Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (19.1983)

Najstarsze przechowane relacje apokryficzne o
końcu życia Matki Boskiej (Transitus Mariae) po-

^//SkA ' chodzą z IV bądź V w. 26 Apokryfy i patrystyka

. JseBm\ Wschodu oddziaływały na Zachód, gdzie kompilo-

c A wano je — tak jak to uczynili Grzegorz z Tours

lCgtaEQMj^&^ . ,JaB czy Jakub z Voragine 27. Święto Zaśnięcia obcho-

&JmmL HEokLa MayB dzono od VI w. w Jerozolimie, następnie w Kon-

''^fiSp stantynopolu. W rzymskim kalendarzu liturgicz-

P^hł^Man^^EDBiSw^l^Bw^T^ nym pojawia się ono w 847 r., za Leona IV 28.

m^j^B^jy^SMJ^kH^S^jlT^^ Według wspomnianych źródeł literackich histo-

l^liS^jW^^u^^HfWmwmMa*1 r*a Śmierci Marii przedstawia się następująco. Od

l^jfc^łr/Ł MBy. j4||B|F Wniebowstąpienia Chrystusa minąć miało kilka-

iniE jjgffiH^\^ia^^^m^iilg?aSj3 naście czy nawet dwadzieścia kilka lat2!). Przez

SHSSBuSb^MHbSHIHp^^^Z cały ten czas przebywała Maria w Jerozolimie,

lf^CT^ra^J-'"!W^B[iWjSSwKĘS: poc* °P^e^^ św. Jana Ewangelisty (por.: J. 19.

rwiłtf^ifcjyfemim$W \i3 26—27) 3I). Odczuwała przy tym ciągłe pragnienie

^p^ylKsiKBlTl Iw,wfMluTy-auJ^ połączenia się z Synem. Gdy modliła się o to na

imgŁZdKS|pEłSL3l■ IB j^iiPCta Górze Oliwnej i(Pseudo-Meldto), zstąpił archanioł,

BM^^^J^^^SBlKftSBBłSBM wręczył Jej gałąź palmową i zapowiedział rychłe

S^^MlS In.MiBfi spełnienie tęsknot. Scena wręczania palmy otwie-

S^P^WT»^^B?lft^^B^Ł'Wgfm ' ra cykle Śmierci i Triumfu Marii na tryptykach

^ ' ■*n^.rfTCm^|ffl'^rTl 1 z kości słoniowej, które wyszły z pracowni tzw.

i |f). |."w j Mistrza Tryptyków Śmierci Marii poł. XIV w.;

_^^'*:J^T-^^^-4 lU-f^^L, ryc. 5) 31. Natomiast pierwsza kwatera dyptyku

*r~~trTiw»wiinm>•«»!*>**"'winr snycerskiego w Kolonii (Erzbischofliches Dioze-

| sanmuseum, 2. ćw. XIV w.; ryc. 6) zawiera aż

~ trzy sceny. W kolejności chronologicznej są to:

5 Tryptyk ze scenami z końca życia Marii, Paryż, Coli. Modlitwa na Getsemani, Wręczenie palmy, Prze-

Martin Le Roy, przed pol. XIV w. (wg L. Grodec- , T , _

kiego) kazanie niebieskiego daru sw. Janowi32. Aposto-

25 M ii 11 e r, o.c, s. 31 : „Veit Stoss hatte versucht,
die mittelalterlicher Tradition folgende, Verschmelzung
zweier Vorgange in einer einziger Darstellung zu einer
neuen, sinnfalligen Weise zu rechtfertigen. Er liess der
Apostel am linken Bildsrand and die drei aussersten auf
der rechten Seite in Aufblick die Himmelfahirt Mariens
erschauen ohne dass sich diese Figuren aus der Darstel-
lung des Marientodes loslosten". O apostole dmuchają-
cym w kadzielnicę analogicznie pisze G. Holzherr
Die Darstellungen des Marientodes im Spdtmittelalter
Diss., Tubingan 1971, s. 120: „sein Blick folgt nicht seiner
Tatigkeit, er schaut vielmehr hochst erstaunt nach oben"

26 [G. Helmsdórfer], Die bildlichen Darstellun-
gen vom Toie und der Himmelfahrt Mariae. Eine ikono-
graphische Abhandlung, Frankfurt a. M. 1854, s. 10 i n.
!• M. H a r r o w e r, An Early Legend. The Annuncia-
tion to the Virgin oj ller Approaching Death (Apollo,
XLVII, 1948), s. 46—48; K. Simon, Die Grabtragung
Maria (Stadel-Jahrbuch, V, 1926, s. 75 i n.); E. Stae-
d e 1, Ikonographie der Himmelfahrt Mariens, Leipzig—
Strassburg—Zurich 19,25, s. 3 i n.; Holzherr, o. c.,
s- 4—7; G. Tórók, Die Ikonographie des letzten Ge-
betes Maria (Acta Historiae Artium, XIX, 1973), s. 162—
163.

27 S. Gregorius T u r o n e n s i s, Miraculorum

Libri VIII. I Liber in gloria martyrum, PL, LXXI, szp.
780; P. L o r e n z i n, Mariologia Jacobi a Voragine OP,
Romae 1951 (Bibliotheca Mariana Medii Aevi 6), passim,
a szczeg. s. 183—184.

28 Przemianowano je wkrótce na święto Wniebowzię-
cia. Zob. D. de Chapeaurouge, Die Rettung der
Seele. Genesis eines mittelalterlichen Bildthemas (Wall-
raf-Richartz-Jahrbuch, XXXV, 1973), s. 30. W. Kud-
1 i c h (Drei Darstellungen des Todes Mariae aus dem
Oppaland. Ein Beittrag zur gotischen Plastik Schlesiens
[w:] Heimat und Volk. Foi schungsbeitrdge zur siidost-
deutschen Geschichte. Festschrift [...] Wilhelm Y/ostry
[...], Brunn—Prag—Leipzig—Wien [1937], s. 228) widzi tu
przyczynę, dla której „Marientod- und Himmelfahrtdar-
stellungen haufig in einem engen sachlichen und kom-
positionellen Zusammenhang stehen". Odnieść to można
i do krakowskiego przedstawienia.

a Helmsdórfer, o. c, przyp. na s. 10—11.

30 S. M e 1 i t o, De transitu Virginis Mariae, PG, V,
szp. 1233 (dalej: P s e u d o-M e 1 i t o, o. c).

31 R. K o e c h 1 i n, Les ivoires gothiąue franęais, II,
Paris 192)4, nry kat. 210, 214; III, il. LII, LIII.

32 J. E s c h w e i 1 e r, Das Erzbischófliche Didzesan-
-Museum zu Koln, Koln 1924, s. 4, tabl. 2.

•17