŁ W MALARSTWIE MAXA ERNSTA
Niewielu jest malarzy, których twórczość tak
bardzo nadaje się do analizowania stosunku po-
między słowem, znaczeniem a obrazem, jak twór-
czość Maxa Ernsta. W Polsce jest Ernst artystą
stosunkowo mało znanym, a jeśli — to raczej z
legendy, niż z autopsji. Jedyne znane mi pozycje
poświęcone artyście to mała książeczka Wojciecha
Skrodzkiego z r. 1973 (14 stron tekstu) oraz ar-
tykuł w Sztuce, który ukazał się już po śmierci
Ernsta w roku 1976. Rok wcześniej miała miejsce
wielka retrospektywna wystawa prac artysty w
paryskim Grand Palais, gromadząca ok. 350 dzieł,
nie licząc rycin i kolaży-ilustracji do książek.
Wystawa ta stała się dla wielu okazją do zapo-
znania się po raz pierwszy w pełni z oeuvre arty-
sty, będącego jednym z klasyków sztuki XX wie-
ku i.
Ernst uważany jest za czołowego przedstawi-
ciela nadrealizmu, a — jak wiadomo — u kolebki
tego ruchu stało verbum, słowo pisane i mówione.
Głównym, i właściwie jedynym, teoretykiem i
prawodawcą surrealizmu był Andre Breton. Psy-
chologia snu i teoria słowa to dwa najistotniejsze
Główne monografie Maxa Ernsta to: P. W a 1 d-
berg, Max Ernst, Paris 1958; J. Russel, Max Ernst.
Life and Work, London 1967 (najobszerniejsza mono-
grafia z dotychczasowych); G. Gatt, Max Ernst, Firen-
ze 1969; W. S p i e s, Die Riickkehr der schonen Gart-
nerin, Max Ernst 1950—1970, Koln 1971; U. M. Schnę-
e d e, The Essential Max Ernst, New York 1972; G.
Diehl, Max Ernst, Paris—Bergamo 1975. Od śmierci
artysty (1 IV 1976) nie ukazała się jeszcze pełna jego
monografia. O roli napisów w sztuce Ernsta istnieje,
o ile wiem, jeden nie znany mi niestety artykuł: W.
S p i e s, Vollender der Romantik (Frankfurter Alilge-
meine Zeitung, 26 IX 1969, nr 223). Polska bibliografia
Ernsta jest b. szczupła: W. Skrodzki, Ernst. Ma-
larstwo, Warszawa 1973; K. Janicka, Max Ernst
(1891—1976) (Sztuka 1976, nr 5/3, s. 35/38). Niniejsze
studium przedstawione było w Nieborowie w r. 1978
aa sympozjum Obraz i słowo, urządzonym przez Korrii-
punkty jego ideologii. Pisał on w r. 1953: „jest
obecnie sprawą znaną, że nadrealizm jako zorga-
nizowany ruch wziął początek w badaniu na wiel-
ką skalę możliwości języka" 2. W spisie idealnej
biblioteki sporządzonym przez Aragona i Bre-
tona w r. 1922 figurują: Essay de semantiąue Mi-
chela Breal, La vie et les mots Darmstetera, Logi-
ka sprzeczności oraz Kłamstwo sztuki Frederica
Paulhana —■ wszystko to obok dzieł Poincare i
Bergsona, a także mistyków, jak Swedenborgh.
W okresie kształtowania się nadrealizmu prze-
waga ludzi słowa nad malarzami była niewątpli-
wa. Bretonowi towarzyszyła cała konstelacja po-
etów. Rzutowało to oczywiście na styl myślenia.
Koncepcja ecriture automatiąue, wspólne zabawy
i obrzędy, podczas których powstawały dowolne
skojarzenia słów tworzących zadziwiające „logo-
fanie", gra rysowana i pisana pod nazwą cada-
vre exquis, zabawa w szeptanie tekstów do ucha,
podawanie ich dalej i analiza transformacji, ja-
kim ulegały — wszystko to wywodziło się z mi-
stycznej niemal wiary w cudowną moc Logosu 3.
Koncepcja ewokacji ikonicznej pojawiła się w
tet Nauk o Sztuce PAN. Niestety zapowiadane długo
wydanie księgi tego Sympozjum nie doiszło do skutku.
W międzyczasie ukazał się katalog: Max Ernst. Retro-
spektwe 1979, Miinchen 1979, oprać. W. Spies oraz Th.
W. Gaehtgens, E. Trier, G. Metken. Wystawy tej nie
widziałam, lecz dzięjki uprzejmości doc. Blumówny, któ-
ra użyczyła mi katalogu, mogłam włączyć tutaj niektó-
re informacje i skonfrontować tytuły obrazów.
2 A. Breton, Manifestes du Surrealisme, Paris
1962, s. 355. '(Wszystkie cytaty ze źródeł obcych w tłum.
aut.)
3 A. Breton, Automatisme de la variante (Ca-
hiefs d'art 1935, s. 128—il2i9). Breton analizował sposób
przekręcania słów szeptanych do ucha, motywując go
odpowiednio „cenzurą wewnętrzną". Grę, zwaną cada-
vre exquis, opisuje m. in. P. Waldberg, Le surre-
alisme, Genewę 1962, s. 16. Co do notowania i analizo-
wania snów — por. A. Breton, Les vases communi-
153