DOI Artikel:
Gryglewicz, Tomasz: Termin "groteska" a sztuki plastycne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0033
10. Francisco Goya. Pogrzeb sardynki (karnawał),
1800—1810. Madryt, Academia de San Fernando (wg
A. L. Mayer, Francisco Goya, Miinchen 1923)
kroczyć ramy wąsko pojętej satyry i karykatury
i przejść na obszar pogłębionej filozoficznie gro-
teski. Mimo że dominuje w jego rysunkach ka-
rykaturalność, to również pojawiają się od czasu
do czasu monstra i sytuacje groteskowe (Koszmar
Mimi — ryc. 111). Pierwszoplanową rolę odgrywa-
ją w jego satyrycznych rysunkach „wesołe", ży-
we kościotrupy — czyli postacie na wskroś kar-
nawałowo-groteskowe (Tryumf szarlatanów, Po-
kój-idylla i wiele innych)92. Natomiast cztery
karykatury Ludwika-Filipa przedstawiają czysto
groteskową przemianę Za tete grotesąue króla w
gruszkę.
Bohaterami olejnych obrazów Daumiera są,
podobnie jak w realizacjach rysunkowych i gra-
ficznych, biedacy i ludzie marginesu: podróżni
„przedziału trzeciej klasy", publika ostatniego
piętra teatru, kuglarze i starzy komicy Crispin
i Scapin. Motyw don Kichota i Sancho Pansy —
z kolei — wskazuje na świadome nawiązanie do
„skarnawalizowanej", renesansowej literatury Cer-
vantesa. Podobnie jak Goya, Daumier potęguje
ekspresję swoich prac, czym zapowiada dwudzie-
stowieczny ekspresjonizm.
Na Daumierze i realizmie r(oraz na impresjoniz-
mie jako pewnej odmianie realizmu) kończy się
cykl „nowożytnej" groteski zapoczątkowany w
późnośredniowiecznym „naturalizmie". Kolejny
etap: modernizm — pierwsza faza sztuki XX w.,
będzie przedmiotem bardziej szczegółowej analizy,
którą przedstawię gdzie indziej93. Modernizm na-
wiąże bowiem bądź do sztuki północnej groteski
gate rymy spod pióra urodzonych poetów. Groteska jest
jego nawykiem". Ch. Baudelaire, O sztuce, przeł.
J. Guz e, Wrocław 1961, s. 153. Baudelaire podejmuje
temat graficznej groteski w dwu artykułach, zamieszczo-
nych w powyższym wyborze jego tekstów: O kilku ka-
rykaturzystach francuskich (Carle Vernet—Pigal—Char-
let—Daumier—Mounier—Grandrille—Gavarni—Trimolet—■
—Travi6s—Jacąue) i O kilku karykaturzystach obcych
{Hogarth—Cruikshank—Goya—Pirelli—Brueghel), tamże,
s. 129—1162.
92 Tryumf szarlatanów z serii Lekarskie nemezis
przedstawia trzy kościotrupy o tułowiach z naczyń ap-
tekarskich, tańczących na stosie pieniędzy, zaś Pokój-
-idylla (Le Charivari 6 III 1871) ukazuje pole zasłane
trupami, którym przygrywa na fujarce kościotrup.
93 W drukowanej w Wydawnictwie Literackim książ-
ce pt. Groteska w sztuce polskiej XX w.
27
1800—1810. Madryt, Academia de San Fernando (wg
A. L. Mayer, Francisco Goya, Miinchen 1923)
kroczyć ramy wąsko pojętej satyry i karykatury
i przejść na obszar pogłębionej filozoficznie gro-
teski. Mimo że dominuje w jego rysunkach ka-
rykaturalność, to również pojawiają się od czasu
do czasu monstra i sytuacje groteskowe (Koszmar
Mimi — ryc. 111). Pierwszoplanową rolę odgrywa-
ją w jego satyrycznych rysunkach „wesołe", ży-
we kościotrupy — czyli postacie na wskroś kar-
nawałowo-groteskowe (Tryumf szarlatanów, Po-
kój-idylla i wiele innych)92. Natomiast cztery
karykatury Ludwika-Filipa przedstawiają czysto
groteskową przemianę Za tete grotesąue króla w
gruszkę.
Bohaterami olejnych obrazów Daumiera są,
podobnie jak w realizacjach rysunkowych i gra-
ficznych, biedacy i ludzie marginesu: podróżni
„przedziału trzeciej klasy", publika ostatniego
piętra teatru, kuglarze i starzy komicy Crispin
i Scapin. Motyw don Kichota i Sancho Pansy —
z kolei — wskazuje na świadome nawiązanie do
„skarnawalizowanej", renesansowej literatury Cer-
vantesa. Podobnie jak Goya, Daumier potęguje
ekspresję swoich prac, czym zapowiada dwudzie-
stowieczny ekspresjonizm.
Na Daumierze i realizmie r(oraz na impresjoniz-
mie jako pewnej odmianie realizmu) kończy się
cykl „nowożytnej" groteski zapoczątkowany w
późnośredniowiecznym „naturalizmie". Kolejny
etap: modernizm — pierwsza faza sztuki XX w.,
będzie przedmiotem bardziej szczegółowej analizy,
którą przedstawię gdzie indziej93. Modernizm na-
wiąże bowiem bądź do sztuki północnej groteski
gate rymy spod pióra urodzonych poetów. Groteska jest
jego nawykiem". Ch. Baudelaire, O sztuce, przeł.
J. Guz e, Wrocław 1961, s. 153. Baudelaire podejmuje
temat graficznej groteski w dwu artykułach, zamieszczo-
nych w powyższym wyborze jego tekstów: O kilku ka-
rykaturzystach francuskich (Carle Vernet—Pigal—Char-
let—Daumier—Mounier—Grandrille—Gavarni—Trimolet—■
—Travi6s—Jacąue) i O kilku karykaturzystach obcych
{Hogarth—Cruikshank—Goya—Pirelli—Brueghel), tamże,
s. 129—1162.
92 Tryumf szarlatanów z serii Lekarskie nemezis
przedstawia trzy kościotrupy o tułowiach z naczyń ap-
tekarskich, tańczących na stosie pieniędzy, zaś Pokój-
-idylla (Le Charivari 6 III 1871) ukazuje pole zasłane
trupami, którym przygrywa na fujarce kościotrup.
93 W drukowanej w Wydawnictwie Literackim książ-
ce pt. Groteska w sztuce polskiej XX w.
27